Lãnh đão EU và Trung Quốc họp thượng đỉnh qua cầu truyền hình ngày 14/9

Ngày 14/9, Liên minh châu Âu (EU) và Trung Quốc họp thượng đỉnh qua cầu truyền hình. Nếu như trước đây, EU thường bị “lóa mắt” trước những món lợi kinh tế mà Trung Quốc hứa sẽ đem lại, thì nay sau một thời gian khảo nghiệm, các nước châu Âu đã “tỉnh cơn mê”.

Tham dự thượng định qua cầu truyền hình có cả Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula Von der Leyen, Thủ tướng Đức Angela Merkel, Chủ tịch luân phiên EU và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ban đầu, ông Tập Cận Bình dự tính đến Leipzig (Đức) để họp với lãnh đạo 27 nước trong EU, nhưng do dịch Covid-19, cuộc họp thượng đỉnh phải thay đổi, được tổ chức qua video. Mục tiêu đầu tiên của cuộc họp thượng đỉnh là hợp tác kinh tế.

Trong cuộc họp báo kết thúc hội nghị, Bruxelles ghi nhận một số tiến bộ nhưng vẫn còn rất nhiều việc phải làm để cho ra đời Hiệp định Đầu tư song phương (CAI) đã được hai bên đàm phán từ 7 năm qua. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Von der Leyen thông báo đã đạt được một số tiến bộ với Trung Quốc trên 3 điểm: Ứng xử của các công ty Nhà nước Trung Quốc, chuyển giao công nghệ và chính sách trợ cấp cho các công ty quốc doanh. Bất đồng vẫn tồn tại trên hai vế: Việc mở cửa thị trường nội địa Trung Quốc cho các doanh nhân châu Âu và dư thừa sản xuất của các doanh nghiệp Trung Quốc. Thủ tướng Đức cho rằng tất cả tùy thuộc vào quyết tâm chính trị của các bên.

Bà Von der Leyen đã tránh đi sâu vào chi tiết liên quan đến những điểm vừa nêu nhằm để ngỏ khả năng CAI vẫn là các đích các bên nhắm tới. Nhưng quan trọng hơn cả là châu Âu không còn cả tin vào Trung Quốc như trước đây. Theo chuyên gia Antoine Bondaz thuộc Quỹ Nghiên cứu chiến lược Pháp, điểm hết sức quan trọng là lập trường của châu Âu về Trung Quốc đang thay đổi rất nhanh và những bức xúc của châu Âu đối với Bắc Kinh đã thêm dồn dập. EU quá mệt mỏi trước những hứa hẹn trống rỗng của Bắc Kinh. Trung Quốc cam kết nhiều nhưng thực hiện thì không bao nhiêu.

Giờ đây Bruxelles mạnh mẽ đòi Bắc Kinh tôn trọng nguyên tắc đối đẳng, có qua có lại và đòi các doanh nghiệp châu Âu phải được đối xử bình đẳng trên nhiều lĩnh vực. Thí dụ như mở của thị trường của đôi bên cho các doanh nghiệp của nhau, về chính sách trợ giá cho các công ty quốc doanh hay liên quan tới vai trò trung tâm của các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc trong các hoạt động kinh tế. EU và Trung Quốc đã đàm phán từ trước về tất cả những điều khoản này nhưng câu hỏi vẫn là đôi bên có thể ký kết được thỏa thuận đầu tư hay không? Cần nói thêm là đàm phán đã kéo dài từ quá lâu rồi, từ năm này qua năm khác.

Những khúc mắc quan trọng nhất mà EU và Trung Quốc vẫn chưa san bằng được sau gần 30 vòng đàm phán như ông Bondaz vừa trình bày, cũng là nguồn gốc gây nên cuộc chiến tranh thương mại Mỹ - Trung. Trước mắt Bắc Kinh không có dấu hiệu nhượng bộ chính quyền Trump trên tất cả những điểm từ chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp nhà nước, đến vấn đề cưỡng bức chuyển giao công nghệ hay vai trò trọng yếu của các tập đoàn quốc doanh Trung Quốc… vậy không lẽ ông Tập Cận Bình đã dễ dàng nhượng bộ các đối tác châu Âu? Nhiều nhà bình luận hoài nghi về thực chất trong thông báo của Bruxelles ngày 14/9 khi nêu bật những tiến bộ đã đạt được với Bắc Kinh.

Nhà kinh tế Michel Fouquin thuộc Trung tâm Nghiên cứu về triển vọng kinh tế và thông tin quốc tế của Pháp giải thích rằng, trong hoàn cảnh hiện tại rất khó để các công ty châu Âu mua lại các tập đoàn Trung Quốc trong khi đó Trung Quốc đã tham gia trực tiếp, thậm chí làm chủ nhiều tập đoàn then chốt của châu Âu. Đây là một điểm mà Bruxelles không còn chấp nhận nữa nhất là trong bối cảnh thị trường Trung Quốc có phần kém hấp dẫn so với hồi 2013 khi đôi bên khởi động đàm phán về một hình định đầu tư song phương.

