Tác giả trẻ Lý Hữu Lương tặng sách Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc

Thứ nhất: do nhịp sống tăng nhanh nên thời gian mỗi người dành cho văn học ít hơn trước, trong khi bản chất của văn học là nhấn nhá, nghiền ngẫm. Thứ hai: do các loại hình nghệ thuật và giải trí khác tận dụng được tối đa sự hỗ trợ từ công nghệ đã chiếm thế thượng phong trong việc lôi cuốn người thưởng thức nghiêng về phía mình, dẫn đến văn học bị lép vế. Thứ ba: do sự phát triển đa chiều của xã hội, văn học với đặc trưng riêng, còn lúng túng, chưa theo kịp, chưa đáp ứng được nhu cầu của độc giả vì thế rơi vào tình trạng hờ hững.

Những vấn đề trên đẩy văn học đứng trước nguy cơ bị gạt ra khỏi trung tâm đời sống văn hoá tinh thần của xã hội. Để tồn tại đàng hoàng, văn học phải biết biến nguy cơ thành cơ hội để thay đổi, bứt phá. Văn học cần phải giành lại thời gian từ phía độc giả, bằng chất lượng cô đúc, đi thẳng vào vấn đề, tận dụng tối ưu nhất phần thời gian ngắn ngủi kia. Văn học phải cương quyết gạt bỏ sự dễ dãi, xềnh xoàng để tiến tới độ sang trọng vốn có không chỉ ở chất lượng nội dung mà ngay cả từ chất lượng hình thức, lẫn phương thức quảng bá, có thế mới lấp được khoảng cách với các ngành nghệ thuật và giải trí khác. Văn học cũng cần giành lại vị thế tiếng nói thiên lương của mình bằng sự can trường đối diện thực sự với những vấn đề nóng bỏng của đời sống xã hội, và dứt khoát nó phải trở thành hòn đảo lạc quan để độc giả trú ngụ trước những sóng gió cuộc đời họ.

Những vấn đề trên Ban chấp hành Hội Nhà văn đã nhìn ra, và đang triển khai nhiều phương án để cải thiện tình thế. Một trong những động thái cụ thể nhất là thành lập giải thưởng tác giả trẻ. Giải thưởng nhằm ghi nhận, động viên các tác giả trẻ hoạt động trên lĩnh vực văn học, qua đó góp phần tạo ra sự sôi động, phấn khích cho đời sống sáng tác.

Sau khi công bố quyết định thành lập giải thưởng, Ban tổ chức đã nhận được sự hưởng ứng nhiệt tình của đông đảo các nhà văn. Con số trên 50 tác phẩm được gửi tới tham gia xét giải, với các thể loại chính gồm: thơ, văn xuôi, nghiên cứu phê bình và dịch văn học, trong thời hạn xuất bản một năm, đã cho thấy sức làm việc của các tác giả có độ tuổi dưới 35 là hết sức đáng kể, cả về số lượng lẫn chất lượng.

