Điệp viên nổi tiếng của Liên Xô Yan Chernyak (Ảnh: Topwar).

Yan Chernyak là một nhà tình báo tài năng. Ông cùng các thành viên của nhóm huyền thoại "Krona" do ông gây dựng đã khai thác những thông tin bí mật nhất cho Liên Xô, từ kế hoạch cuộc xâm lược của Đức vào Liên Xô (Barbarossa) cho đến các mẫu vũ khí nguyên tử.

Yan (Iankel) Chernyak sinh ngày 6/4/1909 tại làng Chernovitsy trong một gia đình mẹ là người Hungary, bố là người Do Thái gốc Séc. Gia đình Chernyak sống không dư dả - cha buôn bán lặt vặt, còn mẹ chỉ làm công việc nội trợ. Một năm sau khi Thế chiến thứ Nhất bùng nổ, bi kịch ập đến: cha mẹ của cậu bé Chernyak mới 6 tuổi bị giết trong cuộc chiến tranh của người Do Thái, và cậu bé được gửi đến một trại trẻ mồ côi ở thành phố Kosice.

Theo hồi ức của Chernyak, ông đã trở thành một người chống đối chủ nghĩa đế quốc trong những năm còn học phổ thông và sau đó gia nhập hàng ngũ của đoàn thanh niên xã hội chủ nghĩa. Năm 1925, Chernyak đến Séc và quyết định học nghề kỹ sư-kinh tế tại Trường Công nghệ Cao cấp Praha. Chernyak trải qua tuổi thơ và tuổi mới lớn trôi qua trong đa quốc gia nên 16 tuổi đã gần như thông thạo 6 thứ tiếng trong đó gồm tiếng Đức, Hungary, Séc và Ukraine. Ít lâu sau, tiếng Anh đã xuất hiện trong vốn ngôn ngữ của nhà tình báo tương lai và Chernyak từng làm gia sư tiếng Anh trong những năm thất nghiệp.

Bất cứ môn học nào Chernyak cũng tiếp thu một cách dễ dàng vì được trời phú cho một trí nhớ phi thường. Chernyak có thể nhắc lại chính xác khoảng mười trang của một văn bản được đọc qua và gọi tên chính xác sự sắp xếp của 70 đồ vật trong phòng. Ngoài sự phát triển trí tuệ, Chernyak còn dành nhiều thời gian rèn luyện thể chất và dù có vóc dáng mảnh mai nhưng luôn thể hiện thành công các trận đánh tay đôi.

Đầu những năm 1930, Chernyak sang Đức học tại Đại học Bách khoa Berlin và sau đó gia nhập Đảng Cộng sản địa phương. Ngay trước khi tốt nghiệp, Chernyak gặp một tình báo viên bất hợp pháp của Liên Xô làm việc dưới bí danh Mathis. Mathis đánh giá cao quan điểm chính trị của chàng trai 21 tuổi Chernyak và cả khả năng phi thường của anh.

Nhóm tình báo "Krona"

Chernyak chấp nhận lời đề nghị làm việc cho cục tình báo của Hồng quân Công- Nông (RKKA) với sự hăng say nhiệt tình, điều này khiến các sĩ quan tình báo Liên Xô rất vui mừng và họ ngay lập tức đề nghị Chernyak đến Romania. Cùng với Ba Lan, Romania được coi là đối thủ quân sự lớn nhất của Liên Xô lúc bấy giờ. Ngoài ra, tại đây, Đức đã tiến hành các cuộc thử nghiệm vũ khí pháo binh mới nhất, vì theo Hiệp ước Versailles, Đức không thể thực hiện điều này trên lãnh thổ của mình. Vì vậy, ngay sau khi nhận bằng tốt nghiệp, Chernyak đã vào phục vụ trong trung đoàn pháo binh của quân đội Romania.

Ngay sau đó, Trung sĩ Chernyak bắt đầu cung cấp cho Trung tâm tình báo những thông tin bí mật về việc mua sắm, kế hoạch huy động, tiềm lực kỹ thuật của quân đội và hợp tác quân sự giữa Romania và Đức. Tính mạng và sự tự do của Chernyak bị đe dọa khi cô gái đưa tin của anh bị bắt, nhưng cô này đã tỏ ra là một người kiên cường và không phản bội Chernyak.

Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, Chernyak trở lại Đức và bắt tay ngay vào một nhiệm vụ mới - tổ chức một mạng lưới tình báo bất hợp pháp. Ngoài những người khác ra, nhóm còn bao gồm một nhân viên tình báo của không quân Đức quốc xã và một nhà viết kịch tại Nhà hát Quốc gia Berlin. Công việc gặp phải không ít khó khăn: để cải trang, Chernyak đã phải thi vào một trường đại học và không ngờ, học ở trường này phải nộp học phí. Trong khi đó, số tiền mà trung tâm tình báo hứa trả không đến được tay người nhận, nên để có tiền trang trải việc học hành, Chernyak buộc phải vay mượn, nhận các công việc làm thêm và đánh cờ kiếm tiền.

Chernyak đã góp phần đưa sĩ quan tình báo Liên Xô Alexander Dobrov vào hoạt động trong môi trường của Đức quốc xã. Theo lý lịch được ngụy tạo ra, Alexander Dobrov đã từng lên kế hoạch thành lập một đảng phát xít ở Liên Xô. Chernyak, thông qua các điệp viên của mình, đã chuyển những thông tin sai cho "người phụ trách" của Dobrov - người đứng đầu bộ phận chính sách đối ngoại của Đảng Công nhân Quốc gia Xã hội Chủ nghĩa Đức (NSDAP) Alfred Rosenberg rằng chi bộ phát xít ở Liên Xô đang phát triển nhanh chóng và liên tục được bổ sung các thành viên mới. Những báo cáo này đã thuyết phục Rosenberg về lòng trung thành của Dobrov, và ông ta nói với Chernyak rằng nếu Đức quốc xã lên nắm quyền, Đức nhất định sẽ tấn công Liên Xô. Sau đó, nhóm của Chernyak tham gia vào việc thành lập hai trung tâm bí mật bên ngoài nước Đức, để nếu trong trường hợp chiến sự bùng nổ, các tình báo viên bất hợp pháp sẽ có đất để hoạt động.

Công việc đang được tiến hành hiệu quả thì đột ngột bị gián đoạn vào năm 1935, khi có một người cộng sản biết Chernyak từ thời cùng công tác đảng ở Đức, khi đó bị giam giữ ở Bỉ. Chernyak được khẩn cấp triệu hồi về Mátxcơva và có thể được cử đi học tại Trường quốc tế Lê-nin. Tuy nhiên, kế hoạch đã được thay đổi, vì việc học những kiến thức cơ bản về tình báo trong một trường đặc biệt và học tiếng Nga sẽ có lợi hơn cho Chernyak. Ông được đích thân Phó Cục trưởng Cục Tình báo của Bộ Tổng tham mưu Hồng quân Artur Artuzov giám sát. Sau khi hoàn thành các khóa học vào năm 1936, với mật danh là Jen, Chernyak đến Thụy Sĩ dưới vỏ bọc của một phóng viên của hãng thông tấn TASS.

Khi tới nơi ở mới, Chernyak bắt đầu tạo ra một mạng lưới cư trú bất hợp pháp. Từ đó, nhóm "Krona", bao gồm các tình báo viên và điệp viên, được hình thành. Để phục vụ ý đồ của mình, Chernyak đã sắp xếp công việc theo cách mà các thành viên trong nhóm không gặp nhau, và họ không thể bị chú ý cùng nhau - ông chỉ nhận và truyền thông tin thông qua các liên lạc viên trong mạng lưới.

Có một cặp vợ chồng, hoạt động dưới mật danh Helen, đã giúp Chernyak lựa chọn những nhân vật có giá trị để tuyển mộ. Một trong những người cung cấp thông tin là một nhà tài chính người Đức, đã cung cấp cho Chernyak thông tin chi tiết về tài khoản ngân hàng của các nhân viên Đức quốc xã. Đặc biệt, một cô gái làm việc trong văn phòng thiết kế cùng với cha mình đã trợ giúp rất nhiều cho Chernyak. Cha cô là người chế tạo ra các mô hình xe tăng mới và cô gái - nhân viên văn phòng đã đưa sơ đồ và bản vẽ cho Chernyak vào lúc cha cô đi ăn trưa.

Một trong những nhà khoa học có cảm tình với Chủ nghĩa Cộng sản đã chia sẻ với Chernyak những phát triển mới nhất trong lĩnh vực vũ khí hóa học. Trong số những người cung cấp thông tin cho ông có thư ký của Bộ trưởng Ngoại giao Pháp, một nhân viên của một công ty hàng không, một sĩ quan tình báo Romania...

Khả năng ngoại cảm

Nhờ các mối liên hệ của Chernyak, các thông tin về trữ lượng thiếc, niken và vonfram cần thiết để sản xuất thiết bị quân sự, phương pháp sử dụng phụ gia cho hợp kim thép để sản xuất nòng súng và công nghệ sản xuất kính iconoscope (ống truyền hình điện tử) đã được ông thu thập. Những dữ liệu này đã được kỹ sư cao cấp của Tổng cục 5 Bộ Quốc phòng Liên Xô đánh giá cao.

