Về mặt lý thuyết thì môi trường kinh doanh thuận lợi nhưng trên thực tế doanh nghiệp, doanh nhân vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Do đó, vẫn cần thiết phải nêu lại, nhận diện lại những rào cản đó. Theo TS. Phạm Anh - Học Viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, có thể nêu bốn rào cản điển hình gồm: Thủ tục hành chính rườm rà, nạn nhũng nhiễu tại các cơ quan công quyền, tệ thanh tra, kiểm tra quá mức và "con ông cháu cha" cát cứ trong các doanh nghiệp.

Doanh nghiệp liên tục đề xuất tháo gỡ thủ tục về tài chính.

Rào cản đầu tiên khi thành lập doanh nghiệp là thủ tục đăng ký thành lập vẫn rắc rối và chưa thật sự rõ ràng, đặc biệt những giấy tờ chứng nhận, chứng chỉ, xác nhận về tài sản, quyền sở hữu đối với động sản, bất động sản… Ví dụ, công dân muốn kinh doanh trên mảnh đất cha mẹ để lại, nhưng chưa sang tên cho một người con nhất định nào đó, vẫn giữ tên người cha đã mất, và các người con chưa thống nhất phương án chia và thừa kế. Một người muốn vốn hóa miếng đất đó, tức là xin vay vốn kinh doanh và thế chấp sổ đỏ, nhưng sổ đỏ đang mang tên người cha nên ngân hàng không dám cho vay.

Từ ví dụ điển hình trên, Tiến sĩ Phạm Anh đặt vấn đề: Nguồn lực mảnh đất nếu chuyển thành vốn tiền tệ, thì doanh nghiệp đó đã có thể khởi nghiệp, kinh doanh đem lại lợi ích cho xã hội, tuy nhiên do thủ tục cũng như các quan hệ dân sự và thừa kế nên doanh nghiệp chưa thể ra đời vì không đủ vốn theo quy định của pháp luật. Sẽ có quan điểm cho rằng miếng đất đó chưa đủ điều kiện để vốn hóa nên nó không thể vốn hóa. "Đành rằng lập luận đó không hề sai trên cái nền tảng mà ta đang mặc định là đúng. Cái mà chúng ta bàn tới là sự quy định, cái quy định, những định chế pháp luật ấy đã thật sự khoa học và hợp lý chưa?".

Thứ hai, hầu hết các thủ tục liên quan đến nhà nước, đặc biệt là hệ thống hành chính công đều phải có “bôi trơn” dù là thủ tục nhỏ nhất. Tư duy gây khó dễ cho người cần mình đã trở thành bệnh của cái thiết chế mà ở đó, người này có quyền: nhận xét, phê chuẩn, thừa nhận, đánh giá, đồng ý hay không đồng ý… đối với người khác.

Tiến sĩ Phạm Anh nhấn mạnh: "Lợi ích của người bị đánh giá, được công nhận hay được thừa nhận, mức độ, cấp độ cao hay thấp phụ thuộc vào người mà Nhà nước trao cho họ thẩm quyền, đó là gốc rễ, cội nguồn của cơ chế “xin-cho”. Và trong thực tiễn thì vô số những sự kiện như vậy".

Có thể phải thừa nhận rằng, hầu hết công việc liên quan đến chính quyền của doanh nghiệp đều phải “lụy” nhân viên công quyền. Đơn cử dễ thấy nhất là về "giá vận tải". Một chiếc ô tô của doanh nghiệp tư nhân chở hàng hóa tươi sống - tức là hàng hóa tốt hay xấu phụ thuộc vào thời gian từ khi sản xuất tới tiêu dùng, càng lâu thì giá trị sử dụng càng xuống cấp. Gặp cảnh sát giao thông kiểm tra giấy tờ về điều kiện lưu hành theo thẩm quyền. Thế nhưng, trong phạm vi cho phép, nhân viên cảnh sát thích thì kiểm tra nhanh, không thích thì “cứ đợi đấy” và mỗi phút đợi là một phút “lỗ vốn”.

Bởi vậy, cách tốt nhất là “bôi trơn” để dược giải quyết nhanh hơn. Có lẽ chưa có quy định nào về việc cảnh sát giao thông chỉ được phép kiểm tra xe thời gian bao lâu, trên thực tế dài hay ngắn hoàn toàn tùy thuộc vào “thái độ” của nhà xe có bôi trơn hay không.

Cần kiểm tra kiểm soát kinh tế một cách hợp lý.

Thứ ba, doanh nghiệp thường xuyên phải tiếp những đoàn thanh tra, kiểm tra, kiểm toán…ở mức độ quá nhiều và quá dài. Đành rằng, thanh tra, kiểm tra, kiểm toán… là chức năng tất yếu của quản lý nhà nước. Tuy nhiên vấn đề là kiểm kê, kiểm soát tức là thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán… một cách hợp lý. Khó khăn là, thế nào là hợp lý. Một sự lượng hóa như là không thể, và chỉ có nhà nước thật sự thông minh với đội ngũ công chức thật sự “vì nhân dân quên mình” mới đưa ra được câu trả lời thế nào là hợp lý.

Theo Tiến sĩ Phạm Anh thì một điều rất dễ hiểu và vẫn cứ xảy ra trong quan hệ giữa Nhà nước và doanh nghiệp là chừng nào mà luật pháp và cơ chế quản lý chưa thực sự minh bạch, Nhà nước chưa thật sự trong sạch thì vẫn còn mâu thuẫn giữa hai chủ thể đó.