Điều nhận ra trước tiên là tác giả trẻ không nề hà, lảng tránh bất cứ một đề tài hay một lĩnh vực xã hội nào. Trái lại sự đa dạng trong quan điểm tiếp cận, mổ xẻ, nhìn nhận đời sống, thể hiện rất rõ trong tác phẩm của các tác giả, có thể kể như Triệu Hoàng Giang, Trần Minh hợp, Phùng Bạch Trúc, Chu Thanh Hương, Nguyễn Chí Lợi. Nhiều tác giả chọn cách đi sâu vào phản ánh những khía cạnh hiện thực gần gụi của cuộc sống thường nhật, từ đó làm bật lên số phận cũng như phẩm tính của mỗi con người, như Phát Dương với tập truyện Mở mắt mà mơ, Nguyễn Luân với Mây tía ngang trời, Vũ Thị Huyền Trang với Đô thị, Hoàng Công Danh với Con tin Stockholm... Một số tác giả khác chọn hướng khám phá con người từ bên trong, rút ra những chiêm nghiệm mang tính sinh tồn nhưng không hề dừng lại ở phạm vi cá nhân, như trường hợp Góc phần tư của Trọng Huy, 15 năm của Hà Hương Sơn... Đáng trọng nữa, với ý thức chống lại sự lãng quên công lao thế hệ đi trước, có tác giả đã tập trung khắc hoạ những hành động anh dũng của các liệt sĩ trong chiến tranh cứu nước, đó là trường hợp Lữ Mai với trường ca đậm chất sử thi Chư Tan Kra mây trắng. Không chỉ dừng lại ở hiện tại, các tác giả trẻ còn vươn về phía lịch sử, mong muốn tìm kiếm bài học kinh nghiệm từ đó, và họ đã thực sự tạo ra một bầu khí quyển đáng ngẫm ngợi, như các tiểu thuyết Thượng Dương của Hoàng Yến, Nguyên khí ngàn đời của Lục Hường, Của thần và của người, tập truyện của Phạm Giai Quỳnh. Có tác giả mạnh dạn nối thông lịch sử vào đời sống hiện tại để tìm ra đáp án nghiệm sinh mà không gây cảm giác suồng sã hoặc xa lạ, đấy là trường hợp của Đinh Phương trong tiểu thuyết Nắng thổ tang. Bên cạnh đó, một số không nhỏ tác giả lựa chọn vượt qua đặc tính vùng miền, quốc gia để tiến tới quan điểm văn học phi biên giới. Sự phong phú trong thể loại thơ biểu hiện ở giọng điệu, ở cách tiếp cận, với hàng loạt tác giả Trần Đức Tín, Nguyễn Hải Yến, Trương Công Tưởng, Vân Phi, Hương Giang... Trong khi có tác giả cảm nhận về thân phận cá thể trong thân phận một vùng văn hoá, và thân phận của vùng văn hoá trong thân phận một cộng đồng, như trường hợp Lí Hữu Lương với tập thơ Yao, thì tác giả khác, như Phương Đặng, trong tập Con người, lại đưa ra nhận thức khá tỉnh táo, rành mạch về đời sống đương đại bằng những mổ xẻ, phân tích sáng láng của lí trí. Tất cả những điều ấy cho thấy lối ứng xử nhạy bén, đĩnh đạc của người trẻ đối với thế giới xung quanh mình.

Quan trọng hơn, các vấn đề trên được thể hiện qua nhiều hình thức, phong cách, bút pháp đầy sáng tạo và cá tính. Ở thơ, bên cạnh xu hướng tiếp tục tôn trọng, bảo lưu vần, xuất hiện xu hướng không đặt nặng vấn đề đó mà ưu tiên tập trung diễn đạt ý. Ý mang chất thơ, còn nhịp sinh học kéo câu chữ cất lên, lạ lẫm nhưng không gây biến dạng bản chất của thơ. Bên phía văn xuôi, ta thấy cố gắng trong việc tạo ra những cấu trúc, những điểm nhìn đa diện, đẩy tác phẩm đạt tới sự phức hợp cần thiết mà vẫn tránh được cầu kỳ rối rắm. Những thử nghiệm khám phá kia dù có người tới, có người chưa tới, nhưng điểm chung nhất chính là ý thức ráo riết làm mới của các tác giả và nó phải được tôn trọng, ghi nhận một cách đích đáng.

