“Bước ngoặt” từ đảo chính ở Thổ

Cũng như các dự án hệ thống đường ống “Dòng chảy phương Bắc” (Nord Stream), “Dòng chảy phương Nam” (South Stream), Turkish Stream là một trong những nỗ lực của Moskva nhằm loại bỏ Ukraina ra khỏi lộ trình dẫn khí đốt của mình sang châu Âu, đồng thời là một con bài để “mặc cả” với phương Tây. “Turkish Stream” được định hướng sẽ vận chuyển 63 tỉ m³ khí đốt mỗi năm qua Biển Đen, tới Thổ Nhĩ Kỳ và châu Âu ở điểm kết nối Hy Lạp. Khí đốt cung cấp qua chuỗi đầu tiên của hệ thống được thiết kế để đáp ứng hoàn toàn cho nhu cầu đang tăng của thị trường Thổ.

“Turkish Stream” là “kết tinh” của sự hợp tác Nga - Thổ

Quá trình đàm phán về dự án này đã được khởi động từ năm 2014, nhưng vụ không quân Thổ bắn rơi máy bay Nga làm 2 phi công thiệt mạng hồi tháng 11 năm ngoái đã khiến Nga - Thổ “hục hặc” và ngừng lại dự án tối quan trọng này. Tuy nhiên, các động thái gần đây đã cho thấy một sự thay đổi rõ rệt ở cả Ankara và Moskva.

Ngày 27-6, ngay sau khi Nga thông báo rằng, Tổng thống Thổ Tayyip Erdogan đã gửi một bức thư cho Tổng thống Nga Vladimir Putin, trong đó ông đã xin lỗi vì vụ bắn rơi máy bay Nga, Hãng thông tấn Tass đã dẫn lời phát ngôn viên chính thức của Gazprom, ông Sergey Kupriyanov, nói: “Gazprom đã và luôn “mở” với các cuộc đối thoại về “Turkish Stream”.

Hai ngày sau đó, Russia Today dẫn lời Phó giám đốc Tài chính Igor Shatalov của Gazprom hồ hởi cho biết: “Dự án “Turkish Stream” đã được thiết kế và lên kế hoạch tỉ mỉ. Chi phí xây dựng 4 nhánh của hệ thống đã được ước tính khoảng từ 11,4 tỉ euro... Mức độ sẵn sàng để thu hút tài chính của dự án là rất cao”.

Trái với sự lạc quan của người Nga, vào giai đoạn này, Thổ vẫn giữ thái độ thận trọng.

Nhưng mọi việc đã thay đổi vào ngày 15-7, vài giờ trước khi xảy ra cuộc đảo chính quân sự làm rung chuyển Ankara, Hãng thông tấn Sputnik của Nga đưa tin, Thủ tướng Thổ Binali Yilderim đã nói với báo giới rằng: “Điều quan trọng đối với Nga và Thổ là khôi phục và thực hiện Dự án đường ống “Turkish Stream” và Dự án xây dựng Nhà máy Điện hạt nhân Akkuyu, cũng như tập trung nỗ lực vào việc thu hút khách du lịch từ Nga tới Thổ và từ Thổ tới Nga”.

Sau cuộc đảo chính, Ankara không chỉ phát đi tín hiệu nữa mà đã “chạy” lại gần Moskva hơn bao giờ hết. Và hệ quả tất yếu của sự “nối lại tình xưa” này là sự nối lại đàm phán về “Turkish Stream”, cũng như các dự án năng lượng chung giữa hai nước.

Theo Phó chủ tịch Gazprom Alexander Medvedev, một thỏa thuận liên chính phủ về dự án có thể được ký kết vào đầu tháng 8 hoặc tháng 9 tới, khi ông Putin và ông Erdogan gặp nhau ở St Petersburg.

“Bóng vẫn trong chân người Thổ”

Nhưng vào lúc “Turkish Stream” tưởng như sẽ không còn cản trở gì nữa một khi Nga - Thổ nồng ấm trở lại, thì giới phân tích lại nhìn ra rất nhiều vấn đề.

Triển vọng của dự án án này vẫn phụ thuộc phần lớn vào phía Thổ, như bình luận của Phó chủ tịch Gazprom Alexander Medvedev hôm 26-7: “Bóng vẫn trong chân người Thổ”. Mặt khác, khi phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov được hỏi về dự án này ngày 27-7, ông vẫn trả lời một cách thận trọng: “Công việc đang được tiến hành tại các khu vực khác nhau... và các tuyến đường thay thế vẫn đang được thảo luận với các đối tác châu Âu của chúng tôi”.

Bản thân Gazprom, mặc dù được cho là sẽ có một vị trí đàm phán mạnh hơn hồi năm ngoái, nhưng tình cảnh của Ankara bây giờ cũng khác. Nhà phân tích Valery Nestorov của Sberbank CIB cho rằng, Thổ đã bắt đầu tìm kiếm giải pháp thay thế khí đốt của Nga khi quan hệ với Moskva trở nên xấu đi vào cuối năm 2015. Do đó, sẽ là không thực tế nếu mong đợi Thổ sẽ tăng mạnh nguồn cung khí đốt từ Moskva.

Trong khi đó, Phó giám đốc Điều hành Quỹ An ninh năng lượng Quốc gia Nga Alexei Grivach cũng đưa ra nhận định: Botas - đối tác của Gazprom trong dự án này cũng đã giảm sự phụ thuộc vào khí đốt của Nga trong những năm gần đây khi Chính phủ Ankara thông qua một chính sách tự do hóa thị trường khí đốt. Cuộc đàm phán sắp tới giữa Ankara và Moskva có thể sẽ kiểm tra mức độ mà Botas có thể hoạt động như một nhà nhập khẩu khí so với một nhà kinh doanh tư nhân.

Mong muốn cung cấp khí đốt khắp miền Nam châu Âu qua “Turkish Stream” cũng có thể có vấn đề. Giám đốc Phân tích khí Đông Âu Mikhail Korchemkin cho rằng, chi tiết về xây dựng cơ sở hạ tầng cần thiết để vận chuyển khí đốt từ Thổ sang châu Âu vẫn chưa rõ ràng. Theo ông Korchemkin, Thổ chỉ cần một dòng duy nhất để đáp ứng nhu cầu khí đốt của mình. Và nếu Ankara không cần đến một dòng thứ hai để cung cấp khí cho Nam Âu thì Gazprom sẽ không phục hồi đầu tư vào dự án này.

Chính Thổ cũng không rõ ràng về dự án. Viết trên tờ báo Thổ Hurryet, Elnur Ismail - một nhà nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Chiến lược hazar lập luận rằng, các đường ống mới sẽ củng cố vị trí của Ankara như là một trung tâm quan trọng trong khu vực. Người tiêu dùng khí đốt chính của nước này nằm ở phía tây bắc và dự án sẽ cải thiện độ tin cậy của nguồn cung cấp cho khu vực đó. Tuy nhiên, “Turkish Stream” cũng sẽ tăng sự phụ thuộc của Thổ Nhĩ Kỳ vào khí đốt của Nga trong khi Ankara rõ ràng đang muốn kết thúc sự phụ thuộc này.