Tại buổi tọa đàm, các đại biểu đã cùng thảo luận xung quanh việc từ năm 2015, chuyển mặt hàng phân bón từ diện áp dụng thuế suất VAT 5% sang đối tượng không chịu thuế, đã dẫn đến toàn bộ thuế VAT đầu vào phục vụ cho sản xuất và kinh doanh phân bón không được khấu trừ… Đồng loạt doanh nghiệp phân bón kiến nghị sửa đổi Luật 71/2014/QH13, đưa phân bón về diện chịu thuế VAT như trước đây.

Khi mục tiêu bị chệch hướng

Ông Nguyễn Hạc Thúy, quyền Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho biết, kể từ năm 2015 đến nay, việc đưa mặt hàng phân bón từ diện chịu thuế VAT 5% sang diện mặt hàng không chịu thuế theo Luật 71/2014/QH13 đang tạo ra những khó khăn đối với sự phát triển của sản xuất phân bón trong nước, đồng thời tạo điều kiện cho phân bón nước ngoài “ồ ạt” vào Việt Nam.

Buổi tọa đàm về chính sách thuế cho phân bón

Theo đó, toàn bộ thuế VAT nguyên liệu đầu vào phục vụ cho sản xuất phân bón không được khấu trừ và doanh nghiệp phải hạch toán vào chi phí sản xuất kinh doanh làm cho giá thành sản phẩm phân bón tăng từ 5 - 8%, dẫn đến giá phân bón đến tay nông dân cũng bị tăng theo. Vì thế, sự thay đổi chính sách thuế đã không thể giúp nông dân hưởng lợi từ giá phân bón như mục tiêu đề ra ban đầu của chính sách thuế này, ông Thúy chỉ rõ.

Doanh nghiệp sản xuất phân bón ở trong nước, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất phân đơn đang khó khăn vì quy định bất hợp lý này.

Ông Dương Trí Hội, Phó Tổng giám đốc PVFCCo - Phân bón Phú Mỹ cho biết, từ khi áp dụng Luật 71/2014/QH13 vào năm 2015 đến nay, khoản thuế mà doanh nghiệp không được khấu trừ so với trước đây lên tới gần 1.000 tỷ đồng. Với việc vừa đưa dây chuyền sản xuất NPK công nghệ hiện đại châu Âu vào hoạt động, năm 2018 dự kiến con số thuế không được khấu trừ sẽ còn tăng cao hơn nữa. Doanh nghiệp bắt buộc phải hạch toán vào giá thành phân bón, đồng thời cũng không dám đầu tư công nghệ hiện đại; từ đó, Việt Nam trở thành “vùng trũng” cho phân bón nhập khẩu, công nghệ lạc hậu và ngành nông nghiệp, người nông dân là đối tượng phải chịu thiệt thòi nhất.

Với Đạm Hà Bắc, chi phí sản xuất của doanh nghiệp bị tăng “chóng mặt” bởi nguyên liệu đầu vào cho sản xuất đạm urê là than phải chịu thuế 10%, thế nhưng công ty không được khấu trừ. Vì vậy, cho dù công ty đã tiết giảm chi phí quyết liệt, kể cả giảm lương người lao động nhưng cũng không thể bù đắp khoản tài chính này và buộc phải hạch toán vào giá thành sản xuất. Kết quả là giá phân đạm urê bị đội lên 500 đồng/kg so với trước đây. Điều này được ông Nguyễn Đức Ninh, Phó Tổng giám đốc Đạm Hà Bắc thông tin tại buổi tọa đàm.

Không chỉ có doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước chịu thiệt hại, doanh nghiệp FDI có nhà máy sản xuất phân bón đặt tại Việt Nam cũng “lao đao” vì chính sách thuế bất hợp lý này.

Ông Sigmund Stromme, Chủ tịch điều hành Công ty Phân bón Baconco cho biết, với năng lực sản xuất hiện nay, mỗi năm công ty bị thiệt hại khoảng 1 triệu USD do không được khấu trừ thuế. Trong giai đoạn 2015-2017, Baconco đã đầu tư dây chuyền sản xuất phân urê hóa lỏng công nghệ mới nhất của EU với tổng vốn đầu tư 13 triệu USD, việc thay đổi chính sách thuế đã làm vốn đầu tư “đội thêm” 1,3 triệu USD do không được hoàn thuế.

