Phố cổ Hội An là vùng đất có nhiều làng nghề truyền thống rất đáng tự hào như gốm Thanh Hà, mộc Kim Bồng… nhưng làm nên dấu ấn độc đáo của khu đô thị cổ chính là nghề làm đèn lồng ở Hội An.

Đèn lồng được xem là "đặc sản" của Hội An, được du khách yêu thích khi đến đây.

Nghề làm đèn lồng Hội An được vinh danh là làng nghề tiêu biểu Việt Nam trong tổng số 9 làng nghề truyền thống trong cả nước được Hiệp hội Làng nghề Việt Nam phong tặng năm 2011.

Nghề làm đèn lồng tại Hội An có tuổi đời hơn 400 năm, là 1 trong 9 nghề truyền thống tiêu biểu tại Việt Nam.

Nghiên cứu từ Trung tâm Quản lý và Bảo tồn di tích Hội An cho biết, nghề làm lồng đèn đã có mặt ở Hội An khoảng từ thế kỷ 17 với đặc thù là trung tâm giao thương, hội tụ, đan xen nét văn hóa đặc sắc của Việt Nam, Nhật Bản, Trung Quốc và cả phương Tây.

Tập quán sử dụng lồng đèn trong các dịp hiếu hỷ, lễ Tết… đã lan tỏa không chỉ trong các gia đình ngoại kiều mà cả người bản địa, cho đến tận ngày nay cũng đã hơn 400 năm.

Tre làm đèn lồng phải là loại tre già còn tươi, để đảm bảo độ bền và tránh mối mọt…

Theo những người Hội An kể lại, "ông tổ" của nghề làm đèn lồng Hội An có tên là Xã Đường, chuyên làm đầu lân và lồng đèn cho những đêm hội. Tiếp thu kỹ thuật từ những chiếc đèn lồng xưa, người Hội An đã cải tiến và sáng tạo để những chiếc đèn lồng ngày càng đa dạng.

Công đoạn chuốt, định hình dáng đèn lồng cũng là khâu quan trọng.

Từ năm 1998, thị xã Hội An đã chủ trương xây dựng thương hiệu "Đêm rằm phố cổ", vận động nhân dân và đình, chùa treo đèn lồng thay ánh đèn điện, dần trở thành sản phẩm du lịch độc đáo và góp phần không nhỏ phát triển nghề sản xuất đèn lồng.

Hiện nay, Hội An có hơn 30 xưởng sản xuất, hơn 200 cơ sở kinh doanh đèn lồng. Cơ sở sản xuất lồng đèn Hà Linh là một trong những địa chỉ nổi tiếng nhất về làm lồng đèn kết hợp du lịch trải nghiệm làng nghề. Du khách có thể tham quan quy trình sản xuất lồng đèn tại xưởng, mua hoặc tự tay làm lồng đèn cùng với những người thợ và mang về như món quà kỷ niệm cho bạn bè, người thân.

Năm vừa qua, do ảnh hưởng dịch Covid-19 nên nghề làm đèn lồng tại Hội An ảnh hưởng không nhỏ. Tuy vậy, các cơ sở vẫn cố duy trì sản xuất, phục vụ du khách đồng thời tạo công ăn việc làm cho người lao động.

Mọi công đoạn phải tỉ mỉ nhằm đảm bảo chất lượng đèn lồng để vận chuyển đi xa.

Theo bà Nguyễn Thị Diệu Linh (chủ cơ sở đèn lồng Hà Linh, khối Sơn Phô 1, phường Cẩm Châu, TP Hội An) năm nay, cơ sở này phải cắt giảm 1/2 nhân công, hoạt động sản xuất khá cầm chừng, số lượng đèn lồng bán ra ít hơn hẳn so với mọi năm.

Trước đây, mọi công đoạn làm đèn lồng đều là thủ công. Tuy nhiên, hiện công đoạn chẻ, cắt nan tre, cắt rãnh... đều dùng máy nên thời gian làm đèn lồng được rút ngắn đáng kể.

