Một góc trưng bày tái hiện lại Hà Nội những năm 1972

Hơn 250 hình ảnh, tài liệu, hiện vật trong trưng bày đã tái hiện một phần cuộc chiến đấu và chiến thắng của quân, dân Hà Nội, Hải Phòng trong chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không” tháng 12/1972. Trưng bày chuyên đề “Tìm lại ký ức” đã gợi lại nhiều điều đẹp đẽ, thiêng liêng với các cựu binh Mỹ và Việt Nam. Rất nhiều nhân chứng lịch sử, những người đã từng trải qua những ngày đêm khốc liệt năm 1972 cùng có mặt như: Nữ chiến sĩ tự vệ Phạm Thị Viễn; thân nhân liệt sĩ phi công Hoàng Tam Hùng; Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, phi công Nguyễn Đức Soát; Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, phi công Trần Việt; phóng viên ảnh chiến trường Chu Chí Thành đặc biệt là các đồng chí làm công tác quản lý, chăm sóc, bảo vệ phi công Mỹ thuộc đoàn 875, Tổng cục Chính trị (1964-1973)...

45 năm đã trôi qua, nhân dân Việt Nam vẫn luôn dành tình cảm tốt đẹp cho người dân Mỹ yêu hòa bình. Trưng bày chuyên đề “Tìm lại ký ức” là dịp để người dân Việt Nam thêm tự hào khi đã lập nên một kỳ tích của thế kỷ XX, là dịp để phi công Mỹ nhớ lại một khoảng lặng trong cuộc đời, giúp mỗi người hiểu hơn về sự khốc liệt của chiến tranh, để cùng góp sức xây dựng thế giới hòa bình.

Những kỷ vật của cựu phi công Mỹ Robert P. Chenoweth trao tặng cho BQL di tích nhà tù Hỏa Lò

Cựu phi công Mỹ - Robert P.Chenoweth

Ông Robert P.Chenoweth, cựu phi công Mỹ không giấu được sự xúc động, nghẹn ngào. Đến nay, trong trí nhớ của ông vẫn ăm ắp những ký ức vừa đau thương vừa ấm áp tình người khi tham gia chiến tranh Việt Nam, đặc biệt là giai đoạn ông sống tại trại giam Hỏa Lò và các trại giam khác ở miền Bắc Việt Nam.

Ông Robert P.Chenoweth kể rằng, trước khi về nước, ông được người quản giáo tặng một chiếc ấm tích để làm kỷ niệm. Bản thân ông bày tỏ nguyện vọng được xin một lá cờ Việt Nam vì với ông đó là vật vô cùng thiêng liêng nhắc ông không bao giờ được quên những tháng ngày ở Việt Nam, đất nước đã giúp ông hiểu hơn về những giá trị tốt đẹp của cuộc sống. Nhiều đồ vật mà ông được dùng, sinh hoạt trong quá trình sống tại trại giam Hỏa Lò đều được mang về. Đến nay, những đồ vật ấy đã trở thành kỷ vật vô giá đối với người cựu binh Mỹ.

Trong dịp trở về di tích nhà tù Hỏa Lò này, ông Chenoweth đã tặng lại Ban quản lý di tích nhà tù Hỏa Lò những kỷ vật mà ông cất giữ như bảo vật của riêng mình, đó là lá cờ Việt Nam, chiếc bát ăn cùng đôi đũa sơn đỏ mà ông sử dụng khi ở trại giam Hỏa Lò, chiếc túi có ghi tên ông để đựng đồ dùng cá nhân khi được về nước…

Trưng bày chuyên đề “Tìm lại ký ức” được chia thành 4 nội dung: Đối mặt với B52, Khách sạn Hilton - Hà Nội, Ngày trở về và Xây đắp tương lai.

Ở phần “Đối mặt với B52”, khách tham quan được chứng kiến hình ảnh Thủ đô Hà Nội, Thành phố Hải Phòng trong 12 ngày đêm tháng Chạp năm 1972, nơi hứng chịu bom đạn của chiến tranh khiến đất rung, ngói tan, gạch nát nhưng bằng tình yêu và niềm tin mãnh liệt, quân và dân Hà Nội, Hải Phòng đã bám đất, bám nhà, bám từng hào giao thông để “Mỗi làng xóm là một pháo đài, mỗi người dân là một chiến sĩ”.

Lật giở từng khoảnh khắc trở về lịch sử Hà Nội, Hải Phòng những ngày ấy, trong những cung bậc cảm xúc: xót xa, đau buồn, mất mát… vẫn sáng ngời niềm tin chiến thắng. Chính tình yêu và sự tận hiến đó đã dệt nên bản anh hùng ca át tiếng bom rền. Như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định “Hà Nội, Hải Phòng và một số thành phố, xí nghiệp có thể bị tàn phá. Song nhân dân Việt Nam quyết không sợ! Không có gì quý hơn độc lập tự do! Đến ngày thắng lợi, nhân dân ta sẽ xây dựng lại đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm trận địa pháo bảo vệ Thủ đô, ngày 25/9/1966

Ga Hàng Cỏ, Hà Nội bị máy bay B-52 Mỹ đánh sập vào 13 giờ, ngày 21/12/1972

Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 77 Đinh Thế Văn (đội mũ) đang thuyết trình cách đánh B-52 với Chủ tịch Tôn Đức Thắng và Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp.

Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp chỉ đạo phương án đánh B-52 tập kích vào Hà Nội tại Sở Chỉ huy Quân chủng Phòng không - Không quân, ngày 28/12/1972.

Năm 1972, Hà Nội có hơn 40 vạn hố tránh bom cá nhân và 90.000 hầm trú bom tập thể, mỗi người dân có ít nhất 3 hầm trú ẩn: trong nhà, cơ quan và trên đường phố.

Trung đội súng phòng không trực chiến tại vòng ngoài ở Hà Nội, năm 1972

Trong nội dung trưng bày: “Khách sạn Hilton - Hà Nội” đem đến cho những ai chưa từng trải qua chiến tranh biết thêm nhiều câu chuyện thời chiến, đặc biệt là chuyện của những người làm công tác quản lý, chăm sóc, bảo vệ phi công Mỹ trong Trại giam Hỏa Lò được kể đan xen trong những câu chuyện về một số phi công Mỹ bị bắt, giam tại đây như: Trung úy Hải quân Everett Alvarez Jr., phi công đầu tiên bị bắn rơi ở miền Bắc Việt Nam và có thời gian giam giữ lâu nhất tại “Hilton - Hà Nội”; Trung tá Hải quân Walter Eugene Wilber, Hạ sĩ Robert P. Chenoweth, Trung tá Thủy quân lục chiến Edison W. Miller... là những người có nhận thức đúng về cuộc chiến tranh mà họ tham gia; Thiếu tá Hải quân John Sidney McCain, Đại úy Không quân Douglas Brian (Pete) Peterson… có nhiều hoạt động hàn gắn mối quan hệ Việt - Mỹ sau chiến tranh.

Hình 1: O du kích Nguyễn Thị Kim Lai dẫn giải phi công William Andrew Robinson bị bắt tại Hà Tĩnh, ngày 20/9/1965; hình 2: Trung sĩ Louis Wdward Le BlancJr lái máy bay B-52D bị dân quan bắt khi nhảy dù xuống tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội), ngày 22/12/1972; hình 3: Nữ dân quân dẫn giải Đại úy Không quân Marion Anthony Marshall, lái máy bay F-4E bị bắn rơi tại Hà Tĩnh, ngày 3/7/1972.

Ngày 27/01/1973, Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký kết. Chính phủ Việt Nam và Hoa Kỳ tiến hành trao trả những người bị hai bên giam giữ. Những gương mặt vui mừng, cảm động, những giọt nước mắt hạnh phúc… khi được trở về trong vòng tay người thân đã trở thành kỷ niệm khắc ghi trong tâm thức những người trở về sau cuộc chiến.

Ẩn chứa trong từng bức ảnh, trong mỗi hiện vật ở nội dung trưng bày “Ngày trở về” là những câu chuyện cảm động về hơi ấm tình vợ chồng, tình mẫu tử thiêng liêng… sau bao năm xa cách của các tù binh chính trị Việt Nam được chính quyền Mỹ - Ngụy trao trả tại bãi Nhan Biều bên bờ sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị cũng như những phi công Mỹ được trao trả tại sân bay Gia Lâm, Hà Nội.

Sáng ngày 12/2/1973, những phi công Mỹ được trao trả đợt đầu tiên rời Trại giam Hỏa Lò trở về nước.

Đón các chiến sĩ từ nhà tù Mỹ, Ngụy trở về bên bờ sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị, năm 1973.

“Xây đắp tương lai” là nội dung cuối của trưng bày chuyên đề thể hiện khát vọng hòa bình của nhân dân Việt Nam, bởi hơn ai hết, tất cả người dân đất Việt đều hiểu hết giá trị của hòa bình. Ngay từ năm 1973, Chính phủ Việt Nam đã chủ động tìm kiếm và trao trả hài cốt quân nhân Mỹ mất tích trong chiến tranh. Năm 1989, Chính phủ Hoa Kỳ đã phối hợp với Việt Nam trong các hoạt động tìm kiếm.

Những cuộc “trở về” này tuy không thật trọn vẹn, nhưng đã phần nào hàn gắn, xoa dịu những nỗi buồn thời chiến. Ngày hôm nay, những cựu binh Mỹ quay trở lại Việt Nam để tìm về ký ức không thể phai mờ trong cuộc đời binh nghiệp của mình và Hỏa Lò chính là một phần trong ký ức đó. Tất cả những hoạt động này nhằm xây đắp mối quan hệ tốt đẹp giữa hai quốc gia Việt Nam - Hoa Kỳ.

Đoàn cựu chiến binh Mỹ đi kiểm tra hiện trường khai quật, tìm kiếm hài cốt phi công Mỹ ở một tỉnh miền Trung Việt Nam.

Trưng bày khiến nhiều người xem xúc động khi gợi nhớ lịch sử bảo vệ Tổ quốc.