Năng lượng Mới số 379

Rào cản và thách thức

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) hiện đã thiết lập được hệ thống thanh toán điện tử như là một giải pháp căng cơ để phát triển thanh toán không dùng tiền mặt. Ngoài đẩy mạnh hình thức trả lương qua tài khoản ngân hàng, các dịch vụ khác như thanh toán tiền: điện, nước, vé máy bay, bảo hiểm, thẻ điện thoại… cũng được cho phép thanh toán qua thẻ. Cơ sở hạ tầng phục vụ cho việc thanh toán qua thẻ ngày càng được cải thiện và mở rộng trên thực tế.

Tính đến tháng 6-2014, cả nước có trên 15.700 máy ATM, 147.500 máy chấp nhận thanh toán bằng thẻ (POS) và 50 ngân hàng thương mại Việt Nam đã phát hành ra thị trường 72 triệu thẻ thanh toán các loại, trong đó thẻ ghi nợ chiếm 92%, thẻ tín dụng chiếm 3,8%, còn lại là các thẻ trả trước. Tuy nhiên, tỷ trọng thanh toán bằng thẻ ở nước ta vẫn thấp, số thẻ được sử dụng chỉ chiếm khoảng 50%/tổng số thẻ phát hành và thẻ có giao dịch trực tuyến, thương mại điện tử chỉ chiếm khoảng 11% số thẻ được sử dụng.

Máy chấp nhận thanh toán bằng thẻ được sử dụng tại nhiều cửa hàng

Lý giải nguyên nhân số thẻ phát hành nhiều nhưng sử dụng ít, ông Nguyễn Phát Vĩnh Lợi, Trưởng Văn phòng đại diện Công ty CP Chuyển mạch Tài chính Quốc gia Việt Nam (Banknetvn) tại TP HCM cho rằng: Thói quen sử dụng tiền mặt từ lâu đời rất khó có thể thay đổi ở nước ta. Do mô hình sản xuất, tiêu thụ nhỏ lẻ, trình độ người dân còn hạn chế nên khó tiếp cận với các loại hình thanh toán hiện đại. Bên cạnh đó, tình trạng buôn lậu, gian lận, trốn thuế còn khá phổ biến khiến nhiều người dân và doanh nghiệp vẫn lựa chọn phương thức thanh toán bằng tiền mặt để tránh sự kiểm soát của các cơ quan quản lý.

Còn đối với việc người dân ít thanh toán trực tuyến trong giao dịch thương mại điện tử, theo ông Lợi, lý do nổi trội là yếu tố an toàn của thương mại điện tử vẫn còn nhiều rủi ro, chất lượng hàng hóa bán trực tuyến không đúng như thông tin quảng cáo và giá cả vẫn chưa thuyết phục được người tiêu dùng. Bên cạnh đó, do hạ tầng thanh toán online chưa ổn định, các giao dịch không thành công khá phổ biến, khiến cả người mua và người bán chưa thấy tin tưởng!

Bên cạnh đó, mặc dù NHNN đã quy định các cơ sở có lắp đặt máy cà thẻ POS không được thu phí người dùng, nếu vi phạm sẽ bị phạt 30-50 triệu đồng nhưng đến nay nhiều cửa hàng vẫn tự ý đề nghị khách hàng trả thêm phí khi thanh toán bằng thẻ: Visa, MasterCard…

Anh Trần Thanh Phong (quận 11, TP HCM) kể: Khi mua chiếc máy tính xách tay trị giá gần 10 triệu đồng ở cửa hàng điện tử G.H, quận 3, TP HCM, anh đề nghị dùng thẻ visa do ngân hàng Sacombank phát hành để thanh toán thì nhân viên cửa hàng thông báo mức phí thanh toán đến 140.000 đồng và giải thích do phải trả phí ngân hàng và thuế hàng điện tử...! Thấy phí quá cao anh Phong đã không đồng ý.

Không riêng gì cửa hàng này, nhiều cửa hàng, quán ăn có lắp đặt máy POS cũng buộc khách hàng phải trả thêm 2-3% phí trên tổng giá trị hóa đơn. Thậm chí, một số cửa hàng trốn thuế còn yêu cầu khách phải trả thêm khoản thuế nếu thực hiện giao dịch qua thẻ.

Theo ông Bùi Quang Tiên, Vụ trưởng Vụ Thanh toán NHNN, đây là một trong những thách thức đối với việc phát triển thanh toán không dùng tiền mặt ở nước ta. Các cửa hàng chấp nhận lắp đặt máy cà thẻ POS đã cam kết trả khoản phí 2-3% theo thỏa thuận với ngân hàng vì họ được hưởng lợi trong việc thu hút thêm nhiều đối tượng khách hàng khi đa dạng hóa phương thức thanh toán. Còn người tiêu dùng không phải trả thêm bất cứ khoản phí nào khác khi sử dụng thanh toán qua thẻ so với dùng tiền mặt. Do đó, nếu bị yêu cầu trả phí khi thanh toán bằng thẻ người tiêu dùng nên từ chối mua hàng và khiếu nại đến ngân hàng phát hành thẻ để được hỗ trợ giải quyết.

