Nợ xấu khó đòi

Phát biểu tại buổi tọa đàm, ông Đào Việt Ánh, Phó tổng giám đốc BHXH Việt Nam cho hay: Quyền an sinh xã hội là một trong những quyền cơ bản đã được quy định trong Hiến pháp. Thế nhưng, vấn đề này vẫn không được thực hiện một cách nghiêm túc, đúng pháp luật. Cụ thể, tình trạng nợ đọng, đóng chậm BHXH vẫn rất lớn. Như cuối năm 2015, số nợ BHXH lên tới gần 10.000 tỉ đồng, cuối năm 2016 là khoảng 7.500 tỉ đồng, chưa kể gần đây lại gia tăng. Trong khi doanh nghiệp (DN) tham BHXH là hơn 235 nghìn trong tổng số 500 nghìn DN đang hoạt động.

Ông Ánh băn khoăn: “Điều đáng lo ngại nhất là hiện nay có khoảng 1.400 tỉ đồng nợ BHXH từ các DN đã ngừng hoạt động, giải thể, phá sản hoặc chủ bỏ trốn. Số tiền này được theo dõi trên hệ thống sổ sách đã hơn 10 năm. Đây là dạng “nợ treo” hầu như không thể thu hồi và quyền lợi của người lao động ở các DN này cũng bị “treo” chưa được giải quyết. Số nợ này đã làm cho hơn 193 nghìn người lao động bị ảnh hưởng đến quyền lợi”.

Ông Ánh cũng khẳng định, tình trạng nợ BHXH diễn ra ở tất cả loại hình kinh tế, nhưng tập trung nhất vào khối DN ngoài quốc doanh. Nguyên nhân chính là do tính tuân thủ pháp luật BHXH của chủ sử dụng lao động chưa cao, chưa nhận thức đầy đủ về trách nhiệm, chưa quan tâm đến quyền lợi BHXH đối với người lao động. Tính đến hết quý I/2017, 8 DN nợ BHXH với số tiền lớn, thời gian nợ kéo dài như: Công ty CP xe khách Phương Trang (TP HCM) 28,7 tỉ đồng; Công ty TNHH Nam Phương (TP HCM) 20,9 tỉ đồng; Công ty CP Lilama 3 (Hà Nội) 25,4 tỉ đồng; Công ty TNHH May mặc xuất khẩu VIT Garment (Hà Nội) 19 tỉ đồng…

Tham gia buổi tọa đàm, ông Bùi Sỹ Lợi, Phó chủ nhiệm Ủy ban về Các vấn đề xã hội của Quốc hội nhấn mạnh, BHXH là chính sách ưu việt, người dân hiểu không chỉ là nghĩa vụ mà còn là quyền lợi. Năm 2016, nợ BHXH giảm, nhưng năm 2017 có xu hướng tăng. Như vậy, việc tuân thủ pháp luật còn hạn chế, gây ảnh hưởng Quỹ BHXH trong tương lai. Thu được không chỉ bảo toàn quỹ mà còn đầu tư sinh lời, làm quỹ tăng trưởng tốt hơn.

Khoảng trống pháp luật

Trước nợ tồn đọng BHXH, ông Mai Đức Chính, Phó chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết, Điều 14, Luật BHXH năm 2014 giao cho tổ chức Công đoàn quyền khởi kiện các DN trốn đóng, nợ đọng BHXH từ 1-1-2016 để giải quyết quyền lợi cho người lao động, đồng thời buộc DN phải thực hiện trách nhiệm, nghĩa vụ của mình. Thế nhưng, ngay trong quá trình thực hiện giải pháp được coi là tối ưu này hiện nay cũng gặp nhiều khó khăn.

Ông Chính dẫn chứng, để công đoàn khởi kiện được và tòa án thụ lý được thì phải thực hiện theo Bộ luật Tố tụng dân sự. Trong khi đó, đến 1-7-2016, Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) mới có hiệu lực, nên đã “bỏ trống” pháp luật tới 6 tháng. Cùng với đó, Điều 216 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định về tội trốn đóng BHXH cho người lao động, người vi phạm có thể bị phạt tiền đến 3 tỉ đồng, phạt tù tới 7 năm. Nhưng hiện bộ luật này chưa được thi hành nên nhiều người sử dụng lao động đang trốn đóng, nợ đọng BHXH vẫn chưa phải chịu trách nhiệm hình sự. Chính những khoảng trống thời gian về hiệu lực của các văn bản pháp luật liên quan đã khiến việc khởi kiện các DN nợ BHXH còn chưa đủ sức “răn đe”, làm tổ chức Công đoàn chậm trễ trong việc khởi kiện DN nợ đọng BHXH.

