Thời điểm này thời tiết khá đẹp, diêm dân có thể làm muối tốt hơn

Nụ cười trên đồng muối

Những diêm dân ơi ới gọi nhau khi nắng bắt đầu đổ dài ánh bình minh trên đồng muối Sa Huỳnh. Từ những lối đi trong các thôn nhỏ, những bóng người túa ra trải dài theo bóng nắng với tiếng cười hòa vang trong ngày mới. Muối được giá, diêm dân ai cũng mừng vui. Bởi lâu lắm rồi, giá muối mới cao đến như thế.

Nhiều năm qua, sự bùng nổ của muối công nghiệp khiến cho các nơi sản xuất muối quy mô nhỏ dần lụi tàn, nhiều cánh đồng muối vùng ven biển bị bỏ hoang, ảnh hưởng nặng nề về kinh tế, xã hội và môi trường. Sa Huỳnh là vựa muối lớn nhất của miền Trung cũng không tránh khỏi sự mất mát ấy.

Nhiều năm trước, khi muối mất giá, người làng muối chỉ biết đăm đắm nhìn con nước, nhìn ruộng muối kết tinh trắng xóa từng ngày, muốn bỏ muối bỏ ruộng, nhưng rồi họ lại tặc lưỡi, lại vác cào ra đồng, rồi trên khuôn mặt mặn chát chẳng biết là vì nước mắt hay vì hơi muối bay lên. Họ cần mẫn, cam chịu, lặng lẽ giữ nghề muối, từng vụ, từng năm, từng đời người. Những thời điểm khi giá muối xuống cực thấp chỉ 400 đồng/kg, diêm dân Sa Huỳnh mất ăn mất ngủ. Đồng muối ở đó, tài sản cả gia đình ở đó, đó cũng là nghề nghiệp tổ tiên và cha ông đã trao truyền lại, là sự sống không chỉ của một nhà, mà của hàng ngàn người ở dải đất hẹp ven biển này. Bỏ sao đành!

Khi ánh bình minh vừa ló rạng, những diêm dân đã ra đồng

Chiếc nón lá đã sờn quai không đủ để bớt đi cái nắng trưa hè bỏng rát, ông Tánh (57 tuổi, Sa Huỳnh, Quảng Ngãi) bộc bạch: “Mấy đời dân nơi đây làm muối, cái nghề cái nghiệp của tổ tông truyền lại nhiều đời rồi. Thời gian gần đây, giá muối tăng cao nên diêm dân rất mừng. Hiện nay đã tới 4.000 đồng/kg, nhưng cũng hết muối để bán. Giá cao từ vụ muối năm ngoái tới tận bây giờ. Hồi đầu là 1.800 đồng/kg, sau đó cứ tăng dần...”.

Vụ muối mới vẫn chưa bắt đầu, trong khi đó, lượng muối cũ đã tiêu thụ hết nên dù giá đang ở mức cao, nhiều diêm dân vẫn không còn muối để bán. Theo ông Nguyễn Hữu Chánh - Chủ nhiệm HTX Muối 2 (thị xã Đức Phổ, Quảng Ngãi), chỉ tính riêng HTX đã bán 1.500 tấn muối với mức cao nhất là 4.000 đồng/kg. Trong khi đó, nhu cầu thị trường vẫn rất cao, nhưng diêm dân không còn muối để bán.

Những người dân Sa Huỳnh vẫn luôn gồng mình mưu sinh bằng nghề muối

Muối được giá, nhiều diêm dân vui mừng trong màu trắng của muối giữa nắng rực lửa và trời xanh ngắt không mây. Những giọt mồ hôi nhỏ xuống đồng muối, chưa kịp chạm đất đã hóa thành khí bay lên vì nắng quá nóng. Vào đầu giờ chiều, dưới cái nắng như đổ lửa, các diêm dân tỏa ra đồng muối, người cào, người gánh, tất bật thu hoạch muối. Với nghề làm muối, 3 giờ sáng diêm dân đã phải thức dậy chuẩn bị đi làm. Buổi trưa là thời gian nghỉ ngơi với những bữa ăn vội vã, cốt chống đói cho công việc nặng nhọc. Người xách, người mang những gô cơm, chiếc bánh, vài ba quả chuối... ăn nhanh giữa cánh đồng nắng cháy. Cứ thế, ngày qua ngày, những diêm dân luôn gồng mình trên cánh đồng muối để mưu sinh.

