20/4/2020 là ngày đen tối của công nghiệp dầu khí Mỹ khi giá dầu WTI có phiên sụt giảm gần 400%. Kết thúc phiên dầu nằm ở đáy với giá âm (-) 37,63 USD/thùng, hiểu nôm na là người bán phải bù lỗ 37,63 USD/thùng dầu cho người mua. Trên thị trường giao dịch hàng nguyên liệu (commodities) nói chung, việc bán sản phẩm với giá âm là điều có thể hiểu được vì nhiều khi dừng hoạt động thì các chi phí đền bù hợp đồng, bảo quản, lưu kho hay tái khởi động nhà máy tốn kém hơn nhiều so với giá âm. Trong các lần khủng hoảng giá dầu trước đây, một số loại dầu nặng Canada từng vài lần phải bán với giá âm. Nhưng với thương hiệu dầu mang tầm đại diện quốc tế như WTI thì đây là lần đầu tiên và cũng là sự sụt giảm sâu nhất trong lịch sử ngành dầu khí thế giới.

Đằng sau cơn địa chấn về giá dầu nói trên là những câu chuyện dài.

1. Diễn biến trong ngày bán tháo WTI

Diễn biến giá dầu WTI

Kết thúc phiên giao dịch thứ 6 tuần trước (17/4), dầu WTI đóng cửa ở mức 18,5 USD/thùng và dầu Brent (một trong những loại dầu chính được giao dịch trên thế giới) là 28 USD/thùng. Hai ngày cuối tuần, tiếp tục tràn ngập các tin tức về đại dịch Corona, các quốc gia kéo dài phong tỏa, không có hoạt động tiêu thụ nhiên liệu. Thừa dầu không còn là nguy cơ mà thực sự đã hiện hữu. Vấn đề là thừa bao nhiêu mà thôi. Các tổ chức năng lượng, các đơn vị cung cấp thông tin liên tục dự báo trong tháng 4 sẽ thừa 20-30 triệu thùng/ngày, tương đương 30% sản lượng khai thác dầu trên thế giới hiện nay. Điều đó làm lu mờ thỏa thuận cắt giảm lịch sử gần 10 triệu thùng của nhóm OPEC và Nga cuối tuần trước.

Thị trường tài chính toàn cầu vận hành liên tục theo vòng quay trái đất. Giao dịch trong ngày diễn ra bắt đầu từ châu Á, châu Âu và Mỹ rồi lặp lại. Thông thường, các phiên giao dịch châu Á và châu Âu có độ dao động thấp, chủ yếu chờ thị trường Mỹ mở cửa mới thực sự sôi động khi những con cá mập bắt đầu bơi ra. Mở cửa giao dịch sáng thứ 2 tại châu Á, giá dầu WTI lao đầu giảm mạnh 15% so với phiên hôm trước, báo hiệu một sự bất thường vì chưa bao giờ giá dầu có thể sụt giảm tới 15% trong phiên châu Á. Những thông tin phát ra từ ngân hàng đầu tư ANZ cho rằng sẽ hết chỗ chứa dầu. Lúc châu Á sắp đóng giao dịch, châu Âu bắt đầu mở cửa, dầu WTI giảm tiếp đến 30% rồi 40% là nỗi lo lắng thực sự về một ngày tắm máu như thuật ngữ của những nhà đầu tư Phố Wall. Lúc này dầu Brent – một loại dầu chính trên thế giới cùng với WTI – chỉ đang giảm khoảng 3%, khá nhẹ so với mức độ của WTI.

Trong hơn 2 tiếng đầu giao dịch giờ Mỹ, dầu WTI tiếp tục giảm nhẹ, về sát mốc 10 USD. Lần gần nhất người ta nhìn thấy WTI có giá 10 USD vào tháng 3/1986. Nửa đêm giờ châu Á (12h Mỹ), WTI bắt đầu lao dốc, giảm từng phút, lần lượt phá các mốc thấp nhất của WTI tại 3/1986, rồi mốc thấp nhất khi bắt đầu có giao dịch mua bán dầu từ hơn 100 năm trước, rồi cuối cùng giảm về 0, coi như được tặng miễn phí. Từ 10 USD về mốc 0 đồng diễn ra trong vòng một giờ giao dịch. Cơn hoảng loạn bán tháo diễn ra sau đó còn kinh hoàng hơn, có lúc xuống tận âm (-) 41 USD/thùng rồi mới quay trở lại đóng cửa ở mức âm (-) 37,63 USD/thùng. WTI chính thức trở thành mốc thấp nhất mọi thời đại vào ngày 20/4. Sự sụt giảm của giá dầu khiến các chỉ số chứng khoán như S&P 500, DJIA đang trên đà tăng đã nhanh chóng quay đầu giảm điểm.

