"Chuyện gì sẽ xảy ra nếu chúng ta được lãnh đạo Trung Quốc trong một ngày?”. Đó là câu hỏi mà Thomas Friedman, một nhà báo Mỹ trứ danh, đã đặt ra vào năm 2010. “Có lẽ chúng ta sẽ ban hành các chính sách đúng đắn”. 5 năm sau câu nói trên, vẫn chỉ có một số lượng ít ỏi sẵn sàng tung hô chính sách của các nhà kỹ trị Trung Quốc. Nền kinh tế thế giới đã giảm 7,1% kể từ ngày 1-1-2016, khởi đầu tồi tệ nhất từ năm 1970. Trong đó, vấn đề quản lý của nền kinh tế của Trung Quốc đã đóng góp không nhỏ.

Trong hơn một thập niên, Trung Quốc đã trở thành động lực tăng trưởng toàn cầu. Tuy nhiên, tốc độ mở rộng kinh tế nhanh chóng của nước này đã chậm lại. Thị trường chứng khoán đã một lần nữa rơi vào tình trạng hỗn loạn. Mặc dù giá cổ phiếu ở Trung Quốc chỉ có tác động không đáng kể đến nền kinh tế thực tế của nước này, việc cổ phiếu giảm sâu như vậy đã khiến các nhà đầu tư lo ngại rằng Đảng Cộng sản không đủ sự khôn ngoan để quản lý việc thay đổi nền kinh tế từ tập trung đến thị trường. Trong khi đó, phần còn lại của thế giới rùng mình lo lắng khi nhìn vào các khoản nợ và các cuộc đình công ngày càng tăng bên trong Trung Quốc. Hơn tất cả, có lẽ những lo lắng được biểu hiện một cách rõ ràng nhất trong khả năng quản lý đồng NDT của Trung Hoa.

Forex bị lỗi

Nền kinh tế của Trung Quốc không phải là đang trên bờ vực của sự sụp đổ. Chính phủ sẽ công bố số liệu tăng trưởng kinh tế của năm ngoái. Con số này có khả năng đạt gần 7%. Mặc dù có thể cao hơn mức thực tế, nhưng tỷ lệ tăng trưởng trên không phải là hoàn toàn tách rời khỏi hiện thực. Tuy nhiên, các nhu cầu đang chậm lại, lạm phát thấp một cách đáng lo ngại và các khoản nợ đang tăng lên. Tại Trung Quốc, các trường hợp tăng giá của thị trường phụ thuộc một phần vào niềm tin rằng, chính phủ luôn có thể chống đỡ lại suy thoái bằng các biện pháp kích thích tiêu dùng và đầu tư với chính sách nới lỏng tiền tệ, như những gì thường diễn ra trong một nền kinh tế bình thường.

Tuy nhiên, thị trường Trung Quốc không phải là thị trường bình thường. Nó đang nằm giữa nền kinh tế thị trường và nền kinh tế do nhà nước kiểm soát. Và đồng NDT là ví dụ điển hình cho thấy nơi này nguy hiểm như thế nào. Sau một loạt các bước nhỏ hướng tự do hóa, Trung Quốc có một đồng tiền bán cố định và nguồn vốn được quản lý lỏng lẻo hơn. Do đồng USD mạnh lên đã kéo theo đồng nhân dân tệ tăng giá, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) đã cố gắng từ bỏ việc neo giá đồng tiền với đồng USD kể từ tháng 8 năm ngoái. Tuy nhiên, đồng NDT vẫn còn một mục tiêu quan trọng khác: Hướng tới việc trở thành một đồng tiền toàn cầu thông qua việc được chấp nhận vào rổ tiền tệ. Một sự nới lỏng kiểm soát vốn dần dần cũng đồng nghĩa với việc người tiết kiệm sẽ có nhiều cách hơn để rút tiền của mình.

Một nền kinh tế suy yếu, một tỷ giá bán cố định và kiểm soát vốn lỏng lẻo hơn là một sự kết hợp nguy hiểm. Chính sách tiền tệ nới lỏng sẽ thúc đẩy nhu cầu. Tuy nhiên, nó cũng sẽ làm suy yếu đồng tiền; và điều đó sẽ khiến người tiết kiệm đem tiền của họ ra nước ngoài.