Vladimir Lot, nhà sử học của Bộ Tổng tham mưu các lực lượng vũ trang Nga, cho hay các tài liệu quan trọng nhất và cực kỳ có giá trị là những tài liệu mô tả chi tiết quá trình sản xuất kính iconoscope... Chúng đáp ứng nhu cầu cấp thiết của các viện của chúng tôi và giúp phát triển các thiết bị truyền hình mới có độ nhạy cao. Những thông tin như vậy sẽ giúp chúng tôi tiết kiệm hàng triệu rúp ngoại tệ.

Năm 1937, Chernyak đã tuyển mộ được nữ diễn viên Marika Reck, người được thủ lĩnh đảng Công nhân Quốc gia Xã hội Chủ nghĩa Đức ở Berlin và là bộ trưởng tuyên truyền Joseph Goebbels rất hâm mộ. Lợi dụng sự ân cần của một tên trùm phát xít cấp cao, Reck đã tình cờ lấy được những thông tin cần thiết từ những người tùy tùng của hắn, sau đó cô đã chuyển cho Chernyak. Theo tin đồn, cháu dâu của nhà văn Anton Chekhov - nữ diễn viên Olga Chekhova, bạn thân của Eva Braun - bạn đời của Hitler, cũng từng làm việc cho "Krona". Theo hồi ký của Cục trưởng Cục 4 Bộ nội vụ dân ủy Pavel Sudoplatov, lúc đầu người ta định lôi kéo Chekhova và Reck vào âm mưu ám sát Hitler, nhưng người đứng đầu Liên Xô đã bác bỏ kế hoạch này.

Theo ông Gennady Sokolov - nhà sử học về các dịch vụ đặc biệt của Nga, dường như, lãnh đạo Liên Xô sợ rằng ban lãnh đạo mới của Đức quốc xã sẽ đạt được thỏa thuận với Anh, và họ sẽ cùng chống lại Liên Xô.

Tài năng của Chernyak là nổi bật: ông đã tạo ra một hệ thống mật mã lý tưởng - đôi khi phản gián thu được các tin nhắn vô tuyến, nhưng không thể giải mật được nội dung. Ông đã sử dụng một công nghệ bí mật để có thể chiếu sáng tất cả các ảnh chụp vi mô khi cần, học cách làm giả tài liệu hoàn hảo và ông cũng có thể tự tay làm con dấu giả.

Năm 1938, Chernyak đến Paris, nhưng không ở đó lâu. Ông rời thành phố ngay trước khi nó bị Đức quốc xã chiếm. Chernyak trở lại Thụy Sĩ, và năm 1940 đến Anh.

Theo một số báo cáo, Chernyak không bao giờ sử dụng các hộ chiếu khác, ngoại trừ lần ông được cử đến Thụy Sĩ lần đầu tiên. Khi đó, để tránh rắc rối, Chernyak đã hủy hộ chiếu cũ có thị thực Liên Xô, và hộ chiếu mới chỉ đóng dấu, chứng thực ông có thời gian lưu trú ở Áo.

Khi đến Vienna, một sự cố đã xảy ra: khi đăng ký tại khách sạn, phải xuất trình hộ chiếu mới, nhưng nó lại được may vào lớp lót của vali. Chernyak không thể lấy nó ra vì sợ lộ chỗ giấu bí mật nên sau khi điền vào tờ giấy đăng ký, ông nói với nhân viên lễ tân rằng phải tìm hộ chiếu trong đống đồ đạc và hứa lát nữa sẽ trình hộ chiếu. Không một chút nghi ngờ, nhân viên khách sạn đồng ý chờ.

Theo các thông tin khác, Chernyak thường xuyên thay đổi thân thế của mình, như khi thì là một kỹ sư, khi là một người tị nạn, khi là một nhân viên bán hàng lưu động - và ông nhớ kỹ những chi tiết nhỏ nhất trong tiểu sử của từng vai diễn của mình. Ông thích lối sống "du mục" thận trọng, thay đổi khách sạn ít nhất một lần mỗi tuần và chỉ sống trong căn hộ của những người mà ông vô cùng tin tưởng.

(Còn tiếp)

Tình báo Mỹ công bố báo cáo điều tra nguồn gốc Covid-19

Tình báo Mỹ tìm cách moi thông tin về nguồn gốc Covid-19 từ giới khoa học Trung Quốc

Thiết bị nghe lén tinh vi của Liên Xô từng khiến tình báo Mỹ đau đầu

Theo Dân trí