Sáng thứ 3, ngày 21/4, khi phiên châu Á mở cửa, giá dầu đã hồi phục lên mốc dương. Trong khi đó, giá dầu Brent vẫn ở loanh quanh mức 24 USD/thùng.

2. Thị trường mua bán dầu thô

Trên thế giới có hàng nghìn mỏ dầu và khoảng hơn 200 thương hiệu dầu được đưa vào danh sách mua bán, trong đó có 2 loại dầu chính là WTI và Brent được giao dịch phổ biến nhất, do tính thanh khoản và độ minh bạch cũng như yếu tố lịch sử để lại. Người bán là các chủ mỏ dầu và người mua cuối cùng là các nhà máy lọc dầu hoặc những công ty có bể chứa để kinh doanh tích trữ. Trong hoạt động thương mại sẽ không thể thiếu nơi trung gian là sàn giao dịch và những người mua bán trung gian tại các sàn đó, tạo nên một thị trường giao dịch sản phẩm nhộn nhịp. Các công ty dầu khí lớn và đa ngành từ khai thác đến chế biến hầu hết đều có đơn vị tham gia mua bán dầu (trading) nhằm tối ưu lợi thế cũng như hỗ trợ ổn định hoạt động sản xuất.

Dầu WTI giao dịch tại sàn giao thương hàng hóa New York (NYMEX) còn Brent giao dịch trên ICE, cả 2 sàn giao dịch đều thuộc một công ty quản lý là CME. Đối với các loại dầu không giao dịch trên sàn, người ta thường lấy giá dầu WTI hoặc Brent làm tham chiếu (benchmark) rồi chào thêm phần chênh lệch (differential). Cụ thể là tại thời điểm giao nhận dầu trong tháng, giá tham chiếu là giá Brent của ngày hôm đó rồi thêm phần chênh lệch là giá đã thống nhất từ trước giữa hai bên. Giá chênh lệch phụ thuộc vào chất lượng dầu cũng như cung cầu tại các thời điểm mua bán nên cũng biến động thường xuyên. Các nước châu Á châu Âu mua bán dầu thường gắn tham chiếu với giá dầu Brent. Dầu từ các mỏ ở Việt Nam thường được bán với chênh lệch dương nên hay gọi là premium. Chênh lệch âm hay gọi là chiết khấu (discount).

Trong cuộc chiến giá dầu tháng 3 vừa qua, Arập Saudi đã chào chênh lệch tháng 4 là âm 12 USD/thùng so với giá dầu Brent, để chiến đấu với Nga trên thị trường châu Âu. Sau khi cả hai bắt tay giảm sản lượng cứu giá dầu, Arab bớt phá giá thị trường châu Âu nhưng lại phá giá ở châu Á khi chào chênh lệch tới âm 7 USD/thùng cho các hợp đồng giao hàng vào tháng 5/2020. Như vậy với giá dầu Brent (hay Oman) khoảng 17 USD/thùng vào tháng 5, thì những nhà máy chế biến nếu mua dầu Ả-rập Saudi chỉ phải trả 10 USD/thùng mà thôi. Chính đợt phá giá này khiến nhiều mỏ dầu khai thác tại châu Á có premium là âm, trong đó có Việt Nam.

Chào chênh lệch của Arap Saudi với dầu thô giao tháng 5 tại các thị trường trên thế giới

Ngoài việc cùng một loại dầu nhưng có chênh lệch giá theo khu vực mua (cùng bán giá FOB), thì các loại dầu khác nhau cũng có giá khác nhau. Như giá WTI hiện đang thấp hơn Brent dù WTI là một loại dầu ngọt, nhẹ, chất lượng hơn Brent, các nhà máy lọc dầu đa số dùng để chế biến thành xăng. Kể từ khi lên sàn giao dịch năm 1983 cho tới năm 2007, dầu WTI luôn đắt hơn dầu Brent. Những năm 1990, sản lượng khai thác ở Mỹ sụt giảm mạnh khiến kế hoạch dài hạn là nước Mỹ trông chờ vào việc nhập khẩu dầu, ngoài Trung Đông thì đa số sẽ từ Canada, Venezuela, Mexico, là những nơi có nhiều dầu nặng. Hàng loạt nhà máy lọc dầu ở Mỹ đã nâng cấp dây chuyền để lọc các loại dầu trên. WTI là loại dầu nhẹ, ngày càng ít đi, trở nên hiếm hơn so với nhu cầu, đa phần khai thác đến đâu là tiêu thụ đến đó. Vì thế dầu WTI thường đắt hơn dầu Brent.

Năm 2007, giá dầu WTI bất ngờ rẻ hơn Brent và đỉnh điểm còn thấp hơn 11 USD/thùng. Một nghiên cứu của ngân hàng Lehman Brothers chỉ ra rằng WTI không còn là chỉ số giá đáng tham khảo trên thị trường dầu mỏ thế giới. Nguyên nhân trực tiếp là công suất kho chứa dầu tại Cushing không đủ để chứa các giao dịch trên thị trường nên WTI đi theo hướng riêng, không phản ánh đúng quan hệ cung cầu hay độ minh bạch của giao dịch. Năm 2008, giá dầu bắt đầu sụp đổ cùng thị trường tài chính và cũng trớ trêu, Lehman Brothers là một trong những nạn nhân đầu tiên của cuộc khủng hoảng tài chính đó.

Dầu thô, ngoài tính chất là tài sản vật chất thì nó có tính chất tài sản tài chính, tức là có thể mua bán được như cổ phiếu. Bởi dầu thô có mặt khắp nơi, được chấp nhận rộng rãi nên “cổ phiếu” dầu thô rất hấp dẫn nhà đầu tư/đầu cơ mua bán trên các sàn giao dịch. Tuy nhiên ngoài việc các nhà đầu tư giao dịch với “cổ phiếu” dầu thô thì có rất nhiều bên mua bán trên yếu tố cần tài sản vật chất để làm nguyên liệu cho chuỗi sản xuất, như các nhà máy lọc dầu. Đó chính là gốc của thị trường giao dịch dầu thô nói riêng hay thị trường hàng nguyên liệu, nông sản nói chung.

Trong thị trường mua bán dầu thô vật chất, cần có địa điểm giao nhận sản phẩm để người mua và bán xác định được các chi phí liên quan như vận chuyển, lưu kho. Dầu Brent ở Biển Bắc do có kết nối toàn bộ hệ thống đường ống ngầm nên giao nhận tại 1 cảng ven biển. Dầu thô khai thác ở Việt Nam giao nhận thường diễn ra tại mỏ trên biển khi tàu chở dầu có thể cập sát công trình. Đối với các loại dầu ở Mỹ, điểm giao nhận được diễn ra tại nhiều nơi như Midland, cảng Arthur, Clovelly, nhưng nổi bật nhất là Cushing với loại dầu WTI. Trong phiên giao dịch 20/4 (và có thể những phiên giao dịch tới đây), tâm chấn của trận động đất chính là Cushing - một thị trấn nhỏ thuộc bang Oklahoma, nằm cách cảng biển gần nhất những 100km.

3. Tâm chấn Cushing

Cách đây hơn 100 năm, Cushing và các địa hạt lân cận ở bang Texas diễn ra sự bùng nổ về khai thác dầu khí với nhiều mỏ dầu và hơn 50 nhà máy lọc dầu. Ngày đó, các giao dịch mới chỉ trong nội bộ nước Mỹ và người ta chọn Cushing là nơi diễn ra mua bán dầu, vận chuyển bằng tàu hỏa hoặc đường ống. Sau này xuất hiện nhiều công ty kinh doanh bằng đường ống vận chuyển và bể chứa dầu. Hiện nay, Cushing không còn là trung tâm khai thác dầu thô như trước. Các nhà máy lọc dầu ngày nào cũng đã dịch chuyển về vùng công nghiệp Chicago hay khu vực Houston gần biển, thuận tiện cho nhập khẩu. Khi hình thành hệ thống giao dịch dầu trên thế giới những năm 1980 dựa trên cung cầu của thị trường (trước đó giá dầu do các quốc gia và các công ty lớn tự quyết định), Cushing vẫn địa điểm giao nhận dầu chính trên sàn NYMEX. Hàng chục tuyến đường ống dẫn dầu lớn nhất đều kết nối khắp nước Mỹ với Cushing, kể cả trước khi chạy ra biển để xuất/nhập dầu. Ưu thế của Cushing so với các nơi khác chính là các bể chứa dầu.

