Lãnh đạo các nước thành viên ASEAN tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 43 tại Jakarta, Indonesia, ngày 5-9-2023_Ảnh: VGP

Tầm nhìn 20 năm tới

Để hướng đến tầm nhìn 20 năm tới, ASEAN sẽ phải bổ sung thêm các thành tố mới vào cả 3 trụ cột cộng đồng, nhằm tạo sức sống mới cho Cộng đồng ASEAN. Về chính trị - an ninh, ASEAN cần bổ sung hợp tác về một số lĩnh vực, như chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt; bảo đảm an ninh biên giới và hướng tới thị thực chung cho công dân ASEAN, chống tội phạm xuyên biên giới và thỏa thuận chung về dẫn độ tội phạm... Về kinh tế, ASEAN cần tính tới một không gian kinh tế hoàn toàn không có biên giới, không có các hàng rào thuế quan và phi thuế quan đối với sự lưu chuyển hàng hóa, dịch vụ, thành tố sản xuất; đồng thời, xử lý tốt các thách thức về quản lý ổn định kinh tế vĩ mô và tài chính, tăng trưởng đồng đều... Về văn hóa - xã hội, ASEAN cần phát triển theo hướng tăng cường đối thoại và tạo điều kiện cho các tầng lớp nhân dân, các tổ chức xã hội tham gia nhiều hơn vào việc xây dựng các mục tiêu, kế hoạch phát triển của ASEAN. ASEAN cần phải hoạt động theo luật lệ, dựa trên các nội dung cơ bản của Hiến chương ASEAN.

Sự gắn kết của ASEAN sẽ được tăng cường dựa trên 2 yếu tố: tính cộng đồng và sự kết nối. Về tính cộng đồng, ASEAN sẽ là một cộng đồng đoàn kết và tự cường, mang lại cho người dân một cuộc sống an bình trong môi trường hài hòa; là một cộng đồng quản trị theo tinh thần thống nhất trong đa dạng, thúc đẩy các giá trị dân chủ, pháp quyền và là một cộng đồng đoàn kết, thống nhất, chia sẻ trách nhiệm chung. Về kết nối, ASEAN sẽ thúc đẩy các cơ chế đang có, như Diễn đàn Kết nối ASEAN, Ủy ban Điều phối kết nối ASEAN (ACCC), Nhóm đầu mối triển khai các dự án về kết cấu hạ tầng bền vững (LIB-SI), Cơ chế giám sát, kiểm điểm và đánh giá (MRE), Kế hoạch tổng thể kết nối ASEAN (MPAC),... nhằm hướng tới một cộng đồng kết nối toàn diện và năng động.

Ưu tiên kinh tế của ASEAN trong 20 năm tới sẽ trải qua 3 giai đoạn: 1- Tăng trưởng khu vực thông qua việc kết nối thị trường và nâng cao khả năng cạnh tranh; 2- Phát triển công nghệ, đẩy nhanh chuyển đổi số và tham gia kinh tế kỹ thuật số, tạo ra sự phát triển bao trùm; 3- Phát triển bền vững, thúc đẩy tăng trưởng bền vững với một tương lai bền bỉ.

Sự phát triển mạnh mẽ của ASEAN trong tương lai sẽ thể hiện ở 3 góc độ: tăng trưởng, thu hút thương mại, đầu tư và là trung tâm của chuỗi cung ứng toàn cầu. Sự phát triển này được thúc đẩy bởi 4 động lực lớn, bao gồm: mở rộng thị trường, tăng thu nhập, thay đổi địa - chính trị và các xu hướng kỹ thuật số. Sự bùng nổ tầng lớp lao động trung lưu sẽ thúc đẩy mạnh mẽ năng suất và chi tiêu trong khu vực và tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm nội địa (GDP) của các nước ASEAN sẽ tăng. Sự thay đổi địa - chính trị ở khu vực, do tạo ra các tiểu khu vực, liên kết tiểu khu vực giữa các quốc gia thành viên ASEAN, sẽ xóa đi ranh giới địa lý và các quy định liên địa phương trong ASEAN, đồng thời mở cánh cửa cho đầu tư trực tiếp nước ngoài vào toàn bộ khu vực. Nền kinh tế kỹ thuật số sẽ thực sự trở nên bao trùm khi người tiêu dùng chấp nhận kỹ thuật số, các nhà đầu tư tài trợ cho hoạt động kinh doanh kỹ thuật số sáng tạo và chính phủ hỗ trợ cho các chương trình chuyển đổi kỹ thuật số quan trọng.

Quang cảnh Diễn đàn ASEAN - Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tại Jakarta, Indonesia, ngày 5-9-2023_Ảnh: TL

Định hướng đến năm 2045

Để đạt được tầm nhìn như trên, ASEAN sẽ tập trung nguồn lực vào 3 định hướng cơ bản.

Một là, nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN trong 2 thập niên tới. Theo đó, ASEAN tập trung vào 3 việc: 1- Duy trì giá trị cốt lõi của ASEAN, nhất là những nguyên tắc đã được thử thách qua thời gian được ghi trong Tuyên bố Bangkok năm 1967, bao gồm tạo sự đồng thuận, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau; 2- Tiếp tục chứng minh sự đoàn kết, thống nhất, quyết tâm và sẵn sàng giải quyết mọi thách thức trong thời gian tới thông qua sức mạnh tập thể; 3- Có nhiều đối thoại, cam kết và tham vấn hơn thông qua các cơ chế do ASEAN dẫn dắt để giải quyết những thách thức mới.