Chuyên gia Bondaz cho rằng đây là thời điểm để EU áp đặt trở lại luật chơi của mình với một đối tác thương mại dù rất nặng ký như Trung Quốc. “EU cần ý thức được là đang có trong tay nhiều phương tiện để gây sức ép với Trung Quốc. Tôi cho rằng Bruxelles thiếu tự tin, đánh giá thấp về khả năng của mình, nhưng lại đánh giá quá cao về thực lực của đối phương. Ở thời điểm này Trung Quốc đang cần châu Âu, cần thị trường của châu Âu. Quan hệ giữa Bắc Kinh với Mỹ, Úc, Canada đang rất căng thẳng và cũng không tốt đẹp gì hơn với Anh. Rõ ràng chỉ còn lại có châu Âu”, ông Bondaz giải thích.

Biếm họa về quan hệ kinh tế EU - Trung Quốc

Hơn bao giờ hết Trung Quốc đang cần đến khối này, từ mặt mậu dịch đến các hợp tác nghiên cứu, khoa học... Vậy tại sao EU không tận dụng thời cơ này để đánh đổi lấy những gì mà Bruxelles lâu nay vẫn trông đợi ở Bắc Kinh? Năm ngoái, tổng trao đổi mậu dịch của Pháp với Trung Quốc chỉ bằng 10% so với giữa Pháp và toàn khối EU. Điều đó có nghĩa là Trung Quốc tuy là một bạn hàng quan trọng nhưng không có trọng lượng đối với Pháp như là đối với một số những quốc gia khác, như là Hàn Quốc, Úc và nhất với Đài Loan chẳng hạn.

Mathieu Duchâtel, Giám đốc trung tâm châu Á của Viện Nghiên cứu Montaigne Paris, cho rằng Bắc Kinh muốn nhanh chóng đạt được một hiệp định với EU đề phòng Bruxelles thiên về các giải pháp bảo hộ mậu dịch gắt gao hơn. Chính sách đó sẽ đe dọa trực tiếp đến dự án Một vành đai một con đường của Trung Quốc. Ông Duchâtel trích dẫn nghiên cứu của một chuyên gia thuộc Viện Khoa học xã hội tại Bắc Kinh theo đó phương tiện tốt nhất để đối mặt với chính sách bảo hộ của EU là bắt các doanh nghiệp châu Âu hợp tác với Trung Quốc để phía châu Âu tự điều chỉnh thái độ. Chuyên gia Trung Quốc này tin tưởng, sẽ đạt được mục đích đó bởi châu Âu cần vốn của Trung Quốc. Một thành viên khoa đặc trách châu Âu cũng của Viện Khoa học xã hội tại Bắc Kinh được chuyên gia Pháp trích dẫn thẳng thừng cho rằng, mấu chốt trong cuộc đọ sức giữa Trung Quốc với châu Âu nằm ở chỗ áp đặt các chuẩn mực của mình với đối phương và chỉ có hai phương tiện để đạt đến đích: một là tận dụng thời cơ và hai là áp dụng luật chơi của kẻ mạnh. Chuyên gia Duchâtel kết luận: đó là định hướng trong tất cả các bài phân tích từ phía Trung Quốc liên quan đến đàm phán đang diễn ra với EU để hướng tới một thỏa thuận đầu tư song phương.

Có điều, đối thoại giữa Bruxelles và Bắc Kinh ngày càng phức tạp vì nhiều hồ sơ chính trị khác từ luật an ninh quốc gia mà Trung Quốc đã áp đặt với đặc khu hành chính Hồng Kông đến những bằng chứng ngày càng nhiều về chính sách đàn áp thiểu số Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương, tình hình đang nóng lên tại Tây Tạng… Trên những điểm nhạy cảm này, Chủ tịch Hội đồng châu Âu cảnh báo Bruxelles sẽ không “nhắm mắt làm ngơ”. Ngay sau khi kết thúc thượng đỉnh, ông Charles Michel đã đề nghị với Trung Quốc chấp nhận để “các quan sát viên độc lập” đến Tân Cương quan sát tình hình, vùng mà Bắc Kinh bị tố cáo đang giam giữ hàng loạt những người sắc tộc Duy Ngô Nhĩ Hồi giáo. Chưa hết, ngày 16/9/2020, ba quốc gia châu Âu (Anh, Pháp và Đức) cùng gửi công hàm lên Liên Hợp Quốc bác bỏ yêu sách rộng khắp của Trung Quốc tại Biển Đông. Các nước này viện dẫn phán quyết trọng tài năm 2016 mà Philippines giành được để chống lại Trung Quốc. Khẳng định trở lại lập trường pháp lý của mình với tư cách là các quốc gia thành viên của UNCLOS, ba nước châu Âu cũng cho rằng tất cả các yêu sách trên biển ở Biển Đông “cần được đưa ra và giải quyết một cách hòa bình, phù hợp với các nguyên tắc và quy tắc của UNCLOS, cũng như các phương thức và thủ tục để giải quyết tranh chấp được quy định trong Công ước”.

Theo báo Le Monde của Pháp, sự cứng rắn của EU với Trung Quốc phần nhiều là “nhờ ơn” Tổng thống Trump. Trong lúc Mỹ đe dọa một cuộc Chiến tranh Lạnh và tách rời nền kinh tế khỏi Trung Quốc, châu Âu có cơ hội chìa bàn tay nay cứng rắn hơn về phía Bắc Kinh.

Chiến lược khác biệt của Trump và Biden nhằm "đấu" với Trung Quốc

Đầu tư song phương Mỹ - Trung chạm đáy

Trung Quốc đổ xô tích trữ, mua 50% dầu thô của Việt Nam

Anh, Pháp, Đức gửi công hàm phản đối yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông