PV: Thưa giáo sư, ngày nay, chúng ta trọng dụng nhân tài như thế nào?

GS TS Phạm Đức Dương

GS Phạm Đức Dương: Thời nay, hiền tài vẫn là nguyên khí của quốc gia, họ được đào tạo ra từ trong nhà trường, trong lao động và chiến đấu. Nước ta vốn chịu nhiều hậu quả của thiên tai, chiến tranh, tài nguyên khoáng sản cũng ít vì vậy việc trọng dụng nhân tài phải được đặt lên hàng đầu. Chính nhân tài sẽ đóng vai trò quyết định trong việc đưa nước ta thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu và trở thành một quốc gia phát triển. Ngày nay chúng ta hay nói trọng dụng nhân tài, nhưng trong thực tế người tài ở nước ta vẫn chưa được trọng dụng nhiều, gây nên một sự lãng phí chất xám to lớn, ảnh hưởng đến sự phát triển của đất nước.

PV: Theo giáo sư, đâu là nguyên nhân gây nên việc người tài ở nước ta vẫn chưa thật sự được trọng dụng?

GS Phạm Đức Dương: Thứ nhất, ở nhiều nơi, nhiều cấp vẫn còn những người lãnh đạo thiếu năng lực và thiếu cái tâm, vì vậy họ sợ và đố kỵ với người tài, do đó họ ít dùng người tài, thậm chí còn vô hiệu hóa người tài.

Thứ hai, người tài thiếu điều kiện vật chất và tinh thần để làm việc. Người tài không mấy ai cầu mong quyền cao chức trọng, giàu sang. Cái mà họ mong muốn là đem được tài năng của mình ra để phục vụ đất nước và được xã hội công nhận sự cống hiến của họ. Nhưng nếu thiếu điều kiện, phương tiện để làm việc thì nhiều khi người tài sẽ lực bất tòng tâm. Muốn nghiên cứu thành công một công trình khoa học nào đó, cần phải được đầu tư ngay từ đầu nhưng ở ta nhiều khi “phải” nghiên cứu thành công đã rồi mới được đầu tư! Thậm chí, có những nhà khoa học tâm huyết, nghiên cứu thành công một công trình nào đó rồi nhưng muốn đưa nó vào ứng dụng thì phải chạy hết cửa này đến cửa khác, phải quen biết thì nó mới được cấp kinh phí thực thi!

Còn về mặt tinh thần, người tài phải được tự do trong suy nghĩ, sáng tạo thì mới có “cảm hứng” để nghiên cứu, làm việc có hiệu quả; chứ còn lúc nào cũng bị chỉ đạo, gò ép phải làm thế này thì mới được thông qua, được cấp kinh phí thì sẽ hạn chế rất lớn sự sáng tạo của người tài.

Thứ ba, phải nhìn nhận rằng, cũng có một số người tài hiện nay đang chạy theo lối sống thực dụng, muốn có danh, có quyền hành, có nhiều tiền nên mải chạy theo nó mà dần làm mai một đi tài năng của mình.

PV: Lại có cả những người không có tài nhưng lại đi ngộ nhận mình là người tài phải không thưa giáo sư?

GS Phạm Đức Dương: Những người này ngộ nhận mình là người có tài thông qua bằng cấp hay một chức danh nào đó có được do sự nâng đỡ hay chạy chọt, dù có giỏi che đậy thế nào thì trong cuộc sống vẫn lồ lộ chân tướng. Tài năng đích thực không bao giờ mua - bán được. Người tài luôn khiêm tốn và biết được giá trị của mình; còn kẻ ngộ nhận lại hay vỗ ngực. Văn hào Tônxtôi có nói thế này: Giá trị tài năng của con người giống như giá trị của một phân số, trong đó tử số là tài năng thật còn mẫu số là sự tự đánh giá về tài năng của anh.

PV: Hiện nay có hiện tượng nhiều người đổ xô đi thi cao học, nghiên cứu sinh tiến sĩ không phải để trở thành nhà khoa học mà cốt có tấm bằng để giữ ghế hoặc tiến thân. Giáo sư nghĩ gì về vấn nạn này?

GS Phạm Đức Dương: Học để nâng cao kiến thức, phục vụ tốt cho công việc chuyên môn, cho cuộc sống là nhiệm vụ và niềm tự hào của mỗi người nhưng học bằng tiền, bằng quyền, cốt có tấm bằng để tiến thân thì đó là một điều tai hại đối với xã hội.  

PV: Theo giáo sư làm thế nào để có thể loại bỏ được nạn học “giả” này?

GS Phạm Đức Dương: Cách tốt nhất là việc thi tuyển và đào tạo phải nghiêm minh, chỉ những ai thật sự giỏi mới được tuyển dụng và cho đi đào tạo. Trong công tác tổ chức cán bộ, việc bổ nhiệm phải căn cứ vào năng lực thực tiễn chứ không phải dựa trên bằng cấp hay các mối quan hệ nâng đỡ, chạy chọt.

PV: Nếu có thể đưa ra được một bài học về văn hóa dùng người hôm nay, thì giáo sư có tham kiến gì không?

GS Phạm Đức Dương: Có thể khẳng định rằng, Chủ tịch Hồ Chí Minh là bậc thầy trong việc dùng người tài, Người đã cho chúng ta bài học vô giá trong việc phát hiện, bồi dưỡng và trọng dụng nhân tài. Năm 1946, khi đất nước vừa độc lập, thù trong, giặc ngoài đang toan tính xóa bỏ nhà nước dân chủ non trẻ của chúng ta thì Người phải sang thăm Pháp và đã quyết định trao chức quyền Chủ tịch nước cho cụ Huỳnh Thúc Kháng với lời căn dặn: “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”, nhờ đó mà nước nhà vẫn bình yên. Năm 1954, Người đã trao toàn quyền cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi ra trận với lời căn dặn: “Phải chắc thắng mới đánh”, nhờ đó mà đã làm nên chiến thắng Điện Biên chấn động địa cầu. Rồi sau này, hàng loạt những trí thức tài danh đã rời bỏ vinh hoa phú quý ở thủ đô Paris hoa lệ của nước Pháp để về nước phụng sự tổ quốc như Trần Đại Nghĩa,  Trần Đức Thảo, Nguyễn Khắc Viện, Phạm Huy Thông, Lê Văn Thiêm, Hoàng Xuân Nhị v.v...

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thành công trong việc trọng dụng hiền tài bởi: Người biết nhìn nhận đúng người tài; biết trao cho họ những việc lớn phù hợp tài năng; biết tin tưởng vào họ; biết xây dựng uy tín cho họ; và biết chăm lo đến đời sống tình cảm của người tài và gia đình họ.

Nếu ngày nay chúng ta biết học hỏi và vận dụng sáng suốt bài học trọng dụng hiền tài của Chủ tịch Hồ Chí Minh thì chắc chắn một ngày không xa, đất nước chúng ta sẽ thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, trở thành một nước phát triển.

PV: Xin cảm ơn giáo sư!

Vũ Đảm (thực hiện)