Hệ thống đường ống dẫn dầu lớn ở Mỹ do các công ty khác nhau điều hành

Trong hạ tầng dầu khí, các bể (storage) chứa dầu hay khí đốt đều nắm vai trò rất quan trọng. Nó là vùng đệm, giống lá phổi trong cơ thể người để ổn định nguồn cung khi nhu cầu tiêu thụ thay đổi thường xuyên. Trên thị trường giao dịch hàng hóa cần địa điểm giao nhận hàng và nơi đó cần có diện tích hay kho hàng đủ lớn để tập kết và bốc dỡ hàng. Trên các hợp đồng mua bán dầu WTI ở sàn NYMEX, điểm giao nhận hàng được ghi là Cushing, bởi nó có các bể chứa dầu đáp ứng được nhu cầu của thị trường dầu vật chất đang vận hành bình thường. Cần chú ý rằng NYMEX chỉ là nơi diễn ra giao dịch “cổ phiếu” WTI, không phải là nơi sở hữu hay chi phối các bể chứa dầu vật chất. Có nhiều công ty độc lập chuyên đầu tư, xây dựng các bể chứa phục vụ các công ty khai thác dầu khí và nhà máy lọc dầu cũng như các đơn vị thương mại thuê, tạo thành một thị trường dịch vụ kho chứa song song với thị trường giao dịch “cổ phiếu” dầu.

Các kho chứa dầu ở Cushing

Thế rồi công nghiệp khai thác dầu đá phiến (shale oil) xuất hiện ở Texas, những năm 2007, dầu WTI đã trở nên nhiều hơn. Các nhà máy lọc dầu vẫn sử dụng công nghệ lọc dầu nhập khẩu nên không có nhiều nhu cầu chế biến dầu WTI, dẫn đến các bể ở Cushing đã được công ty khai thác và nhà máy lọc dầu thuê để chứa cứ đầy dần lên, không còn nhiều chỗ trống cho các hợp đồng mua trên NYMEX khi đến kỳ hoàn tất. Điều này dẫn đến cứ gần ngày hoàn tất hợp đồng mua dầu WTI là những nhà đầu tư “cổ phiếu” WTI thường trút bỏ trách nhiệm đi tìm thuê kho chứa dầu vật chất bằng cách bán sớm cổ phiếu. Có những người lọc dầu hay chờ đến ngày hoàn tất hợp đồng để mua rẻ. Và cũng sinh ra tiếp một nhóm những nhà đầu cơ “ma mãnh” đã sớm thuê phần trống của các kho chứa để ép giá giờ chót. Khi thị trường kho chứa đủ lớn thì những việc đầu cơ như vậy không có kết quả cả ở thị trường kho chứa lẫn sàn giao dịch WTI. Nhưng khi thị trường kho chứa vật chất trở nên nhỏ đi thì việc đầu cơ cho nhiều lợi nhuận khá dễ dàng trên thị trường giao dịch WTI. Nút thắt cổ chai này tại Cushing đã dẫn đến báo cáo của Lehman Brothers từ cách đây 13 năm, rằng WTI không phản ánh đúng tính minh bạch của thị trường dầu mỏ.

