Trong tự nhiên, trâu nước hay còn gọi là trâu châu Á sống chủ yếu ở vùng nước trong những cánh rừng nhiệt đới và cận nhiệt đới của châu Á. Chúng được thuần hóa cách đây 5.000 năm, chủ yếu tại Đông Nam Á và Trung Quốc. Với chiều dài thân từ 1,5 đến 1,9m, trâu là loài động vật có vú ấn tượng với bộ lông màu xám đen. Nó được gọi là “máy kéo sống” ở Đông Nam Á, vì nông dân dùng chúng để cày đất và làm phương tiện vận chuyển. Khi chửi nhau, người dân thành thị ở Thái Lan sử dụng từ khwai, có nghĩa là con trâu, ám chỉ người nông dân ngu ngốc. Ngược lại, người nông dân coi trâu như một người bạn trong khi con bò thì để làm thức ăn…

Khi sang thăm Việt Nam, Giám đốc điều hành Facebook đã mượn được 9 con trâu để cả đoàn cưỡi đi dạo

Khi Nartwanee Chantharojwong 12 tuổi, mẹ bà đã mua một ngôi nhà ở Nonthaburi, gần Bangkok. Cách đây 38 năm, vào thời điểm đó, những cánh đồng ở đây rộng thẳng cánh cò bay và nằm sát những ngôi nhà mới là một một cái ao rất lớn, nơi Nartwanee thường nô đùa trong bùn với những đứa trẻ khác. Dân làng thường dắt trâu ra chiếc ao này để tắm cho chúng. Những lúc như vậy, lũ trẻ hay nhảy lên lưng trâu từ từ đi xuống nước. “Đó là những kỷ niệm đẹp về thời ấu thơ của tôi”- Nartwanee kể lại.

Nhưng nay, đó chỉ còn là những kỷ niệm, vì giờ đây Nonthaburi nối với Bangkok bằng những con đường bêtông rộng lớn và những con trâu đã biến mất. Khi trở thành nước công nghiệp hóa và những đứa trẻ như Nartwanee nay đã lớn - hiện bà đã 50 tuổi và là Giám đốc Tập đoàn Truyền thông CNBC -  Thái Lan đã bỏ lại một trong những biểu tượng của mình: Con trâu nước. Đầu những năm 70 của thế kỷ trước, ước tính ở Thái có từ 6 đến 6,8 triệu con trâu. Nhưng trong những năm 90, số lượng này đã giảm xuống gần 14% và năm 2000 nó dừng lại ở con số 1,7 triệu con.

Theo Kitti Koobkaew, chuyên gia chăn nuôi, con trâu, vốn từ lâu là “máy cày” trên các cánh đồng xanh rờn ở Đông Nam Á, đã trở thành nạn nhân của tình trạng phát triển ồ ạt các loại máy nông nghiệp. “Một giải thích khác là giới trẻ ở nông thôn ngày càng thích ra thành thị làm việc. Do vậy, còn rất ít người ở lại những vùng quê để có thể chăm sóc gia súc”- ông giải thích thêm. Chính phủ Thái Lan đã có nhiều cố gắng trong việc ngăn chặn sự tụt giảm số lượng trâu nước và nhiều dự án chăn nuôi đã được các hội từ thiện của Hoàng gia đưa ra từ năm 1997. Tuy nhiên, số lượng trâu vẫn giảm 3% mỗi năm. Năm 2011, số trâu nước ở Thái Lan chỉ còn 12,3 triệu con. Với đà này, trâu nước sẽ bị “tuyệt chủng” ở Thái Lan trong vòng từ 10 đến 20 năm nữa. Hiện tại những vùng trũng và đông bằng, nó đã gần như biến mất.

Theo một nghiên cứu của Cục Thú y thuộc Bộ Nông nghiệp Thái Lan, trước đây có đến 88% cộng đồng nông nghiệp ở những vùng trũng và nằm dọc sông ngòi ở phía đông bắc nước này còn sử dụng trâu trong sản xuất. Nhưng nay ngay cả ở những vùng này giờ cũng còn rất ít trâu. Phải đi xa thành thị mới thấy được cảnh những đứa trẻ cưỡi trên lưng trâu, ông Kitti tiếc nuối. Sự sụt giảm của loài vật này cũng một phần do tình trạng từ bỏ nghề trồng lúa thay bằng sắn, mía và cao su, những loại cây công nghiệp không cần phải cày đất thường xuyên.

Điều đáng lo ngại hơn là trâu lại thường bị giết để lấy thịt do giá thịt trâu rẻ hơn thịt bò, ông Kitti nói. Hiện nay 90% thịt băm dùng làm món xiên thịt hay súp đều được nấu bằng thịt trâu. Việt Nam cũng chuộng và nhập khẩu loại thịt này.

Để kìm lại sự khan hiếm loài động vật này ở nông thôn, các nhà chức trách đã tổ chức hội đua trâu hằng năm ở tỉnh Chonburi (miền Đông Thái Lan), những hoạt động lễ hội vốn đã có từ hàng thế kỷ trước. Cũng như voi, người ta dùng chúng để vận chuyển du khách và chơi polo, con trâu, từ lâu đã là biểu tượng của ngành nông nghiệp, cũng cần được đưa vào phục vụ du lịch, điều sẽ giúp cho sự tồn tại của loài vật này.

Tất cả những xu hướng phát triển trên đang xóa nhòa mối quan hệ thân thuộc giữa người nông dân và con trâu. Thái Lan đã xa dời nguồn gốc nông nghiệp của mình và những truyền thống của họ giờ chỉ còn được thấy trên các tấm bưu thiếp. Đối với Kitty và đồng nghiệp của ông ở Bộ Nông nghiệp Thái Lan, thời tàn của con trâu là một bi kịch thực tế. “Những con trâu còn thông minh hơn cả con người. Con trâu một khi đã được thuần hóa, nó sẽ làm chuẩn xác gần như cả đời công việc được dạy, trong khi loài người thì không ngừng phải học hỏi thêm”- ông Kitty cam đoan.

Tình cảnh trên đây ở Thái Lan thật không quá xa vời so với ở Việt Nam hiện nay!     

H. Phan

(Năng lượng Mới số 139, ra thứ Sáu ngày 20/7/2012)