Đây không chỉ là gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp mà còn kéo theo hệ lụy là đóng góp vào ngân sách Nhà nước Việt Nam của công ty bị giảm sút nghiêm trọng, từ mức 5,3 triệu USD/năm (thời điểm trước khi Luật 71/2014/QH13 có hiệu lực) xuống còn 2,4 triệu USD/năm như hiện nay.

Không chỉ tác động đến nông dân và doanh nghiệp sản xuất trong nước, Luật 71/2014/QH13 còn đang tạo điều kiện cho phân bón nhập khẩu tràn vào Việt Nam một cách đột biến. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, lượng phân bón nhập khẩu các loại năm 2014 (thời điểm trước khi Luật 71/2014/QH13 được áp dụng) chỉ là 3,7 triệu tấn thì đến năm 2017 con số này đã là hơn 5,6 triệu tấn, tăng gần 2 triệu tấn, riêng đạm urê tăng gần 2,5 lần.

Đề nghị sớm sửa đổi Luật 71

Với việc hưởng lợi từ thuế nhập khẩu của Việt Nam giảm theo cam kết của Hiệp định Thương mại tự do (FTA), doanh nghiệp phân bón nước ngoài càng có điều kiện hạ giá bán phân bón mạnh để cạnh tranh bằng mọi giá với phân bón nội địa. Thực tế là hầu hết các doanh nghiệp sản xuất phân bón trong khu vực với công nghệ cũ đều được “hậu thuẫn” để có thể “chen chân” vào thị trường Việt Nam, trong khi doanh nghiệp trong nước lại chịu bất công như trên.

“Nếu Luật 71 không sớm được sửa đổi thì sản xuất phân bón trong nước sẽ dần bị phân bón nhập khẩu “thâu tóm” - ông Nguyễn Đức Ninh khẳng định.

Sản xuất NPK Phú Mỹ tại Nhà máy NPK công nghệ hóa học của PVFCCo

Đồng quan điểm này, ông Dương Trí Hội - Phó Tổng giám đốc PVFCCo cảnh báo, nếu chính sách thuế hiện nay không được sửa đổi thì Việt Nam sẽ thành nơi nhập khẩu phân bón chất lượng thấp với công nghệ lạc hậu. Khi yếu tố quan trọng đầu vào là phân bón không đảm bảo chất lượng thì mục tiêu phát triển nông nghiệp sạch của Chính phủ sẽ khó có thể thành hiện thực.

Theo chuyên gia tài chính Đinh Trọng Thịnh (Học viện Tài chính), việc sửa đổi đối tượng chịu thuế VAT theo Luật 71 nhằm mục đích hỗ trợ nông dân giảm chi phí mua phân bón. Tuy nhiên, khi triển khai trong thực tế, chính sách thuế VAT này đã bộc lộ những bất lợi khi chỉ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp nhập khẩu phân bón, còn nông dân vẫn phải mua phân bón với giá cao khi doanh nghiệp hạch toán phần thuế không được khấu trừ này vào giá thành sản xuất. Vì vậy, chính sách thuế này cần được sớm sửa đổi theo hướng đưa phân bón vào diện chịu thuế VAT 5% như trước đây để đảm bảo cạnh tranh bình đẳng giữa phân bón sản xuất trong nước và phân bón nhập khẩu.

Đồng tình với quan điểm này, theo chuyên gia pháp chế VCCI Nguyễn Minh Đức, quá trình soạn thảo Luật 71 đã không lường trước được các hệ lụy với ngành sản xuất phân bón trong nước. Theo tính toán của VCCI, thuế VAT theo Luật 71 hiện còn tạo ra những tác động bất lợi với nhiều ngành hàng khác như các sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi, sản phẩm thủy sản đánh bắt chưa chế biến, giống vật nuôi, giống cây trồng, máy nông nghiệp, tàu đánh bắt xa bờ, thức ăn chăn nuôi, muối…

Ông Đức cũng cho hay, trong tờ trình mới đây lên Chính phủ về sửa đổi các luật thuế, Bộ Tài chính đã nhận ra những bất cập trong triển khai luật thuế này và có kiến nghị đưa một số mặt hàng thuộc diện không chịu thuế sang diện chịu thuế VAT 5%; trong đó có tàu cá, máy nông nghiệp và phân bón. Tuy nhiên, quá trình sửa đổi này vẫn kéo dài và còn phải trình Quốc hội thông qua.