Thể loại nghiên cứu phê bình từ phía các nhà nghiên cứu trẻ mang nhãn quan tiếp cận vừa kế thừa vừa độc lập. Có công trình cho thấy sự khảo cứu, quy chiếu hết sức công phu, trách nhiệm và vững vàng về lí thuyết, mà Phê bình phân tâm học, phía của những ám ảnh nghệ thuật của Vũ Thị Trang là một ví dụ tiêu biểu. Có công trình tập hợp sự soi chiếu ở nhiều góc cạnh khác nhau với nhiều gương mặt tác giả khác nhau từ đó hé lộ một phần vóc dáng đời sống sáng tác, như trường hợp Văn Thành Lê với tập chân dung Lần đường theo bóng, và Nguyễn Ngọc Quế với Những người thơ tôi yêu. Những công trình này giúp người sáng tác biết mình đang ở phân khu nào của lí thuyết, để từ đó có những quyết định điều chỉnh cần thiết. Nghiên cứu phê bình chính là chỉ dấu để ấn định tính chuyên nghiệp cho một nền văn học. Tiếc thay, số lượng tham gia xét giải lần này lại có sự hạn chế nhất định. Khắc phục hạn chế đó phải là một phần công việc sắp tới của Hội Nhà văn.

Giới thiệu, quảng bá văn học Việt Nam ra nước ngoài vẫn là sự đau đáu của nhiều thế hệ. Ở thời đại cạnh tranh bằng văn hoá như hôm nay, điều ấy càng trở thành nỗi day dứt của người yêu văn chương nước nhà. Văn học, xét cho cùng, là diện mạo tâm hồn của dân tộc. Diện mạo tâm hồn dân tộc ta xứng đáng được thế giới biết đến và đón nhận, bởi chúng ta phong phú, chúng ta riêng bản sắc, nhưng trên thực tế, thế giới biết đến văn học Việt còn quá ít ỏi. Vì lẽ đó ban tổ chức giải thưởng tác giả trẻ thật sự vui mừng khi thấy tín hiệu xuất hiện. Đã có một dịch giả dám làm cái việc mà rất ít người đủ sức và đủ dũng khí để làm. Tôi muốn nhắc đến một dịch giả trẻ, người bỏ công dịch truyện Kiều, một danh tác khó dịch bậc nhất của chúng ta, ra ngôn ngữ khác, đó là Nguyễn Bình với công trình Truyện Kiều dịch ra tiếng Anh. Ban tổ chức cũng như các hội đồng đánh giá cao hành động này, đó là hành động vượt qua cả tâm huyết, vượt qua cả đam mê để trở thành sự dấn thân theo đúng nghĩa của từ. Văn học Việt Nam cần những người trẻ với sự dấn thân như thế để bước ra thế giới.

Cộng dồn các tác phẩm trong đợt xét giải này, chúng ta nhận ra tinh thần nhân văn, ý thức xây dựng và trách nhiệm xã hội hết sức cao của các tác giả trẻ. Đó chính là phẩm tính của một thế hệ. Phẩm tính ấy xuất phát từ nền tảng của lòng tự tin. Tự tin là tài sản cần phải có đối với bất kỳ người sáng tạo nào, đặc biệt ở các tác giả trẻ. Dĩ nhiên lòng tự tin không nên trượt sang ranh giới của sự kiêu ngạo.

Các thành viên hội đồng chấm giải tác giả trẻ, từ sơ khảo tới chung khảo, đọc với tâm thế vừa đòi hỏi nhưng cũng vừa khích lệ. Đòi hỏi ở chất lượng sáng tạo, ở nghĩa vụ cộng đồng, nhưng cũng khích lệ những quan điểm, những phong cách nghệ thuật cá tính, độc đạo. Và rõ ràng đang hiển hiện một đội ngũ nhà văn với nền tảng nhận thức và kiến thức căn bản, với sự càn lướt phóng khoáng của tuổi trẻ, nhưng trên hết, họ sở hữu tài năng, sở hữu đam mê sáng tạo. Các tác giả trẻ mang tới cho người yêu văn học niềm hy vọng về những bước mạnh dạn chinh phục, vượt qua các thách thức, rằng có một sự vững chắc ở đó, một sự vững chắc ẩn tàng trong tinh thần chuyên nghiệp hết sức nghiêm túc và quyết liệt.