Vai trò trung tâm của ASEAN có nhiều cơ hội được củng cố. Thứ nhất, hầu hết cường quốc trên thế giới đều muốn tăng cường quan hệ với ASEAN. Trong bối cảnh các cường quốc ngày càng thiếu tin tưởng lẫn nhau, cạnh tranh gay gắt với nhau, thì vai trò trung tâm ASEAN càng được những nước này ủng hộ. Thứ hai, ASEAN sẽ duy trì các diễn đàn đã có của mình và sẽ tiếp tục mở thêm các diễn đàn trong 20 năm tới. Các diễn đàn này vẫn luôn thu hút được sự tham gia đông đảo của các quốc gia, bởi các diễn đàn sẽ tiếp tục dựa trên nguyên tắc tiệm tiến và không ràng buộc. Thứ ba, các nước lớn ngày càng tin tưởng ASEAN, tích cực tham gia, đóng góp và xây dựng các diễn đàn của ASEAN, qua đó thúc đẩy hơn nữa vai trò trung tâm của ASEAN.

Hai là, ASEAN sẽ tập trung xây dựng hình ảnh mới: một khu vực Đông Nam Á hòa bình và ổn định, đạt cấp độ lâu dài và bền vững. Do vậy, ASEAN tập trung duy trì sự can dự của các nước lớn đối với khu vực vào 2 điểm: 1- Tránh xung đột; 2- Không có vũ khí hạt nhân.

Để tránh xung đột, giảm thiểu các nguy cơ xung đột, ASEAN và các đối tác của ASEAN, đã và sẽ duy trì đối thoại, xây dựng lòng tin, tuân thủ luật pháp quốc tế, các giá trị, nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc, Hiến chương ASEAN, Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác (TAC); kiềm chế, tránh để bất đồng, mâu thuẫn trở thành xung đột, làm ảnh hưởng đến không khí đối thoại và nỗ lực hợp tác ở khu vực. Diễn đàn ASEAN - Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nhằm thực hiện Tầm nhìn của ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP) cũng sẽ được đẩy mạnh, nhằm thúc đẩy quan hệ với các đối tác trong khu vực và quốc tế trên cơ sở thực chất, bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau, cùng có lợi.

Các cơ chế đối thoại khác do ASEAN dẫn dắt, sẽ tiếp tục đề cao đối thoại, tham vấn, song chú trọng nâng cao hiệu quả hơn, góp phần xây dựng cấu trúc khu vực mở, minh bạch, bao trùm và dựa trên luật pháp quốc tế. ASEAN và các đối tác sẽ triển khai đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), sớm hoàn tất một Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) thực chất và triển khai có hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982). Về vấn đề này, ASEAN cũng sẽ tăng cường triển vọng hợp tác hàng hải ASEAN.

Để khu vực ASEAN trở thành khu vực không có vũ khí hạt nhân, ASEAN sẽ thúc đẩy đàm phán với các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân (NWS) để ký kết Nghị định thư của Hiệp ước khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (Hiệp ước SEANWFZ). Hiệp ước SEANWFZ được tất cả các nước thành viên ASEAN ký kết vào tháng 12-1995, quy định các bên ký kết không phát triển, sản xuất hoặc mua, sở hữu hoặc kiểm soát vũ khí hạt nhân; không lưu giữ hoặc vận chuyển vũ khí hạt nhân bằng bất kỳ phương tiện nào; không thử nghiệm hoặc sử dụng vũ khí hạt nhân... ASEAN sẽ thúc đẩy việc ký kết Nghị định thư về Hiệp ước SEANWFZ với các nước NWS, bao gồm Trung Quốc, Nga, Mỹ, Anh và Pháp.

Ba là, ASEAN sẽ tập trung làm cho khu vực Đông Nam Á trở thành trung tâm của nền kinh tế thế giới. Theo đó trong tương lai, ASEAN cần phát triển 5 nền tảng: công nghệ trí tuệ nhân tạo, tài chính số, chuyển đổi xanh, hạ tầng năng lượng và là trung tâm của các liên kết kinh tế.

ASEAN đang là trung tâm của các liên kết kinh tế trong khu vực. ASEAN đã tham gia nhiều thỏa thuận thương mại trong nội bộ ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác của ASEAN. ASEAN còn tham gia các liên kết khu vực, như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Các xu thế của thời đại đặt ra cho ASEAN yêu cầu đổi mới trong tư duy, sáng tạo trong hành động và đột phá trong ý tưởng để có thể tận dụng tối ưu các động lực tăng trưởng kinh tế mới và phát triển bền vững. Trên tinh thần đó, Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 sẽ có định hướng xuyên suốt là xây dựng một ASEAN tự cường, năng động, sáng tạo và lấy người dân làm trung tâm. ASEAN sẽ có những bứt phá mạnh mẽ hơn trong 20 năm tới, trở thành một tổ chức khu vực gắn kết với mức độ, phạm vi hợp tác được nâng cao hơn nhiều so với trước đây, đóng vai trò quan trọng đối với hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển khu vực ở Đông Nam Á cũng như châu Á - Thái Bình Dương.

Luận Thùy Dương - Đại sứ, TS, Học viện Ngoại giao