Sau khủng hoảng 2008, các bể chứa ở Cushing đã được đầu tư tăng công suất, từ 40 triệu thùng lên 76 triệu thùng. Thực chất rất khó đánh giá dung tích bao nhiêu triệu thùng thì đủ cho thị trường vì dầu được đưa vào rút ra liên tục qua hệ thống đường ống như vòng quay luân chuyển tiền tệ. Đầu vào phụ thuộc khai thác có thể tính toán được nhưng đầu ra phụ thuộc nhu cầu thị trường lọc dầu. Bốn năm qua, khi OPEC liên tục giảm sản lượng từ 32 triệu về 28 triệu thùng/ngày thì nước Mỹ tăng sản lượng khai thác từ 8 lên 12 triệu thùng/ngày, phần lớn từ dầu đá phiến ở Texas. Dù Mỹ tăng gấp rưỡi sản lượng nhưng lá phổi Cushing vẫn đáp ứng được nhịp độ bơm hút hàng ngày. Chỉ đến khi đại dịch Corona bùng phát mới bắt đầu nhiều sự vụ, nước Mỹ đóng cửa khiến nhu cầu tiêu thụ xăng dầu sụt giảm, các nhà máy lọc dầu hạn chế tiếp nhận dầu để lọc. Trong khi đó các công ty khai thác vẫn đưa sản lượng ra đều, chạy thẳng vào các bể chứa. Chuỗi giá trị dầu khí không phải cứ muốn đóng van là giảm nguồn cung vì còn rất nhiều ràng buộc kỹ thuật lẫn thương mại đằng sau đó. Khâu đầu vẫn tiếp tục bơm dầu vào, khâu sau hạn chế hút dầu ra. Do đó, sau 12 năm, một lần nữa, các bể chứa dầu ở Cushing đầy lên nhanh chóng.

4. Những nhà đầu cơ khát máu

Trên thị trường giao dịch NYMEX, dầu WTI được mua bán trước (futures) theo các hợp đồng hàng tháng, từ tháng kế tiếp kéo dài đến tháng thứ 120, tức là tới tận 10 năm sau. Do đó có rất nhiều giá dầu WTI, theo các tháng khác nhau. Tuy nhiên giá dầu WTI được công bố làm tham chiếu trên các bảng giao dịch thế giới là giá của tháng gần nhất đang giao dịch. Theo quy định, hợp đồng mua bán dầu WTI thường được chấm dứt (termination) vào 3 ngày làm việc trước ngày 25 hàng tháng. Những ngày sau đó chuẩn bị các công việc để từ đầu tháng sau sẽ bàn giao dầu thực tế. Sau ngày tất toán, giá dầu tham chiếu sẽ được tính là giá của các hợp đồng ở tháng kế tiếp. Điều này cũng giống với giao dịch chứng khoán phái sinh VN30F tại Việt Nam. Với quy định trên, giá dầu giao tháng 5 sẽ chốt sổ vào ngày 21/4. Do đó chỉ còn 2 ngày để những người mua bán dầu trên NYMEX tiến hành tất toán cho giao dịch tháng 5.

Những người mua dầu vật chất (physical) thì khi hoàn tất hợp đồng trên NYMEX, họ đồng thời phải tìm kiếm bể chứa trên thị trường cho thuê bể chứa. Khi thị trường chưa bị thắt cổ chai thì tìm kho chứa khá dễ dàng. Nhưng với thực trạng hiện nay, những người mua dầu vật chất thường đặt trước các kho chứa rồi mới lên sàn mua dầu. Trước đây giá thuê bể chứa khoảng 1 USD/thùng/tháng nhưng hiện đã lên tới 4 USD/thùng/tháng. Ở ngoài khơi, hàng chục siêu tàu chở dầu kích cỡ 2-3 triệu thùng cũng chất đầy dầu, neo đậu ven bờ làm chỗ chứa cho những công ty tranh thủ thu gom khi giá dầu thấp. Những người mua dầu vật chất thường là các nhà máy lọc dầu có sẵn hệ thống bể chứa hoặc các công ty thương mại với những hợp đồng bể chứa dài hạn.

Có một thực tế là trên sàn NYMEX, số lượng giao dịch đa phần là những người chỉ mua đi bán lại các hợp đồng, tìm kiếm lợi nhuận từ chênh lệch mua đi bán lại. Những người mua dầu thực sự để cất kho rất ít so với những người đầu cơ.

Số hợp đồng giao dịch ngày 20/4

Số liệu giao dịch của CME (công ty sở hữu sàn NYMEX) cho thấy, ngày 20/4, có tới 2,4 triệu hợp đồng được giao dịch, tương đương 2,4 tỷ thùng dầu được mua đi bán lại (mỗi hợp đồng là 1000 thùng) trong khi các bể chứa ở Cushing chỉ đựng được 76 triệu thùng. Chính vì vậy những người mua sau cùng này sẽ phải thanh lý hợp đồng bằng mọi giá trước khi tất toán vào 21/4, nếu không sẽ phải nhận dầu thực tế và đi tìm kho chứa. Cuộc đua bán bằng mọi giá cũng như những nhà đầu cơ đánh quả với cơ hội bán tháo đã khiến giá dầu có một phiên đổ máu kinh hoàng trong đêm 20/4.

Ngày 21/4, ngày cuối cùng mới đến hạn của hợp đồng WTI giao tháng 5 nhưng giới đầu tư đã không còn dám mua bán, khối lượng giao dịch chỉ khoảng 18.000 hợp đồng, chưa bằng 1% giao dịch của ngày trước đó. Họ đã chuyển sang giao dịch của hợp đồng tháng 6.

Cũng trong ngày 21/4, giám đốc điều hành của Vopak - một trong những công ty lớn nhất thế giới về bể chứa dầu - xác nhận rằng các kho chứa đã được đặt kín chỗ.

Hiện chỉ còn những bể chứa đang trong tình trạng bảo dưỡng. Cùng ngày, viện dầu khí Mỹ API công bố cho biết có 60/76 triệu thùng dầu vật chất đang được chứa trong các kho ở Cushing. Thực ra mọi người đều biết rằng các kho chứa vật chất ở Cushing vẫn còn chỗ, chỉ là nhiều hay ít mà thôi. Nhưng không ai biết được đằng sau chỗ trống thực sự của 16 triệu thùng dầu kia, có bao nhiều nhà đầu cơ đã nhanh chân đặt trước để ép giá thuê tới những người phải ôm hợp đồng WTI thực tế. Điều này không chỉ cho giá dầu tháng 5, mà có thể cho cả giá dầu giao tháng 6. Bầy kền kền trên thị trường tài chính luôn vần vũ ở những nơi có máu đổ.

5. Đôi điều suy ngẫm

Theo nhận định của các quỹ đầu cơ, những người tham gia giao dịch dầu WTI ngày 20/4 thực sự là quá liều lĩnh hoặc tay mơ. Thông tin quan trọng nhất trên thị trường dầu là nguồn cung đã tăng quá mạnh từ nhiều tuần nay, nên những người có kinh nghiệm đã thanh lý hợp đồng tháng 5 từ tuần trước, chuyển sang mua bán hợp đồng tháng 6. Chính vì thế, khi giá dầu WTI của tháng 5 rớt xuống -37 USD thì giá dầu WTI giao tháng 6 vẫn ở mức trên 21 USD. Dầu Brent cũng vẫn ở giá 25 USD/thùng. Các công ty khai thác dầu khí không biết chuyện gì xảy ra còn giới tài chính thấy WTI ở mức âm là điều có thể xảy ra trong nghề giao dịch của họ.

Có điều, đằng sau sự sụt giảm giá dầu này, sẽ chưa phải là hồi kết. Một chỉ số dầu quốc tế như WTI có thể xuống âm như những món hàng hóa khác từng xảy ra là điều không quá khó hiểu. Tuy nhiên cách nó bị vỡ vụn bởi những nhà đầu cơ quá liều lĩnh hay những tay mơ trên thị trường như đêm 20/4 đang tiềm ẩn nhiều rủi ro liên đới khác. Các công ty khai thác dầu khí ở Việt Nam hay châu Á hầu hết chỉ bị ảnh hưởng theo dầu Brent nên ít thiệt hại. Giả sử tham chiếu giá dầu theo WTI và xuất bán dầu vào những ngày này sẽ thiệt hại thương mại rất lớn. Tuy nhiên, các công ty năng lượng ở Bắc Mỹ đang gắn với giá dầu WTI bị ảnh hưởng nặng nề. Các hoạt động tài chính, bảo hiểm, dịch vụ tham chiếu đến giá WTI đều bị ảnh hưởng nặng nề.

Nước Mỹ có hơn 60 loại dầu được lên sàn giao dịch, riêng bang Texas có tới 15 loại dầu. Các loại dầu West Texas ở những điểm giao nhận khác đa phần có giá thấp hơn WTI tại Cushing (như WTG tại Midland phổ biến chỉ sau WTI tại Cushing). Thế nhưng khi WTI Cushing bị sụp đổ đã kéo theo toàn bộ các loại dầu khác khắp nước Mỹ đồng loạt sụp đổ theo, dù kho chứa ở các địa điểm kia vẫn còn. Sự sụp đổ này liên hoàn này dẫn đến rất nhiều hệ lụy tài chính của các công ty khai thác dầu đá phiến.

