Khai thác than tại Việt Nam còn nhiều bất cập về cơ chế và thời gian phê duyệt triển khai

Theo một báo cáo mới của Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), nhu cầu than toàn cầu sẽ chỉ tăng nhẹ vào năm 2022 nhưng là mức cao nhất mọi thời đại trong bối cảnh đang diễn ra cuộc khủng hoảng năng lượng tại nhiều nơi. Dự báo tiêu thụ than của thế giới sẽ duy trì ở mức tương tự trong những năm tiếp theo trong bối cảnh thiếu vắng những nỗ lực mạnh mẽ để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch.

Theo Coal 2022 - báo cáo thị trường hằng năm mới nhất của IEA về lĩnh vực than đá - việc sử dụng than toàn cầu sẽ tăng 1,2% vào năm 2022, lần đầu tiên vượt qua 8 tỉ tấn trong 1 năm và làm lu mờ kỷ lục trước đó được thiết lập vào năm 2013. Dựa trên xu hướng thị trường hiện tại, báo cáo dự báo mức tiêu thụ than sẽ không thay đổi ở mức hơn 8 tỉ tấn từ năm 2022 cho đến năm 2025 do sự suy giảm ở các thị trường các nước phát triển được bù đắp bởi nhu cầu tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ ở các nền kinh tế châu Á mới nổi. Điều đó có nghĩa là than đá sẽ tiếp tục là nguồn phát thải carbon dioxide lớn nhất của hệ thống năng lượng toàn cầu trong một số năm tới.

Được biết, nhu cầu và thực tế sử dụng than đá năm 2022 rất gần với dự báo của IEA được công bố 1 năm trước (trong báo cáo Coal 2021), ngay cả khi thị trường than đã bị lung lay bởi một loạt các yếu tố có tác động đan xen lẫn nhau kể từ đó. Giá khí đốt tự nhiên cao hơn trong bối cảnh khủng hoảng năng lượng toàn cầu đã dẫn đến sự phụ thuộc nhiều hơn vào than đá để sản xuất điện, nhưng tăng trưởng kinh tế chậm lại đồng thời làm giảm nhu cầu điện và sản lượng công nghiệp và sản lượng điện từ năng lượng tái tạo đã tăng lên mức kỷ lục mới.

Tại Trung Quốc, quốc gia tiêu thụ than lớn nhất thế giới, một đợt nắng nóng và hạn hán đã thúc đẩy hoạt động sản xuất điện than trong mùa hè, ngay cả khi các hạn chế nghiêm ngặt do dịch Covid-19 làm cho nhu cầu than đá chậm lại.

Keisuke Sadamori, Giám đốc các thị trường năng lượng và an ninh của IEA, cho biết: “Thế giới đang ở gần mức cao nhất trong việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch, trong đó việc sử dụng than đá sẽ giảm trước, nhưng chúng ta vẫn chưa đạt đến mức đó. Nhu cầu than vẫn còn cao và có khả năng sẽ đạt mức cao nhất mọi thời đại trong năm nay, đẩy lượng khí thải toàn cầu tăng lên. Đồng thời, có nhiều dấu hiệu cho thấy cuộc khủng hoảng ngày nay đang đẩy nhanh việc triển khai năng lượng tái tạo, sử dụng năng lượng hiệu quả và sử dụng máy bơm nhiệt, điều này sẽ làm giảm nhu cầu than trong những năm tới. Các chính sách của chính phủ sẽ là chìa khóa để bảo đảm con đường phía trước an toàn và bền vững”.

Thị trường than quốc tế vẫn khan hiếm vào năm 2022, với nhu cầu than để sản xuất điện đạt kỷ lục mới. Giá than đã tăng lên mức chưa từng có vào tháng 3 và sau đó tăng trở lại vào tháng 6. Giá than bị đẩy lên cao bởi những căng thẳng do cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu gây ra, đặc biệt là giá khí đốt tự nhiên tăng đột biến, cũng như điều kiện thời tiết bất lợi ở Australia, một nhà cung cấp than quốc tế quan trọng. Châu Âu, nơi đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi việc Nga cắt giảm mạnh lượng khí đốt tự nhiên cung cấp, dĩ nhiên sẽ tăng mức tiêu thụ than trong năm thứ hai liên tiếp. Tuy nhiên, đến năm 2025, nhu cầu than của châu Âu dự kiến sẽ giảm xuống dưới mức của năm 2020.

Ba nhà sản xuất than lớn nhất thế giới - Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia - đều sẽ đạt sản lượng kỷ lục vào năm 2022. Tuy nhiên, báo cáo lưu ý rằng, mặc dù giá cao và biên lợi nhuận tốt nhưng không có dấu hiệu cho thấy có sự gia tăng đầu tư vào các dự án than định hướng xuất khẩu. Điều này phản ánh sự thận trọng của các nhà đầu tư và các công ty khai khoáng về triển vọng trung và dài hạn đối với than.

Nhu cầu than được dự báo sẽ giảm ở các nền kinh tế phát triển trong những năm tới do năng lượng tái tạo đang ngày càng được sử dụng để thay thế than dùng cho sản xuất điện. Tuy nhiên, các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển ở châu Á sẽ tăng cường sử dụng than để giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của họ, ngay cả khi họ bổ sung nhiều năng lượng tái tạo hơn. Những diễn biến ở Trung Quốc, nước tiêu thụ than lớn nhất thế giới, sẽ có tác động lớn nhất đến nhu cầu than toàn cầu trong những năm tới, nhưng nhu cầu của Ấn Độ cũng sẽ có tác động đáng kể.

Còn tại Việt Nam, nhu cầu than đá cũng tăng mạnh khoảng 12% theo nhu cầu điện để phục hồi kinh tế trong nước. Thời gian qua, một loạt các nhà máy nhiệt điện than công suất lớn được đưa vào hoạt động khiến nhu cầu than đá trong nước cũng như nhập khẩu tăng mạnh. Theo thống kê của Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV), sản lượng khai thác cũng như giá than đá trong năm 2022 đã đạt kỷ lục (7,8 triệu đồng/tấn). Nhưng theo các chuyên gia năng lượng, giá than đá trong nước cũng như nhập khẩu trong năm 2023 có khả năng còn thiết lập những kỷ lục mới do nhu cầu điện than trong nước vẫn đang tăng mạnh.

Có thể thấy, báo cáo đặc biệt của IEA về than trong quá trình chuyển đổi năng lượng ròng Net Zero cung cấp phân tích toàn diện nhất cho đến nay về những gì cần làm để giảm lượng khí thải than toàn cầu, nhằm đáp ứng các mục tiêu khí hậu đồng thời hỗ trợ bảo đảm an ninh năng lượng và tăng trưởng kinh tế, giải quyết các hậu quả về xã hội và việc làm. Báo cáo này còn là cơ sở quan trọng đối với ngành khai khoáng để có thể kịp thời điều chỉnh kế hoạch sản xuất kinh doanh phù hợp, đem lại lợi ích kinh tế cũng như đảm bảo an ninh năng lượng cho đất nước.