Hàng trăm năm qua, nghề muối đã gắn bó với người dân mảnh đất này. Cái nắng cái gió, vị mặn của muối đã ngấm vào máu thịt của những người dân Sa Huỳnh. Vất vả là thế, nhưng những diêm dân ở Sa Huỳnh suốt bao nhiêu năm nay vẫn bám chặt những thửa ruộng muối để mưu sinh. Giá muối cao khiến khuôn mặt ai cũng bừng sáng vì hy vọng vụ muối mới lại được mùa, được giá.

Dù vất vả nhưng vẫn bám trụ lấy nghề muối

Nâng tầm muối Sa Huỳnh

Muối Sa Huỳnh nổi tiếng bậc nhất ở dải đất miền Trung. Thế nhưng, hạt muối ở vùng đất này vẫn long đong, không có đầu ra ổn định. Làm thế nào để những thân phận tảo tần một nắng hai sương trên đồng muối sống được với nghề là câu hỏi trăn trở với nhiều người con xứ biển Sa Huỳnh.

Trên mênh mông đồng muối trắng thấp thoáng bóng những người đội nắng cào muối. Dường như muối ở đây đã chắt chiu cả những giọt mồ hôi của người lao động. Thế nên, muối bao giờ cũng mặn mòi vị biển và vị vất vả của con người.

Hoa muối không chạm đất nên rất sạch, là thứ gia vị hảo hạng rất được ưa chuộng bởi nhiều đầu bếp nổi tiếng trên thế giới

Thông thường, vụ muối Sa Huỳnh kéo dài từ tháng 2 đến tháng 8 hằng năm, năng suất cao nhất là vào tháng 5 và tháng 6. Thời tiết nắng ráo sẽ thuận lợi cho nghề làm muối. Nhìn những hạt muối trắng tinh khiết, mang hương vị mặn mòi của biển, ít ai có thể nghĩ rằng, để có được những hạt muối đó thì người diêm dân phải trải qua bao nỗi nhọc nhằn. Nghề muối rất cơ cực, để đưa ruộng muối vào sản xuất, diêm dân phải có những bước chuẩn bị hết sức công phu với những việc cải tạo nền đất, nạo vét, phơi bùn, nện chắc nền ruộng. Một vụ muối diêm dân phải mất 1-2 tháng để chuẩn bị. Theo nhiều diêm dân, để sản xuất muối trắng, diêm dân phải đầu tư khoảng 60 triệu đồng/1.000m2 để lót bạt, chưa kể chi phí xăng dầu bơm nước mặn vào ruộng muối, thuê mướn công nhân làm bờ bao, san bằng mặt ruộng..., đến khi thu hoạch còn phải thuê công nhân cào, vác muối lên tu.

Trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi hiện có 3 công ty chế biến muối, với công suất 5.000 tấn sản phẩm/năm. Các công ty được đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị tương đối đầy đủ. Một điều đáng mừng hơn, khi đồng muối Sa Huỳnh là một trong số ít những cánh đồng muối còn giữ nguyên lối sản xuất truyền thống nền đất và nhiều khu vực được cải tiến để nâng cao chất lượng muối. Muối Sa Huỳnh nổi tiếng là có vị mặn, rất ngon, được nhiều người biết đến.