Trước khi giá dầu rớt như đêm qua, các cổ đông của Chesapeake, công ty khai thác khí đốt lớn thứ nhì nước Mỹ với sản lượng ~80 triệu m3/ngày (gấp 4 lần sản lượng khai thác khí của Việt Nam) đã có những ác mộng triền miên khi cổ phiếu sụt giảm từ lúc cao nhất hơn 60 USD xuống còn 8 cent, có thể sắp phá sản nếu không tái cơ cấu được với chủ nợ. Chesapeake đã phải quy đổi lại lượng cổ phần để điều chỉnh giá cổ phiếu, tránh bị loại khỏi sàn chứng khoán NYSE. Tháng trước công ty dầu khí nhỡ, từng có vốn hóa 10 tỷ USD là Whiting đã phá sản. Trong các phân tích gần đây, các công ty khai thác dầu đá phiến ở Mỹ đã vay nợ hàng trăm tỷ USD để đầu tư vào lĩnh vực này. Sự sụp đổ của giá dầu là quân domino đầu tiên, có thể kéo theo chuỗi hệ lụy khác nếu không chặn được.

Hôm nay, 22/4, giá dầu tham chiếu đã chuyển sang WTI giao tháng 6. Diễn biến của WTI tháng 6 sẽ thực sự tác động đến giá dầu Brent. Cú sụt giảm đêm 20/4 có thể là đốm lửa đầu tiên của một sự sụp đổ. Ngày 21/4, quỹ đầu tư dầu thô lớn nhất USO thông báo tạm dừng giao dịch ngay trước giờ mở cửa ở Mỹ. Ngay sau đó tổng thống Trump đã lên tiếng sẽ giải cứu ngành Dầu khí Mỹ. Có điều chưa biết Bộ Tài chính và Năng lượng sẽ có kế hoạch như nào. Những thông tin trước đó cho biết Mỹ sẽ mua 75 triệu thùng dầu vào quỹ dự trữ dầu quốc gia.

Tròn 12 năm trước đây, lãnh đạo giới tài chính Mỹ nhảy vào cứu ngân hàng Bear Stearns trên bờ vực sụp đổ, và gióng lên hồi chuông cảnh báo lĩnh vực đầu tư tài chính đang quá nguy hiểm. Nhưng diễn biến nhanh chóng sau đó trên thị trường tài chính với sự sụp đổ của ngân hàng Lehman Brothers 6 tháng sau, rồi tiếp là công ty bảo hiểm AIG đã đưa thế giới bước vào cuộc khủng hoảng tài chính lớn nhất từ trước đến nay. Năm 2020, những cảnh báo của Tổng thống Trump về ngành công nghiệp dầu khí đã có từ cả tháng nay. Trump đã gạt bỏ các nguyên tắc kinh tế thị trường của nước Mỹ, đề nghị Tổng thống Putin và Hoàng tử Arap Bil Salman bắt tay nhau giảm sản lượng để cứu công nghiệp dầu khí Mỹ. Thế nhưng tốc độ sụt giảm của giá dầu vẫn nhanh hơn mọi dự kiến. Câu chuyện của 12 năm trước đang dần hiện về. Chỉ khác, ngày trước nguồn gốc khủng hoảng từ lĩnh vực cho vay BĐS thì nay đã chuyển sang cho vay đầu tư vào các công ty dầu đá phiến. Câu quá lớn để sụp đổ (too big to fail) thường dùng trong giới tài chính giờ đã chuyển sang các công ty khai thác dầu khí đá phiến.

Tròn 1 thập kỷ trước, ngày 20/4/2010, từ việc không kiểm soát được trong quá trình khoan đã dẫn đến vụ tràn dầu ở Vịnh Mexico, biến BP từ một trong những đại gia ngành dầu khí phải bước xuống một hạng, đền bù lên tới 75 tỷ USD để giải quyết hậu quả môi trường vịnh Mexico nhưng vẫn chưa xong. Ngày 20/4/2020, chỗ chứa cho 16 triệu thùng dầu ở Cushing đã kịp ghi danh WTI vào lịch sử ngành dầu khí và làm chao đảo thị trường chứng khoán. Nhưng có lẽ câu chuyện mới chỉ khởi đầu.

Phan Ngọc Trung - Phạm Trung Linh