PV: Thưa TS, cơ hội là điều mà rất nhiều doanh nghiệp Việt Nam hy vọng sau khi chúng ta bước vào hội nhập, nhưng sau hơn 5 năm gia nhập WTO thì rất nhiều người đã nhận ra biển càng lớn càng khó tìm kiếm cơ hội cho riêng mình…

TS Nguyễn Vân Nam: Tôi lại cho rằng chẳng việc gì phải tìm cả. Vì người ta đưa cơ hội đến tận tay cho mình. Cơ hội đó là có được tất cả mọi cơ hội như doanh nghiệp các nước phát triển tại thị trường thế giới. Doanh nghiệp Việt Nam đã và đang hoàn toàn bình đẳng trong các lĩnh vực liên quan đến quyền khai thác thị trường, quyền tiếp cận và huy động vốn, được đối xử, được pháp luật tôn trọng và bảo vệ tối đa như những tập đoàn đa quốc gia danh tiếng v.v… Nói đơn giản hơn, 8 tỉ con người trên thế giới đều có thể là khách hàng của DN bạn, bạn sẽ được vùng vẫy tối đa trong việc hoạch định kinh doanh của mình.

TS Nguyễn Vân Nam tốt nghiệp ngành hóa Đại học Tổng hợp TP HCM, có bằng cử nhân triết học và kinh tế ở Đức, thạc sĩ về lý thuyết kinh tế vĩ mô, thạc sĩ về luật sở hữu trí tuệ và cạnh tranh, tiến sĩ về luật hành chính công, tiến sĩ khoa học về luật tổ chức Nhà nước và công pháp quốc tế. Được phong Giáo sư tại Đức năm 2002.

PV: Nói như thế có nghĩa là cơ hội quá nhiều, vậy vấn đề của chúng ta là gì khi mà ngày càng có nhiều doanh nghiệp ngã gục trên sàn hội nhập?

TS Nguyễn Vân Nam: Vấn đề là chúng ta nắm bắt cơ hội như thế nào? Cao hơn nữa là tận dụng sao cho có hiệu quả. Trước hết cũng còn phải có khả năng hiểu đó có là cơ hội hay không.

PV: Hiện tại các doanh nghiệp Việt Nam đã đủ năng lực nhận diện cơ hội của mình hay chưa, thưa TS?

TS Nguyễn Vân Nam: Tôi đã thử hỏi nhiều doanh nhân và cả các nhà luật học, kinh tế học của Việt Nam về chuyện cạnh tranh hiệu quả là gì, nhưng không mấy người biết. Cạnh tranh hiệu quả sẽ tạo sức ép, bắt buộc mỗi DN phải tự sáng tạo làm sao để sản xuất có hiệu quả nhất. Nói cách khác, cơ hội do WTO đem đến buộc DN phải tập trung vào sản xuất, nâng cao hiệu quả và bằng cách đó tham gia vào cuộc cạnh tranh hiệu quả trên thị trường toàn cầu, chứ không phải chú trọng hay quá lo lắng vấn đề tìm cơ hội ở đâu. Đích của WTO là tự do hóa thị trường toàn cầu thông qua xây dựng môi trường cạnh tranh tự do, bảo vệ hoạt động cạnh tranh lành mạnh. Cơ hội không phân biệt nhà nước nào (phát triển hay kém phát triển). Nếu các nước kém phát triển phải chịu thiệt thòi thì đó chính là do bản thân nước đó gây ra và doanh nghiệp tại các nước đó đã không đủ trình độ để nắm bắt cơ hội. Nói tóm lại, chúng ta yếu vì không hiểu luật chơi.

PV: Không có cách nào để khắc phục và tận dụng sao, thưa TS?

TS Nguyễn Vân Nam: Có. Đầu tiên là phải hiểu luật chơi quốc tế, phải biết những kiến thức cơ bản về Luật Cạnh tranh và Luật Sở hữu trí tuệ – một điều mà tôi phát hiện ra là DN Việt Nam còn thiếu trầm trọng, hiểu rất lờ mờ. Ngoài ra cần có tư duy đúng và hiện đại. Nếu có tư duy đúng cùng những kiến thức nền tảng đúng, DN có thể yên tâm hoạt động, không sợ rủi ro vì có thể nhìn thấy trước rủi ro. Nắm được nền tảng sẽ hiểu các quy luật. Nhưng đồng thời, cũng cần xác định xem DN Việt Nam có đặc trưng gì tốt để hội nhập, cái làm họ khác hẳn các DN nước khác để thị trường thế giới họ nhận ra mình. Điều này theo tôi là quan trọng vô cùng. Hội nhập chỉ có thể gọi là thành công khi đạt hiệu quả kinh tế đồng thời phải giữ bản sắc.

PV: Bản sắc của doanh nghiệp Việt Nam là gì?

TS Nguyễn Vân Nam: Thứ nhất – khát vọng làm giàu và chiến thắng. Thứ hai – khả năng thích nghi cực cao (bao hàm sức chịu đựng, chút ít thói “khôn vặt”…). Thứ ba – khát vọng học hỏi thực sự. Tôi còn nhớ hồi chúng ta mới vào WTO, mới mở lớp dạy về WTO, ngay lập tức có hàng trăm doanh nhân đến đăng ký. Thậm chí có những người ở tận Cà Mau lên học, còn mang theo dáng vẻ mộc mạc của người nông dân. Đặc tính này, theo tôi rất Việt Nam, có thể làm nên thành công của người Việt.

PV: Liệu luật chơi của “cuộc chiến” này có quá phức tạp đối với những doanh nhân phần lớn xuất thân từ tỉnh lẻ và ruộng đồng đó không?

TS Nguyễn Vân Nam: Phải quên ngay câu đó đi. Thương trường không phải là chiến trường. Việc nhăm nhăm giết người như ở trên chiến trường sẽ không bao giờ được phép tồn tại trong cuộc chơi này. Cạnh tranh chủ yếu để làm gì? Để có lợi nhuận – đúng. Bản chất của cạnh tranh là giành giật, thu hút khách hàng. Vấn đề là làm thế nào để biết cách làm mà không bị kiện ra tòa. Và cần phải biết rằng cái mục tiêu lớn nhất, trung tâm nhất của nền kinh tế thị trường mang tính xã hội – cái đang được coi là mục tiêu của quá trình toàn cầu hóa – không phải là lợi nhuận mà là phẩm giá của một con người. Phẩm giá con người tự do được đảm bảo bằng pháp luật.

PV: Đâu là giới hạn của từng DN, công ty trên thị trường toàn cầu hóa?

TS Nguyễn Vân Nam: Quyền tự do của tôi bị giới hạn bởi chính quyền tự do của người khác. Nói cách khác: “Nắm đấm của tôi phải dừng lại trước mũi anh”, tôi được tự do hoạt động kinh doanh, tự do cạnh tranh sao cho các hoạt động đó không vi phạm, hạn chế hay tác động tiêu cực đến quyền tự do của các tác nhân khác trên thị trường. Quyền đó phải được đảm bảo bằng luật gì, để mỗi người được dùng quyền tự do của mình sao cho đúng đắn. Luật tác động đến từng DN như vậy chính là Luật Chống cạnh tranh không lành mạnh. Những DN có những thành quả trong hoạt động sáng tạo, làm nên danh tiếng của DN cũng phải được bảo vệ. Vì vậy không thể không có Luật Sở hữu trí tuệ!

PV: Xin cảm ơn TS về cuộc trò chuyện này!