Khi “kẻ đi săn” bị thương

2015 là năm mà người tiêu dùng khắp nơi trên thế giới hài lòng khi thấy giá xăng dầu giảm mạnh. Chỉ riêng tại Arập Xêút, trong năm qua, giá xăng dầu đã tăng lên gần gấp đôi vì chính quyền Ryad đã buộc phải ngưng trợ cấp xăng dầu cho dân. Không chỉ có xăng dầu, năm tới dân Arập Xêút sẽ còn phải trả điện, nước, thuê nhà với cái giá đắt hơn, bởi vì thu nhập từ dầu hỏa của Riyad năm 2015 giảm đi mất 82 tỉ USD.

Tổng thư ký OPEC Abdalla Salem El-Badri tại hội nghị của khối tháng 12-1015. Dù bị bội chi ngân sách nhưng Arập Xêút vẫn kiên quyết không giảm lượng xuất khẩu để đẩy giá dầu lên

Nhưng nếu như chính quyền của nhà vua Salman “hy sinh” chính sách trợ giá xăng dầu, thì ngược lại các khoản trợ cấp xã hội tại Arập Xêút trong năm qua - ước tính khoảng 100-150 tỉ USD - vẫn được duy trì, bởi vì Riyad không quên rằng, chính những khó khăn kinh tế đã dẫn tới các cuộc nổi dậy từ ở Tunisia tới Ai Cập, Syria, Libya hồi năm 2011.

Trong lúc nguồn thu nhập sụt giảm thì các khoản chi tiêu quân sự của Riyad lại không ngừng gia tăng. Kể từ khi dẫn dầu liên minh Arập can thiệp tại Yemen, mỗi tháng Arập Xêút phải tốn khoảng 1,5 tỉ USD. Ngân sách an ninh quốc phòng trong năm nay chiếm 25,4% GDP của Arập Xêút, tăng 17% so với tài khóa trước. Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình quốc tế Stockholm, cùng với Trung Quốc và Nga, Arập Xêút là một trong ba nước đã chi ra nhiều nhất để mua vũ khí và trang thiết bị quân sự trong năm 2015.

Cái khó đặt ra với chính quyền Riyad là giá dầu trên thị trường quốc tế đang từ 110USD/thùng vào tháng 6-2014 đã rơi xuống còn chưa đầy 40USD vào những ngày cuối cùng tháng 12-2015. Cho dù vẫn còn khoản dự trữ ngoại tệ trên dưới 700 tỉ USD nhưng Arập Xêút bắt đầu phải trả giá cho những tính toán chiến lược do chính mình vạch ra.

“Con mồi” trúng đạn

Điều khó hiểu là cho dù đang phải đi vay và 2 năm liên tiếp bị bội chi ngân sách nhưng Arập Xêút vẫn không có ý định giảm lượng xuất khẩu dầu để đẩy giá vàng đen trên thị trường quốc tế lên cao theo luật cung cầu. Theo phân tích của chuyên gia về địa chính trị người Pháp Philippe Sébille Lopez, Riyad gồng mình hứng chịu hậu quả kinh tế do chính mình đặt ra để loại bớt một số các mối cạnh tranh - Mỹ, Canada, Nga, Iran.

Với giá dầu ở mức 36USD/thùng, một số các nhà sản xuất phải giảm lượng cung cấp trên thị trường, thậm chí là phải đóng hẳn một số giếng dầu. Bởi vì giá thành quá cao so với giá dầu trên thị trường. Đó là trường hợp của những hãng dầu Mỹ vừa mới nhập cuộc trên thị trường dầu đá phiến. Như vậy có nghĩa là về lâu dài, chỉ có khai thác dầu hỏa của các nước vùng Vịnh là còn có lãi. Bởi vì các nước trong vùng Vịnh, đứng đầu là Arập Xêút có giá thành rất thấp, chưa tới 10USD/thùng. Điều đó có nghĩa là, nếu như giá dầu trên thế giới chỉ còn 20USD/thùng, Riyad vẫn có thể sản xuất dầu và xuất khẩu dầu hỏa. Không một quốc gia nào có được giá thành thấp như Arập Xêút. Dầu đá phiến sản xuất tại Mỹ phải được bán ra với giá tối thiểu là 50USD/thùng. Dưới ngưỡng tối thiểu đó, các hãng dầu của Mỹ không thể đầu tư thêm để tìm kiếm hay khai thác thêm các giếng dầu mới.

Theo thẩm định của Tập đoàn Quản lý các dịch vụ liên quan đến ngành dầu khí Baker Hughes, trong năm 2015 đã có hơn 1.000 giếng dầu ở Mỹ phải đóng cửa, sản lượng dầu đá phiến tại Mỹ trong tháng 11-2015 đã giảm đi 93.000 thùng mỗi ngày, để chỉ còn 5,12 triệu thùng. Đây là mức thấp nhất kể từ khi nước Mỹ bắt đầu phát triển công nghệ khai thái dầu đá phiến.

Số phận của kẻ đi săn?

Dù vậy, theo giáo sư kinh tế Philippe Chalmin tại Đại học Paris - Dauphine, chiến lược của Riyad cũng đầy rẫy rủi ro. Trong báo cáo gần đây, Ngân hàng Mỹ Goldman Sachs chờ đợi giá dầu sẽ đụng đáy ở mức khoảng 18USD/thùng. Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự báo nếu giá dầu tiếp tục giảm với nhịp độ như hiện tại thì từ nay tới năm 2020 gối dự trữ ngoại tệ của Arập Xêút sẽ tiêu tan. Chuyên gia Lopez cho biết thêm: “Tình huống này chẳng có lợi cho bất kỳ một ai. Arập Xêút đã thất thu 100 tỉ USD, Kowait mất hơn 30 tỉ. Nếu như hai vương quốc này đủ sức chịu đựng thì ngược lại những nước như Venezuela, Nigeria, Angola và rất nhiều các nước châu Phi khác thực sự điêu đứng. Bởi vì những nước đó không có nhiều dự trữ ngoại tệ, và không có nguồn thu nhập nào khác ngoài dầu hỏa. Về phía các nước tiêu thụ dầu hỏa, như châu Âu chẳng hạn, nếu giá dầu cứ tiếp tục giảm thì họ có lợi trong ngắn hạn, nhưng về lâu về dài, giá dầu sẽ tăng lại. Chừng đó các nước này phải tính sao đây?

Liệu chính quyền Riyad có thể giữ được chiến lược dầu hỏa đó tới khi nào? Arập Xêút vừa thông báo tăng 70% giá điện nước trong năm 2016. Đây thực sự là một gánh nặng đối với một phần lớn dân chúng vốn có thói quen trông chờ vào các khoản trợ giúp của nhà vua. Lại cũng Riyad đang chuẩn bị đánh thuế trị giá gia tăng để lấp đầy công quỹ.

Trong 40 năm qua, các thế hệ lãnh đạo ở Riyad liên tiếp đã dùng lá bài dầu hỏa để đổi lấy ổn định trong xã hội và bảo vệ ngai vàng. Giờ đây vương quốc này lại dùng dầu hỏa để triệt hạ bớt các mối đe dọa tiềm tàng. Giới phân tích cho rằng, nếu không khéo, tính toán của Arập Xêút để loại các đối thủ trên thị trường sản xuất dầu hỏa - mà đứng đầu là Iran, các nhà sản xuất dầu đá phiến ở Mỹ và kể cả các đại gia dầu khí của Nga, lại có nguy cơ dẫn tới bất ổn xã hội ngay trên vương quốc vùng Vịnh này.