Vấn đề là sự mong đợi đồng NDT giảm giá có nguy cơ đánh mất sự tự tin của nhà đầu tư. Đó là một rủi ro ngay cả đối với một quốc gia có dự trữ ngoại hối hơn 3 nghìn tỉ USD. Một đồng tiền yếu đi trông thấy cũng là một mối đe dọa cho các công ty của Trung Quốc, các công ty đã tiếp nhận các khoản nợ lên tới 10 nghìn tỉ USD trong 8 năm qua, trong đó, khoảng một phần mười bằng đôla. Hoặc là những công ty này sẽ thất bại và phá sản hoặc các ngân hàng do nhà nước kiểm soát sẽ cho phép họ tiếp tục hoạt động một cách thoi thóp. Đây không phải là một viễn cảnh hứa hẹn với tăng trưởng.

Chính phủ đã phản ứng bằng cách cố gắng thao túng thị trường. PBOC đã thắt chặt kiểm soát đối với các thị trường nước ngoài còn non trẻ ở Hongkong bằng việc mua NDT một cách sốt sắng, khiến lãi suất qua đêm tăng vọt đến 67% vào ngày 12-1 vừa qua. Tương tự như vậy, trong thị trường chứng khoán, POBC đã chỉ thị cho các quỹ nhà nước "đội tuyển quốc gia" tiếp tục thi hành các chính sách mua và nắm giữ cổ phiếu.

Lùi một bước tiến hai bước

Tuy nhiên, các biện pháp trên không giúp ích gì cho việc giải quyết mâu thuẫn nền tảng. Một mặt, nhà nước hiểu rằng, việc người gửi tiết kiệm tại Trung Quốc thiếu các lựa chọn tài chính là một sự lãng phí và tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Mặt khác, chính phủ lại cảm thấy bị đe dọa bởi những nhiễu loạn do tự do hóa tạo ra.

Đáng lẽ ra Trung Quốc nên làm sạch hệ thống tài chính của mình và giải phóng tỷ giá hối đoái khi dòng vốn vẫn còn chảy vào thị trường. Giờ đây, khi mà nền kinh tế đang giảm tốc, nợ đã chất đống lên và đồng USD mạnh, Trung Quốc không còn con đường ra dễ chịu nữa.

Việc đồng NDT mất giá mạnh sẽ gây khó dễ cho các nhà đầu cơ. Tuy nhiên, nó cũng sẽ gây ra tình trạng hỗn loạn ở Trung Quốc và xuất khẩu áp lực giảm phát của nó ra thị trường thế giới. Thứ chất độc này sẽ lan rộng khắp châu Á và sang các nước phát triển. Do lãi suất vẫn còn thấp và nhiều chính phủ mắc nợ, thế giới sẽ không được trang bị đầy đủ để đối phó với gánh nặng này.

Biện pháp tốt hơn là để Trung Quốc tăng cường kiểm soát vốn tạm thời, đồng thời dừng việc quản lý giá trị đồng nhân dân tệ theo các giai đoạn. Đây sẽ là một sự mất mặt đối với Trung Quốc, vì IMF vừa đánh dấu sự tiến bộ của đồng NDT cách cho đồng tiền này vào rổ tiền tệ tạo nên quyền rút vốn đặc biệt của mình. Tuy nhiên, các biện pháp này mới có thể giúp Trung Quốc trang bị cho các định chế tài chính trước các biến động tiền tệ trong thời gian tới. Trung Quốc có thể nhắm tới mục tiêu một đồng tiền dễ chuyển đổi hơn trong tương lai, khi thị trường đã phục hồi.

Một lý do khiến PBOC nhằm tới khả năng chuyển đổi của đồng NDT, bất chấp những rủi ro, là do cơ quan này cảm thấy mình phải nắm lấy cơ hội khi còn được nhà nước cho phép. Tuy nhiên, sẽ tốt hơn nếu PBOC tạm thời rút lui hơn để kích hoạt một cuộc khủng hoảng toàn cầu tiếp theo. Việc này cũng sẽ giúp PBOC có thêm thời gian suy nghĩ để rõ ràng hơn. Tồn tại một mâu thuẫn giữa tự do hóa và kiểm soát của nhà nước, giữa việc đưa quyền kiểm soát cho thị trường và bịt miệng thị trường khi thông điệp của nó không được hoan nghênh. Đến thời điểm thích hợp, các nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ phải đưa ra lựa chọn.