Tuy nhiên, về phía công đoàn, tổ chức được giao trọng trách khởi kiện DN, cá nhân nợ BHXH cũng có những khó khăn riêng, nên hơn 1 năm thực hiện quy định, chưa có một vụ khởi kiện nào thành công. Ví như trong tháng 1-2017, cơ quan bảo hiểm đã chuyển giao cho công đoàn 1.177 hồ sơ DN vi phạm để khởi kiện và Công đoàn Việt Nam đã chuyển 1.150 hồ sơ cho công đoàn cơ sở để làm thủ tục khởi kiện ra tòa. Nhưng đến giữa tháng 2-2017 mới có 11 liên đoàn lao động cơ sở khởi kiện 77 DN, nhưng có 17 hồ sơ bị tòa trả lại vì không đủ điều kiện hoặc thẩm quyền. Còn 60 vụ thì có một số DN đã chủ động đến nộp tiền nợ BHXH nên công đoàn đã rút đơn khởi kiện.

Phải công khai danh tính

Nguyên nhân những hồ sơ bị trả lại được xác định là do 3 nguyên nhân: không thuộc thẩm quyền tiếp quản của tòa án; tranh chấp lao động tập thể chưa được giải quyết ở cấp quận, huyện; không có giấy ủy quyền của tập thể người lao động cho tổ chức Công đoàn. Bổ sung thêm nguyên nhân này, ông Mai Đức Chính nói: “Nguyên nhân cơ bản có lẽ là do quan điểm của Tòa án Nhân dân Tối cao cho rằng, hành vi nợ BHXH là hành vi bị nghiêm cấm trong luật. Mà đã là hành vi bị nghiêm cấm thì xử phạt hành chính theo Luật Xử phạt hành chính. Khi có quyết định xử phạt, nếu DN tiếp tục chây ì thì sẽ khởi tố vụ án hình sự theo Bộ luật Hình sự”.

Ông Ánh cũng cho biết thêm: “Cơ quan BHXH đã khởi kiện 8.840 vụ DN nợ BHXH, tương ứng với số tiền gần 6.000 tỉ đồng. Trong đó tòa án đã xét xử 3.986 vụ, thu về Quỹ BHXH gần 980 tỉ đồng (chiếm 16,3% trên số nợ khởi kiện). Tuy nhiên, sau hơn 1 năm quy định tổ chức Công đoàn được giao quyền khởi kiện DN, cá nhân nợ BHXH theo Luật BHXH sửa đổi năm 2014, tổ chức Công đoàn chưa khởi kiện thành công một vụ nào”.

Lý giải về vấn đề này ông Ánh cũng nói: “Nếu công đoàn cấp trên khởi kiện thì phải có giấy ủy quyền của người lao động là một khó khăn khiến việc khởi kiện của tổ chức Công đoàn chưa phát huy hiệu quả. Không những thế, chính người lao động cũng “không dám” ủy quyền cho tổ chức Công đoàn cấp trên khởi kiện vì không muốn mất việc chỉ vì vấn đề BHXH. Ngoài ra, các DN thường trốn tránh, không hợp tác làm việc với các cơ quan chức năng, không ký nhận biên bản đối chiếu công nợ để làm căn cứ hoàn thiện hồ sơ khởi kiện. Chưa kể đến mỗi người lao động muốn ủy quyền phải trực tiếp đi cùng người được uỷ quyền ra ủy ban, phòng công chứng làm giấy tờ với lệ phí 130.000 đồng. Với những DN có tới 1.000-2.000 lao động thì hàng nghìn người làm thủ tục ủy quyền rất mất thời gian”.

Theo Tòa án Nhân dân Tối cao, BHXH Việt Nam và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp đề xuất sửa đổi Luật BHXH, phải quy định rõ tổ chức Công đoàn nào có quyền khởi kiện. Đồng thời ông Bùi Sỹ Lợi cũng cho rằng, nên tận dụng chức năng thanh tra đã được giao để tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử phạt theo quy định. Ngoài ra, các đơn vị nợ tiền đóng BHXH, BHYT và bảo hiểm thất nghiệp với số tiền lớn, kéo dài sẽ bị công khai danh tính trên các phương tiện thông tin đại chúng