1. Theo thuyết nhân - quả trong nhà Phật thì “ở hiền gặp lành”, “ở ác gặp ác”, “gieo nhân nào thì gặt quả ấy”. Nhưng nhiều khi, người ta lại thấy điều trái ngược hiện diện trong cuộc sống này. Tức là, có người ăn ở rất hiền lành, suốt đời làm những việc tốt nhưng số họ lận đận, xui xẻo; ngược lại có người xấu nhưng lại thấy họ rất hay gặp may!

Với trường hợp này, không ít người đâm ra hoài nghi, hoang mang về sự công bằng, về nhân – quả trong đời! Nhưng theo nhà Phật, sự “bất công” mà người phàm nhìn thấy đấy thật ra là rất công bằng theo luật nhân - quả. Và điều này liên quan trực tiếp đến nghiệp từ tiền kiếp.

Tranh Phật Thích Ca Mâu Ni

Không có nhiều người tin tưởng rằng, mình sống ở đời này nhưng đã trải qua vô lượng kiếp khác trong quá khứ. Song, đây là điều đã được Phật Thích Ca nhìn thấy rõ sau khi chứng đạo quả. Những nghiệp báo mà con người tạo ra ở những kiếp cứ chất chồng theo năm tháng và theo họ từ vô thỉ kiếp cho đến nay.

Cho nên, ở kiếp hiện tại, con người không những bị nghiệp mới tạo ra chi phối mà họ còn phải trả nghiệp duyên của những kiếp trước mà họ còn đang “nợ”.

Phật có dạy trong kinh nhân - quả rằng: Muốn biết nhân đời trước, hãy nhìn vào kết quả thọ báo hiện tại; muốn biết kết quả thọ báo của đời sau, hãy nhìn vào những tạo tác của hiện tại là vì vậy.

Cũng chính vì thế mà trong kiếp này có người “ở hiền”, sống tốt đẹp nhưng chưa được quả báo tốt tức là do họ đang “trả” những thứ mà chính họ đã đi “vay” ở những kiếp trước. Và ngược lại, những người có phước dày từ kiếp trước thì kiếp này sung sướng.

Ý thức được như vậy thì ta cần cố gắng tu tập thêm để sớm chuyển hóa những nghiệp dữ quá khứ và tạo những nhân tốt đẹp cho mai sau.

Tranh diễn tả việc con người thọ quả khổ dưới địa ngục

2. Nhiều người bảo rằng, “số phận” đã an bài rồi thì không thể thay đổi và thế là sống với tâm thế buông xuôi tất cả. Đó là một cách nghĩ rất sai lầm, tiêu cực, làm nhiều người lần tưởng rằng đạo Phật là yếm thế.

Nghiệp là gì? Nhiều người tưởng tượng rằng đó là điều gì rất khủng khiếp, là do đấng một siêu nhiên nào đó giáng xuống cuộc đời mình. Nhưng chẳng mấy ai hiểu rõ được rằng, nghiệp chỉ đơn giản là một thói quen.

Thói quen này hoàn toàn do ta tự do lựa chọn và cũng có quyền tự do sửa đổi. Chẳng hạn như ngày nhỏ, ta không biết ăn ớt, khi lớn lên thì tập ăn và quen dần, đến một lúc nào đó thì trong bữa ăn, nếu không có ớt là không chịu được. Như vậy ăn ớt chỉ là một thói quen.

Cũng y vậy, do những thói quen lâu ngày, chúng ta đã có những hành động xấu, lời nói xấu và ý nghĩ xấu. Ðiều này tạo nên những nghiệp bất thiện…

Do nghiệp đơn giản chỉ là thói quen xấu, nên ta hoàn toàn có thể cải nghiệp bằng cách sửa đổi dần những thói quen đó, từ lời nói, hành động và tâm ý của mình. Cụ thể, đó là thay đổi lời nói dối trá thành lời chân thật, lời dua nịnh thành lời ngay thẳng; chuyển đổi những hành động xấu như trộm cướp thành hành động tốt như bố thí, giúp người…

Đặc biệt nhất, chúng ta phải tập thay đổi những suy nghĩ xấu, tiêu cực thành những ý nghĩ tích cực - những thiện ý. Do ý là cái chủ động, thân và khẩu chỉ là thừa hành, cho nên khi chuyển đổi được cái chủ động thì có thể đi đến chấm dứt các nghiệp xấu.

Nếu thường xuyên thực hành những điều này thì chúng ta sẽ tạo thành những thói quen tốt, tức là ta đã chuyển đổi từ nghiệp dữ quá khứ thành nghiệp lành rồi!

3. Tuy nhiên có một điều phải nói rõ rằng, những nghiệp (thiện và ác) mà con người tạo ra trong kiếp này không phải vì nghiệp quá khứ mà mất đi; mà đến một lúc nào đó nhân duyên hội tụ đủ đầy, thì nghiệp đó sẽ chuyển thành quả.

Trong kinh Pháp Cú, Phật Thích Ca cũng nói rất rõ điều này qua các bài kệ rằng: "Người gieo thiện, quả lành chưa có. Chính là do giờ trổ còn xa. Đủ duyên, cây thiện trổ hoa. Ở hiền gặt phúc hẳn là lý chân” (Pháp Cú số 120).

“Kẻ làm ác quả sầu chưa trổ. Chẳng phải do nhân quả không thiêng. Đến khi quả xấu kề bên. Ác thời gặp ác, khổ phiền ngày đêm” (Pháp Cú 119).

Như vậy, khi đủ duyên thì người ở hiền sẽ gặp lành, ở ác tức sẽ gặp ác không hề sai lệch! Chẳng phải, các bậc tiền bối tổ sư đã nói:“Dù cho trăm nghìn kiếp, nghiệp đã tạo cũng không mất. Đến lúc nhân duyên gặp gỡ nhau thì trở lại nhận lãnh quả báo” đó sao!?