Tại hội thảo “Chống in lậu và sách giả" do Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội tổ chức sáng 13/11, đã có rất nhiều ý kiến bức xúc đã được nêu ra. Tuy nhiên, trong khi các cơ quan quản lý còn lúng túng, chưa tìm được phương cách giải quyết triệt để, thì doanh nghiệp, các NXB vẫn phải "tự phòng vệ" là chính.

Sách giả, in lậu: vấn nạn khó giải quyết

Theo Cục Xuất Bản, Bộ Thông tin và Truyền thông, trước năm 2004, cả nước có hơn 160 cơ sở in đều thuộc sở hữu nhà nước, đến nay, có khoảng 1.500 cơ sở in công nghiệp. Trong số này chỉ có hơn 1/3 cơ sở in chịu sự điều chỉnh, kiểm soát của Luật Xuất bản và Nghị định số 105. Còn lại gần 2/3 số cơ sở in công nghiệp và khoảng hơn 10.000 cơ sở in lưới, in quảng cáo, photocopy không có khung pháp lý điều chỉnh, tức là các cơ sở in này không phải cấp phép, không phải đăng ký với cơ quan quản lý chuyên ngành mà chỉ đăng ký kinh doanh là được hoạt động.

Đường Nguyễn Xí, Đinh Lễ, Phạm Văn Đồng, Trần Quốc Hoàn... nổi tiếng không chỉ bởi sự sầm uất về buôn bán mà ở đây còn là địa chỉ "đỏ" mà những người yêu sách thường tìm đến để mua những cuốn sách, truyện được giảm từ 20%-50% giá bìa, thậm chí là hơn thế nữa.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng – TGĐ Công ty Sách Thái Hà (ThaihaBooks) chia sẻ: “Ngay từ khi mới ra đời vào năm 2007, ThaihaBooks đã ngay lập tức bị in lậu, sau đó, cả công ty đã bắt đầu lo lắng bởi phải chiến đấu với sách lậu”.

Đại diện Công ty CP Xác thực hàng hóa Việt Nam giới thiệu một số mẫu tem chống hàng giả

Cuốn sách lậu đáng nhớ nhất của ThaihaBooks là cuốn “Tôi là con gái của mẹ tôi” bị in lậu nhân dịp 08/03/2008. Cuốn sách có lượng mua lớn với 10.000 bản được bán ra nhưng phần lớn là sách lậu. Sau đó đến cuốn “Sống như Tiểu Cường” bị dân làm lậu sách in thành “Sống Tiểu Cường”.

TGĐ ThaihaBooks khẳng định, mối nguy hại lớn nhất mà sách lậu, sách giả mang lại chính là với xã hội. Xã hội chấp nhận sách lậu, tức là chấp nhận ăn cắp, là đồng thuận với sách sai nội dung, kém về hình thức. "Không rõ trách nhiệm thuộc về Công an, Quản lý thị trường, Cục xuất bản, Cục bản quyền, Bộ Thông tin truyền thông hay Bộ Giáo Dục," ông Hùng đặt câu hỏi.

Đồng quan điểm này, theo Tiến Sỹ Nguyễn Đăng Quang, nguyên Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục, thực tế kiểm tra thì ở điểm nào cũng có sách lậu và tình trạng này hết sức trầm trọng.

Tuy nhiên, hành vi buôn, bán sách lậu muốn triệt được tận gốc cần phải có sự phối hợp của chủ thể sở hữu với các cơ quan chức năng. Nếu không có sự hỗ trợ và xác nhận của chủ thể về những đầu sách lậu được tịch thu thì coi như việc xử lý vi phạm cũng chỉ như “bắt cóc bỏ đĩa”.

NXB phải tự phòng vệ!

Năm 2011, thanh tra Sở Thông tin và Truyền thông Hà Nội đã tiến hành 15 cuộc thanh tra đối với các tổ chức, đơn vị hoạt động trong lĩnh vực xuất bản, in; xử phạt hành chính: 176.900.000đ, tịch thu 3.620kg xuất bản phẩm và bán thành phẩm.

