Bộ Tài chính đề xuất 2 phương án sửa đổi thuế TTĐB áp dụng với thuốc lá:

Phương án 1, thu thuế theo phương pháp hỗn hợp (thu theo thuế suất như hiện nay và thuế suất tuyệt đối). Theo đó, bổ sung mức thuế tuyệt đối 1.000 đồng/bao thuốc lá 20 điếu và 1.500 đồng/điếu xì gà. Quy định này áp dụng từ năm 2020.

Phương án 2, tăng thuế suất theo lộ trình: Năm 2020 tăng từ 75% lên 80%, 1 năm sau tăng lên 85%. Thuế suất thuế TTĐB với thuốc lá hiện nay là 70% (áp dụng từ năm 2016 đến 2018); đến năm 2019 sẽ tăng lên 75%.

Với 2 phương án trên, Bộ Y tế ủng hộ phương án 1. Bởi với thuế suất 70% giá xuất xưởng như hiện nay làm giá thuốc lá tại Việt Nam thuộc hàng rẻ nhất thế giới, chỉ 10-20.000 đồng/bao thuốc loại thông thường, nên người dân dễ dàng tiếp cận, sử dụng.

Tuy nhiên, theo bà Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế, mức thu thuế tuyệt đối phải áp dụng cao hơn, mỗi bao thuốc lá phải chịu thuế 2.000-5.000 đồng thay vì 1.000 đồng như đề xuất của Bộ Tài Chính. Bà Hải phân tích: “Càng tăng thuế thì Chính phủ càng có nguồn thu, giá bán lẻ thuốc lá cao thì thanh thiếu niên, người nghèo không có tiền mua, sẽ hạn chế được tình trạng sử dụng thuốc lá”.

Bà Hải nói thêm: “Cá nhân tôi đánh giá tăng thuế không ảnh hưởng đến ngành công nghiệp thuốc lá. Điển hình là Thái Lan đã tăng thuế 600% so với giá xuất xưởng, sản lượng thuốc lá cơ bản ổn định với 2 tỉ bao, nhưng nguồn thu ngân sách tăng từ 500 triệu USD lên 2 tỉ USD”.

Đồng quan điểm, ông Đào Thế Sơn, giảng viên Trường Đại học Thương mại cũng cho rằng, mức thuế 1.000 đồng quá thấp, nên tăng lên 2.000-5.000 đồng. Ông Sơn phân tích, Việt Nam hiện tính thuế TTĐB trên giá xuất xưởng. Giá này chỉ chiếm 35-40% giá bán lẻ. Vì thế, khi thuế TTĐB tăng lên 70% như hiện nay thì giá bán lẻ một bao thuốc lá 10.000 đồng cũng chỉ tăng 300 đồng.

Ông Nguyễn Huy Quang, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế, cũng ủng hộ phương án 1. Ông Quang cho rằng, Việt Nam là nước có mức thuế TTĐB đối với thuốc lá gần như thấp nhất trong khu vực ASEAN (chỉ cao hơn Campuchia) và rất thấp so với các nước phát triển.

Còn ông Nguyễn Tuấn Lâm, Tổ chức Y tế thế giới (WHO), chia sẻ: “Việt Nam đặt mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới từ 45,3% xuống còn 39% vào năm 2020. Nếu mức thuế TTĐB tuyệt đối chỉ 1.000 đồng/bao, mục tiêu đó khó thành hiện thực. Còn khi tăng thuế lên 5.000 đồng/bao sẽ đạt mục tiêu và còn có thể giúp tăng thu cho ngân sách khoảng 10.700 tỉ đồng mỗi năm”.

Nhiều ý kiến cho rằng, thuế TTĐB với thuốc lá thời gian qua tại nước ta tăng… “rụt rè”. Mỗi lần chỉ tăng 5%, thời gian mỗi lần tăng thuế cách nhau khá xa. Trong khi đó, thuế và giá bán thấp là nguyên nhân chính khiến lượng người sử dụng thuốc lá ở Việt Nam rất đông.

Thống kê của WHO năm 2017 cho thấy, tại Việt Nam, thuế trong giá bán lẻ thuốc lá chỉ hơn 35%, trong khi trung bình thế giới gần 59%, Thái Lan 75%, Brunei 81%, Malaysia 57%, Đức 75%, Pháp 80%...

Tiến sĩ Chonlathan Visaruthvong, Cục Thuế TTĐB, Bộ Tài chính Thái Lan cho biết, tỷ trọng thuế của Việt Nam trong giá bán lẻ thuốc lá chỉ 35% là rất thấp, trong khi Thái Lan 75%. Điều đó đồng nghĩa, với giá 1 bao thuốc là 1USD thì chính phủ thu 74 cent, ngành công nghiệp thuốc lá chỉ nhận 26 cent. Việt Nam thì ngược lại, Chính phủ chỉ thu được 35 cent, ngành công nghiệp thuốc lá thu được 65 cent. “Mức thuế tăng được coi là hiệu quả phải bảo đảm giá bán lẻ tăng và tiêu dùng giảm” - Tiến sĩ Chonlathan Visaruthvong nói.

Theo chuyên gia này, chi phí để sản xuất 1 bao thuốc lá rất rẻ. 1 bao thuốc lá giá 1USD thì chi phí sản xuất khoảng 20-25 cent. Thuốc lá cũng là sản phẩm có độ giãn cầu rất thấp, gây nghiện, nên dù giá tăng nhiều thì mức độ giảm tiêu dùng cũng sẽ rất ít so với sản phẩm khác.

Giáo sư Prakit Vathesatogkit, người sáng lập Quỹ Thai Health dẫn chứng thêm, từ năm 1989 đến nay, thuế thuốc lá tại Thái Lan tăng 11 lần, giá tăng từ 15 bath/bao lên 65 bath/bao (hơn 45.000 đồng tiền Việt). Nhờ đó, tỷ lệ người hút thuốc lá từ 32% năm 1991 giảm còn 19% vào năm 2017, tránh có thêm 7 triệu người hút. Trong khi đó, sản lượng thuốc lá hằng năm vẫn giữ nguyên ở mức 2 tỉ bao.

Bà Bungon Ritthiphakdee, Giám đốc Liên minh Kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA), nhấn mạnh, dự phòng là giải pháp tối ưu, bởi khi có bệnh thì chi bao nhiêu tiền cho điều trị cũng không đủ. Để phòng tác hại của thuốc là thì tăng thuế là một công cụ hiệu quả.