Nhà nước muốn kiểm soát 100% có thể theo quy định, ngược lại doanh nghiệp muốn Nhà nước kiểm soát càng ít càng tốt, nhất là nghĩa vụ nộp thuế và những doanh nghiệp kinh doanh có điều kiện. Cụ thể trong vấn đề xả thải và bảo vệ môi trường thì doanh nghiệp không muốn Nhà nước biết chất thải sản xuất ra môi trường độc hại như thế nào, và biết càng ít càng tốt. Đó là lý do vì sao, hầu hết các doanh nghiệp có chất thải độc hại không muốn công bố sự thật về mức độ độc hại và càng không muốn cho công luận và công quyền biết mình xả thải đi đâu, vào đâu và về đâu. Formosa Hà Tĩnh, VEDAN Đồng Nai … là những điển hình.

Về lý thuyết phải khẳng định rằng, kiểm tra, kiểm soát doanh nghiệp là chức năng của Nhà nước, nhưng vấn đề là ở chỗ, đối với nhà nước phục vụ, nhà nước kiến tạo, nhà nước của dân, do dân và vì dân phải xác định thật rõ kiểm kê, kiểm soát là để giúp đỡ chứ không phải là cản trở, gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Doanh nghiệp nhà nước đang phải chịu trách nhiệm quá lớn về an sinh xã hội.

Đặc biệt, đối với doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn nhà nước chi phối ngoài phải hứng chịu ba rào cản nêu trên, hiện nay còn đang phải gánh vác những nhiệm vụ chính trị - xã hội khá nặng nề.

Trong phạm vi bài viết này không đề cập tới chức năng an sinh xã hội theo pháp luật và theo đạo đức doanh nhân và văn hóa doanh nghiệp, mà chỉ đề cập tới vấn đề rất nhạy cảm và khó giải quyết, đó là phải tiếp nhận và bố trí việc làm, thu nhập cho một bộ phận người lao động mà họ không muốn tiếp nhận nhưng vẫn “thích” tiếp nhận.

Tất nhiên, doanh nghiệp nào cũng luôn khao khát nhân lực chất lượng cao và đào thải lao động chất lượng thấp (thể lực, trí lực, tâm lực) để nâng cao năng lực cạnh tranh và lợi nhuận. Nhưng một số không ít doanh nghiệp đang phải gánh nặng một bộ phận nhân lực chất lượng thấp do “lịch sử” để lại, đặc biệt là bộ phận “con ông cháu cha”.

Bài viết này luôn luôn loại trừ con em của công chức thật sự có chất lượng làm việc trong doanh nghiệp. Lao động có thể lực, có trí lực (có chuyên môn, bằng cấp thật sự, học tập, rèn luyện thật sự) và có tâm lực thực sự và đồng thời lại là con em của công chức, con em trong ngành thì quá tốt bởi vì phát huy và gìn giữ những đức tính tốt đẹp của cha anh, giữ “lửa” cho ngành, cho nghề; và cố nhiên nghề nào cũng rất cần những người lao động có phẩm chất quý báu đó.

Tuy nhiên cái mà “dư luận” đúc rút thông qua phạm trù “con ông cháu cha” lại hoàn toàn khác. Đó là bộ phận con em của những người có chức, có quyền nhưng lười học, lười lao động và rèn luyện nhưng lại có rất nhiều bằng cấp, đa số là bằng cấp ngoài nước trong khi đó không đủ năng lực, trình độ thực sự, doanh nghiệp không muốn nhận, nhưng luôn “thích” nhận và bổ nhiệm chức vụ cao nhằm mưu cầu lợi ích cục bộ, lợi ích nhóm.

Ví dụ, lãnh đạo công ty có doanh số hàng chục ngàn tỷ mà tuổi đời U30. Một hệ lụy vô cùng lớn là bộ phận nhân lực “con ông cháu cha” đã không làm việc, cống hiến nhưng luôn đòi hỏi, yêu sách những cái mà họ không đủ năng lực để đảm nhận vị trí đó.

Cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước còn quá chậm.

Phát biểu tại Hội thảo về Hoàn thiện chính sách phát triển Tập đoàn Nhà nước, Tiến sĩ Phạm Anh nhấn mạnh, trong giá thành sản phẩm của doanh nghiệp luôn luôn phải có cái gọi là tiêu cực phí, thậm chí là “vô lý phí” và sự nhũng nhiễu đó sẽ ngày càng gia tăng đối với quốc gia, vùng lãnh thổ có chỉ số minh bạch và trong sạch công vụ thấp. Bởi vậy, một đất nước chỉ có thể giàu có và phát triển bền vững khi ở đó doanh nghiệp, doanh nhân được coi trọng. Đó là cội nguồn của sáng tạo, cội nguồn của sự giàu có. Nơi diễn ra quá trình kết hợp của sức lao động với tư liệu sản xuất. Cũng là nơi sản xuất gia giá trị và giá trị của sản phẩm thặng dư.

Tùng Dương

	Doanh nghiệp chỉ vì một dấu phẩy, phải "gặp" cán bộ... mới xong
	Doanh nghiệp tư nhân: Chúng tôi vẫn chưa được đối xử bình đẳng!
	Cổ phần hoá ông lớn Nhà nước: "Ta" chỉ nhắm đất vàng, "Tây" thường soi hiệu quả
	Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước: “Không ồ ạt mà nên khôn ngoan”
	Vượt rào cản phòng vệ thương mại
	Tháo gỡ rào cản để doanh nghiệp phát triển