Trong 6 tháng đầu năm 2012, thanh tra Sở cũng đã tiến hành 3 cuộc thanh tra, xử phạt 2 công ty có hành vi vi phạm luật (nhận in sản phẩm không có hợp đồng) mỗi công ty 15 triệu đồng và tịch thu toàn bộ tang vật, trị giá 450 triệu đồng. Ngoài ra, các cơ quan quản lý cũng đã tiến hành tổ chức tiêu hủy 5.200 kg xuất bản phẩm vi phạm quy định về xuất bản, in, gia công sau in và xuất bản phẩm lưu hành không có hóa đơn chứng minh nguồn gốc xuất xứ.

Tuy nhiên, tất cả những pháp xử lý của các cơ quan có thẩm quyền đều chưa thực sự mang tính răn đe, nhiều chủ cơ sở in lậu sau khi bị bắt giam, phạt tiền vẫn quay lại con đường kinh doanh cũ. Tiến Sỹ Nguyễn Đăng Quang, nguyên Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục đã chia sẻ câu chuyện của trùm in lậu Nguyễn Hữu Chiến vào giữa thập kỷ 90 của thế kỷ trước, hắn ngang nhiên tổ chức in lậu SGK tại số 2 đường Bắc Sơn, tuy nhiên Chiến chỉ bị phạt hành chính và tiếp tục in lâu.

Đến năm 1998, Chiến thuê in tại Công ty in Hà Nam. Khi bị bắt, Chiến chỉ bị tù 1 năm, vợ Chiến 6 tháng, Giám đốc Công ty in Hà Nam hưởng án treo.

Từ đó chúng ta có thể thấy được quy định của pháp luật điều chỉnh hoạt động in đang thiếu thống nhất và còn nhiều "lỗ hổng". Đặc biệt, chế tài xử phạt quá nhẹ, thiếu tính răn đe trong khi lợi nhuận mà việc in lậu sách mang lại rất lớn.

Ông Phạm Trung Thông, Trưởng phòng Quản lý in, Cục Xuất bản, Bộ Thông tin và Truyền thông, Tổ trưởng thường trực Đoàn thanh tra liên ngành phòng chống in lậu Trung ương cũng thừa nhận, hoạt động in đang diễn biến hết sức phức tạp, nạn in lậu, sách giả vẫn gia tăng khó kiểm soát nhưng công tác quản lý nhà nước gặp nhiều khó khăn, thậm chí là "bất lực".

Mẫu SGK của NXB GD bị làm giả tinh vi

Nguyên nhân được cho là thể chế quản lý không thống nhất, thiếu phối hợp với các cơ quan chức năng, thanh tra kiểm tra hiệu quả không cao vì chủ yếu theo kế hoạch, ít có thông tin để kiểm tra đột xuất. Đặc biệt, chế tài xử lý không đủ mạnh, thậm chí khung hình phạt xử lý vi phạm hành chính cao nhất là 40 triệu, xử lý hình sự cao nhất là một năm nên không đủ sức răn đe.

Trong khi chưa có chế tài đủ mạnh để xử lý, các cơ quan chức năng chưa có biện pháp ngăn chặn tình trạng in lậu, sách giả tràn lan, thì việc các NXB và doanh nghiệp cần làm là tự bảo vệ.

Chưa có con số thống kê chính xác số lượng sách lậu được tung ra thị trường mỗi tháng, nhưng có thể thấy lợi nhuận đang đổ vào túi các đầu nậu sách là rất lớn. Trước "căn bệnh nan y" này, giải pháp mà Tiến Sỹ Nguyễn Đăng Quang kêu gọi đó là, các nhà xuất bản phải tự phòng vệ và giải pháp hữu hiệu nhất vẫn chỉ là tem chống giả.

Tuy nhiên, sử dụng tem chống hàng giả, dù tinh vi đến mấy cũng chỉ giải quyết được phần ngọn, bởi nếu không có chế tài đủ mạnh, đủ sức răn đe thì việc quản lý tình trạng in lậu, sách giả vẫn chỉ là “nhiệm vụ bất khả thi”.

Vương Tâm