Phố đảo trông ra đại dương, mặt tiền là đường Tôn Đức Thắng - trước đây chỉ có dinh chúa đảo và một số công sở ngự trị, còn bây giờ đã mọc thêm nhiều nhà hàng, khách sạn. Người Côn Đảo thường nói rằng: “Đất Côn Đảo thấm đẫm máu anh hùng, chất chồng xương chiến sĩ... Có thể tìm thấy bằng chứng tội ác của chủ nghĩa thực dân, đế quốc trong từng viên sỏi, hạt cát, bụi cây...”.

Bởi vậy, ngay sau khi đặt chân tới Côn Đảo, nơi đầu tiên du khách nên đến là Nghĩa trang Hàng Dương, nơi an nghỉ của hơn 2 vạn chiến sĩ cách mạng, đồng bào yêu nước đã hy sinh. Nghĩa trang rộng gần 20ha, nằm giữa rừng dương xanh ngắt, khắp nơi nghi ngút khói nhang của những người thân, khách du lịch, các đoàn khách trong nước ra thăm viếng, tạo nên một không khí ấm áp, linh thiêng.

Côn Đảo từng là “địa ngục trần gian”, chốn lao tù trong 113 năm, là nơi yên nghỉ vĩnh hằng của hơn 2 vạn anh hùng liệt sĩ đã hy sinh trong hai cuộc kháng chiến thần thánh bảo vệ và giải phóng dân tộc.

Theo số liệu thống kê, hiện nay số người sinh sống trên đảo chỉ bằng 1/3 số người đã nằm xuống trên mảnh đất này. Bởi vậy, khi đi du lịch tâm linh Côn Đảo, địa chỉ đầu tiên mà du khách đến thăm là các nhà tù, trại giam còn lưu giữ nguyên trạng qua nhiều biến cố của thời gian.

Năm 1862, tức chỉ sau 4 năm nổ phát súng đầu tiên xâm lược Việt Nam, thực dân Pháp đã bắt đầu xây dựng ở đây hệ thống các nhà tù, trại giam nhằm đập tan khát vọng về một Việt Nam độc lập. Không chịu khuất phục trước gót giày xâm lăng của ngoại bang, lần lượt các chí sĩ yêu nước như Phan Chu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn An Ninh... đã bị chúng lưu đày, giam cầm ở Côn Đảo. Bài thơ nổi tiếng “Đập đá ở Côn Lôn” của Phan Chu Trinh đã mô tả đầy đủ cảnh người tù khổ sai hằng ngày phải đập những tảng đá khổng lổ mang từ núi xuống, dưới cái nắng như thiêu như đốt, song ý chí của các chí sĩ yêu nước vẫn không hề lung lay.

Hướng dẫn viên giới thiệu với du khách về khu trưng bày lịch sử tại Bảo tàng Côn Đảo

Tồn tại 113 năm, với đội ngũ cai ngục khét tiếng, áp dụng đủ hình thức giam cầm, tra tấn dã man nhất, các trại từ ở Côn Đảo đã chứng kiến sự hy sinh của hơn 20 nghìn người con ưu tú thuộc các thế hệ của dân tộc. Máu xương của họ trộn lẫn với cát, biển, với đất đảo anh hùng.

Từ một hòn đảo được mệnh danh là chốn địa ngục trần gian, giờ đây Côn Đảo được biết đến là một hòn đảo thiêng liêng và thơ mộng. Những năm gần đây, Côn Đảo được kiến thiết, xây dựng như một bức tranh tuyệt tác, nổi lên trên làn nước trong xanh của Biển Đông.

Ngày nay, hệ thống đường giao thông trên đảo được đầu tư khang trang, sạch đẹp. Thị trấn Côn Đảo rợp bóng với những cây bàng cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Các khu nghỉ dưỡng, resort, khách sạn, nhà hàng mọc lên ngày một nhiều. Côn Đảo đã kết nối với TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Hà Nội… bằng đường hàng không, mỗi ngày có 2-6 chuyến bay. Tàu biển đi về Bà Rịa - Vũng Tàu mỗi ngày 1 lượt với hành trình hơn 10 tiếng/chuyến.

Đến thăm Côn Đảo, ngoài ý nghĩa về nguồn, du khách còn được đắm mình trong không khí trong lành, thuần khiết của quần đảo bao gồm 16 hòn đảo lớn nhỏ với các bãi biển hoang sơ, khu bảo tồn vườn quốc gia nguyên sinh. Côn Đảo không chỉ là vùng có nhiều rùa biển nhất Việt Nam, mà còn là nơi duy nhất ở nước ta còn tồn tại một quần thể bờ biển. Toàn huyện đảo rộng hơn 76km², trong đó thị trấn nằm ở đảo Côn Sơn trong một thung lũng bề ngang có nơi rộng 2-3km, chiều dài 8-10km. Chỉ có hơn 7 nghìn dân cư sống rải rác nên đường trong thị trấn Côn Đảo luôn thông thoáng, người và xe vừa đủ, hòn đảo luôn yên tĩnh và thanh bình đến lạ thường, nhất là vào ban đêm, hiếm khi nghe thấy tiếng còi xe.

Côn Đảo không chỉ đẹp với vẻ đẹp hoang sơ của biển cả, sự trong xanh đến mê hoặc lòng người. Nơi đây có những bãi tắm tuyệt đẹp, cát mịn màng trong nắng vàng, biển cả trong xanh gắn với các truyền thuyết về tình yêu đôi lứa.

Nghĩa trang Hàng Dương tại Côn Đảo

Du khách đến đây sẽ được trải lòng với quá khứ lịch sử, sự thủy chung, tình mẫu tử của bà Phi Yến:

Lá đưa cây cải về trời

Rau răm ở lại chịu lời đắng cay.

Và dấu ấn lịch sử của cầu tàu 914, nơi chứng kiến nỗi cực nhục đầu tiên của những người bị đưa ra đảo tù đày, nhiều người chỉ qua cầu có một lần rồi vĩnh viễn yên nghỉ ở lại Côn Đảo. Nhưng cầu tàu cũng là nơi chứng kiến giờ phút vinh quang xúc động khi Côn Đảo được giải phóng.

Sự dã man của thực dân Pháp, đế quốc Mỹ còn được khắc họa bằng những vần thơ:

Núi Côn Lôn được pha bằng máu

Đất Côn Lôn năm, sáu lớp xương người

Mỗi bước chân che lấp một cuộc đời

Mỗi tảng đá là một trời đau khổ…

Nghĩa địa Hàng Dương vùi chôn bao số phận

Hết lớp này lớp khác dập lên trên

Mặt phẳng lỳ không mô đất nhô lên

Không bia mộ, không tên và không tuổi

Sự hy sinh cao cả của các chiến sĩ cách mạng trên mảnh đất thiêng liêng để chúng ta có ngày hòa bình và cuộc sống tươi đẹp sẽ là động lực cho thế hệ trẻ nỗ lực học tập, lao động, cống hiến hết mình cho tương lai của đất nước, xứng đáng với sự hy sinh ấy.

Trong tương lai gần, Côn Đảo sẽ phát triển theo hướng kinh tế du lịch - dịch vụ chất lượng cao, trong đó ưu tiên phát triển các loại hình du lịch biển đảo, sinh thái, nghỉ dưỡng cao cấp và du lịch văn hóa - lịch sử. Đây sẽ là tiền đề, là đòn bẩy để Côn Đảo kiên cường năm xưa trở nên giàu có, xinh đẹp và quyến rũ du khách gần xa trong nay mai.