An toàn và tiện dụng

Ông Sean Preston, Giám đốc Hãng Visa tại Việt Nam, Lào, Campuchia cho rằng: Việt Nam là một trong những nước có nhiều tiềm năng để thúc đẩy phát triển các phương thức thanh toán hiện đại, đặc biệt là thanh toán điện tử với số người sử dụng Internet cao hàng đầu trong khu vực, tỷ lệ này tương đương với Singapore và vượt xa các nước: Thái Lan, Indonesia, Malaysia...

Trong thanh toán bằng thẻ, vấn đề nổi lên là mối lo ngại về tính an toàn khi gần đây xuất hiện nhiều vụ gian lận, đánh cắp tài khoản thẻ để trộm tiền được phát hiện. Mặc dù, các đơn vị phát hành thẻ đã lên tiếng khẳng định tình trạng an ninh trong thanh toán trực tuyến vẫn đang được kiểm soát tốt và nằm trong giới hạn cho phép nhưng việc này cũng khiến người dùng e ngại.

Thực tế, việc kiểm soát an ninh luôn được các hãng phát hành thẻ chú trọng nhưng người sử dụng cũng phải chấp nhận một tỷ lệ rủi ro nhất định có thể xảy ra. Trong thanh toán bằng tiền mặt, sự bất tiện, nguy cơ về: trộm, cướp, sử dụng tiền giả... cũng rất phổ biến. Chỉ có điều các rủi ro trong thanh toán bằng tiền mặt chưa được thống kê đầy đủ còn thanh toán qua thẻ các rủi ro, tổn thất đều được thống kê để trên cơ sở đó đưa ra giải pháp khắc phục.

Về vấn đề an ninh, ông Sean Preston cho rằng: Nếu chúng ta cứ chăm chăm thiết lập các hệ thống bảo mật thẻ để bảo đảm an toàn tuyệt đối trong thanh toán sẽ dẫn đến tình trạng làm phức tạp hóa chiếc thẻ thanh toán, khiến người tiêu dùng gặp khó khăn khi sử dụng. Điều này cũng giống như một ngôi nhà mà sử dụng quá nhiều hệ thống khóa thì việc ra vào sẽ gặp khó khăn. Vì tiện dụng là yếu tố hàng đầu để thu hút người dùng nên các hãng phát hành thẻ phải luôn cân nhắc để hài hòa giữa hai yếu tố an toàn và tiện dụng.

Theo ông Bùi Quang Tiên, mặc dù có gia tăng trong việc chuyển đổi từ thanh toán bằng tiền mặt sang thanh toán qua thẻ đối với khu vực doanh nghiệp và người tiêu dùng nhưng thanh toán bằng tiền mặt hiện vẫn là phương thức thanh toán chủ yếu ở nước ta, chiếm trên 90% các giao dịch được thực hiện. Do đó, để đạt được mục tiêu theo Đề án Thanh toán không dùng tiền mặt của Chính phủ là đến năm 2015 có khoảng 35-40% dân số có tài khoản ngân hàng và có khoảng 250.000 thiết bị chấp nhận thẻ được lắp đặt với số lượng giao dịch đạt khoảng 200 triệu giao dịch/năm... sẽ rất khó khăn.

“Để thanh toán qua thẻ phát triển tốt cần có sự tham gia tích cực của các bộ, ngành. Cụ thể, Bộ Tài chính có chính sách thuế, Bộ Công Thương có quy định về việc lắp đặt và kiểm soát hoạt động thanh toán qua thẻ ở các cửa hàng có lắp đặt hệ thống thanh toán… Đồng thời, tăng cường bảo mật, hoàn thiện các quy định về an ninh, an toàn trong thanh toán qua thẻ để người tiêu dùng an tâm sử dụng”, ông Bùi Quang Tiên, nhận định.

Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt là một chủ trương lớn của Chính phủ, làm tăng tính minh bạch trong các khoản giao dịch, tạo thuận lợi cho việc quản lý tiền tệ của Nhà nước, hạn chế tình trạng trốn thuế, rửa tiền... Thanh toán không dùng tiền mặt hiện cũng là xu hướng của thế giới, được người tiêu dùng chấp nhận bởi tính an toàn, tiện lợi. Vậy cần có thêm những giải pháp cụ thể để xóa bỏ các rào cản đang hạn chế phương thức thanh toán trực tuyến tại thị trường Việt Nam. Khi cả người sở hữu thẻ và đơn vị kinh doanh cùng được hưởng chung quyền lợi là an toàn, tiện dụng và không phải mất thêm các khoản phí oan uổng ắt hẳn thanh toán qua thẻ sẽ có nhiều đất sống hơn.

Mai Phương