Năm 2017, cô gái trẻ Phạm Hồng Thắm sau khi tốt nghiệp chuyên ngành Luật ở TP Hồ Chí Minh đã quyết định về lại quê nhà để nâng tầm cho hạt muối quê hương. Với thương hiệu muối “Sahu”, viết tắt từ tên Sa Huỳnh, Thắm quyết tâm tạo dựng sản phẩm muối sạch với giá trị cao hơn. “Sahu” bắt đầu cùng diêm dân sản xuất hoa muối trên chính cánh đồng Sa Huỳnh, được nhiều khách hàng đón nhận. Để có muối sạch bảo đảm chất lượng đưa ra thị trường tiêu thụ, Thắm cùng người thân tìm đến nhiều gia đình diêm dân, thuyết phục họ tuân thủ sản xuất theo một số yêu cầu để nâng cao giá trị hạt muối 4-6 lần. Xưởng của cô gái trẻ đã làm ra được nhiều sản phẩm muối có giá trị rất cao như: Hoa muối có giá bán 34.000 đồng/kg, gấp 17 lần giá muối nguyên liệu; muối ống tre giá 100.000 đồng/kg, gấp 50 lần giá muối nguyên liệu... Từ năm 2019 đến nay, bình quân mỗi năm cơ sở chế biến muối của Thắm đã tiêu thụ cho diêm dân Sa Huỳnh trên dưới 200 tấn muối. Đến nay, từ không biết hoa muối là gì, hai chữ hoa muối đã trở thành tên gọi quen thuộc đối với diêm dân Sa Huỳnh.

Cánh đồng muối Sa Huỳnh là kế sinh nhai của khoảng 2.400 diêm dân thuộc 3 tổ dân phố Tân Diêm, Thạnh Đức 1 và Long Thạnh 1. Muối Sa Huỳnh đã được Cục Sở hữu trí tuệ công nhận nhãn hiệu tập thể “Muối Sa Huỳnh” vào năm 2011. Đây là điều kiện để diêm dân Sa Huỳnh yên tâm đầu tư phát triển nghề truyền thống.

Theo ông Giã Tấn Tàu - Phó Chủ tịch UBND phường Phổ Thạnh (thị xã Đức Phổ) - Sa Huỳnh được xem là “vựa muối” của tỉnh Quảng Ngãi. Khu vực này có diện tích tự nhiên hơn 144 ha, trong đó diện tích sản xuất muối khoảng 100 ha. Vụ muối năm 2022, diêm dân trong phường thu hoạch gần 5.000 tấn. Cuối năm 2022, Sở NN&PTNT tỉnh Quảng Ngãi kiến nghị Bộ NN&PTNT quan tâm, điều chỉnh nguồn vốn để triển khai các dự án cải tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng, kiên cố hóa hệ thống thủy lợi đồng muối Sa Huỳnh (60 tỉ đồng giai đoạn 2026-2030). Từ nay đến năm 2025, thị xã Đức Phổ đặt mục tiêu sản lượng muối đạt 12.000 tấn, ứng dụng khoa học, công nghệ trong sản xuất, chế biến muối và xây dựng mạng lưới thị trường tiêu thụ muối ổn định và bảo đảm có lợi nhuận. Đến năm 2030, sản lượng muối đạt trên 20.000 tấn. Bước đầu, thị xã Đức Phổ làm thí điểm mô hình phát triển nghề muối gắn với du lịch nông thôn.

Ngọt, mặn trên đồng muối nắng cháy

Theo diêm dân ở Sa Huỳnh, nghề muối đã giúp nhiều người ở địa phương thoát nghèo trên chính mảnh đất của quê hương. Những hạt muối được sản xuất và chế biến hoa muối không chạm đất nên rất sạch, có vị mặn dịu và nhạt nhất nhưng vẫn giữ nguyên khoáng chất có trong muối biển. Đây là thứ gia vị hảo hạng rất được ưa chuộng bởi nhiều đầu bếp nổi tiếng. Muối Sa Huỳnh đã có thương hiệu, diêm dân càng thêm tin tưởng với cách làm mới và đầu ra ổn định.

Mong rằng, cánh đồng muối Sa Huỳnh được bảo tồn nguyên vẹn để chất vị muối Sa Huỳnh được lưu truyền mãi mãi.