"Cả năm qua, nhân công chỉ làm được nửa tháng, nghỉ nửa tháng vì đơn hàng giảm sút hẳn. May mắn, cơ sở của tôi là cơ sở lớn, vẫn còn nhiều bạn hàng, cũng có mối xuất khẩu nên vẫn có việc làm cho nhân công, dù ít hơn", bà Linh cho hay.

Dịp Tết vừa qua, lượng đơn hàng đèn lồng giảm 1/2 so với mọi năm. "Tuy nhiên, trong tình hình khó khăn hiện nay, đây vẫn là một con số lớn. Sau Tết tôi có hai đơn hàng xuất khẩu đi Mỹ và Pháp với hơn 2.000 đèn lồng các loại", bà Linh nói.

Các tấm vải được người thợ cẩn thận dán lên từng phần của khung tre.

Nhìn những chiếc đèn lồng tre mộc mạc và bình dị được làm nên bởi hai nguyên liệu chính là tre và vải bọc nhưng mấy ai thấy hết được sự kỳ công từ quá trình chuẩn bị nguyên liệu cho đến quy trình sản xuất đèn lồng.

Tre làm đèn lồng phải là loại tre già còn tươi, để đảm bảo độ bền và tránh mối mọt, người thợ phải nấu tre rồi ngâm 10 ngày trong nước muối, tiếp đến phơi khô, vót thành từng nan mỏng tùy theo mỗi loại đèn.

Việc làm lồng đèn đòi hỏi người thợ có sự khéo léo và tập trung.

Vải bọc phải là vải xoa hoặc lụa tơ tằm, tùy theo màu sắc của vải mà đèn sẽ mang những ánh sáng khác nhau.

Quy trình làm đèn lồng gồm hai công đoạn chính: làm khung tre và bọc vải. Trước tiên những nan tre sẽ được gắn vào hai vòng gỗ để định hình khung và được kết nối bởi những sợi dây dù. Vải được cắt trước thành mảnh theo kích thước của đèn sau đó được dán lên những nan khung đã được bôi keo và được cắt tỉa những phần dư thừa.

Đèn lồng Hội An có nhiều kích cỡ khác nhau, giá cả dao động từ vài chục nghìn đồng đến cả triệu đồng.

Để hoàn thành, chiếc đèn lồng sẽ được vẽ hay trang trí và cuối cùng là gắn chuôi vào để hoàn thiện sản phẩm.

Lồng đèn Hội An được đánh giá là mang những giá trị tạo hình, thẩm mỹ và văn hóa thuần Việt gồm có 9 kiểu dáng gồm các loại đèn hình tròn, bát giác, lục giác, hình trái bí, củ tỏi, hình thùng, hình quả đu đủ, hình bánh ú, hình dù… Ngoài ra còn có những chiếc đèn lồng kéo quân, hình hoa sen, hình rồng với đủ màu sắc.

Theo bà Linh, dù năm vừa qua, làng nghề đèn lồng chịu ảnh hưởng nặng nề bởi dịch Covid-19 nhưng các cơ sở vẫn tiếp tục sản xuất, một phần là để tạo điều kiện cho nhân công có việc làm, một phần là để giữ gìn và quảng bá hình ảnh làng nghề truyền thống.

Đèn lồng Hội An ngày nay không chỉ phô diễn màu sắc, hình dáng mà còn được biến tấu với nhiều kiểu như thêu ren gắn với biểu tượng, di tích văn hóa, lịch sử, thêu chữ thư pháp mang nét đẹp văn hóa truyền thống Việt đến với mọi gia đình, đặc biệt là du khách quốc tế.

Ngoài những sản phẩm đèn lồng Hội An theo cách truyền thống còn có những loại đèn lồng có thể xếp gọn để thuận tiện cất giữ và dễ dàng mang đi xa.

Theo Dân trí