Đó là những vấn đề nổi bật được các chuyên gia trao đổi, chia sẻ tại buổi tọa đàm “Câu chuyện năng lượng” do Trung tâm Sống và học tập vì môi trường và cộng đồng (Live&Learn) phối hợp với Tổ chức Sáng kiến về chuyển dịch năng lượng Việt Nam (VIET SE) tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Một dự án điện mặt trời đã đi vào vận hành thương mại

Tại tọa đàm, ông Võ Quang Lâm - Phó tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) - chia sẻ nhiều thông tin về tổng quan ngành điện Việt Nam và tình hình phát triển nguồn điện theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh.

Theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh, đến năm 2020, tổng công suất điện mặt trời đạt 850 MW. Tuy nhiên, tính đến tháng 6-2019, tổng công suất điện mặt trời đã đạt 4.500 MW, sang năm 2020 dự kiến lên tới 7.700 MW, cao gấp nhiều lần so với quy hoạch.

Nhiều ý kiến cho rằng, phát triển mạnh điện mặt trời sẽ giảm bớt nỗi lo thiếu hụt nguồn điện trong thời gian tới. Thực tế, theo các chuyên gia, điện mặt trời chỉ đáp ứng được phần nhu cầu rất nhỏ trong tổng nhu cầu điện toàn quốc.

Ông Võ Quang Lâm cho hay, tổng sản lượng điện thương phẩm năm 2019 dự kiến là 212 tỉ kWh. Như vậy, tính bình quân, cả nước cần khoảng 750 triệu kWh/ngày. Trong khi đó, ngày cao điểm nhất gần đây (21-8-2019), sản lượng điện mặt trời chỉ đạt 27 triệu kWh, phần sản lượng còn lại vẫn là các nguồn điện truyền thống như điện than, điện khí, thủy điện…

Nguồn năng lượng tái tạo góp phần quan trọng trong việc bảo đảm điện nói chung, nhưng việc phát triển nguồn điện truyền thống ở Việt Nam vẫn cần phải được quan tâm, tính toán kỹ lưỡng. Điện mặt trời chỉ phát công suất được khoảng 6 tiếng vào ban ngày; trong 18 tiếng còn lại, hệ thống điện vẫn phải huy động các nguồn năng lượng truyền thống.

Đó là chưa kể các dự án điện mặt trời phát triển vượt xa quy hoạch khiến việc giải tỏa công suất cho các dự án này rất khó khăn. Xây dựng 1 nhà máy điện mặt trời chỉ cần khoảng 6-10 tháng, nhưng một đường dây truyền tải 500kV cần tới 3-5 năm, đường dây 110kV khoảng 1 năm - ông Võ Quang Lâm cho biết thêm.

Ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh - khẳng định: Giải bài toán cơ cấu nguồn điện không thể lấy mô hình của quốc gia này để áp dụng cho quốc gia khác. Ví dụ, năng lượng tái tạo ở Đức phát triển rất mạnh, nhưng nếu Đức không kết nối lưới điện với các quốc gia khác ở châu Âu, thì việc bảo đảm điện sẽ gặp rất nhiều vấn đề.

Ở Việt Nam hiện nay, thủy điện đã khai thác hết tiềm năng; điện gió, điện mặt trời phát triển rất tốt, nhưng giá điện cao và chỉ phát huy được một số thời điểm trong ngày. Do đó, Việt Nam vẫn cần phát triển điện than và điện khí - ông Sơn cho hay.

Theo PGS.TS Nguyễn Hồng Thục - Viện Nghiên cứu định cư và năng lượng - bảo đảm an ninh năng lượng không chỉ là câu chuyện riêng của Bộ Công Thương hay EVN mà cần xem xét cả phía người sử dụng điện.

EVN đang phải “độc hành”, gồng mình để đáp ứng nhu cầu điện tăng 10% hằng năm, trong khi việc tích hợp hiệu quả năng lượng chưa được các chủ đầu tư chú trọng. Trên thực tế, hiện nay nhiều tòa nhà cao tầng đang lãng phí 20-40% năng lượng - PGS.TS Nguyễn Hồng Thục nhấn mạnh.

PGS.TS Nguyễn Hồng Thục ví dụ: Tại Anh, từ năm 2016, các tòa nhà cao tầng chỉ được cung cấp một mức năng lượng cụ thể, buộc phải có giải pháp tự sản xuất điện, nước để sử dụng. Việt Nam cần có giải pháp tổng thể về sử dụng điện tiết kiệm, hiệu quả, giảm mức tăng nhu cầu điện 10% hằng năm như hiện nay.

Bà Ngô Tố Nhiên - thành viên Tổ chức Sáng kiến về chuyển dịch năng lượng Việt Nam - chia sẻ, thời gian qua, việc tiết kiệm năng lượng đã được Chính phủ Việt Nam chú trọng, hệ thống văn bản pháp luật, quy định đã được ban hành đầy đủ, tuy nhiên việc thực thi chưa được chú trọng. “Cơ chế xử phạt, khen thưởng chưa đủ để khuyến khích hay răn đe, giá điện còn thấp, là những nguyên nhân chủ yếu khiến người sử dụng điện chưa quyết tâm tiết kiệm” - bà Ngô Tố Nhiên nói.

Thông tin thêm về vấn đề này, ông Võ Quang Lâm cho biết, hệ số đàn hồi điện/GDP ở Việt Nam vẫn còn cao (1,5). Thời gian qua, EVN đã triển khai nhiều chương trình tuyên truyền tiết kiệm điện và đang tiếp tục đẩy mạnh các giải pháp quản lý ở phía người sử dụng điện như: Chương trình quản lý nhu cầu điện; điều chỉnh phụ tải điện; phát triển điện mặt trời áp mái…

Trong cơ cấu sử dụng điện của Việt Nam, lĩnh vực công nghiệp chiếm 55%, sinh hoạt chiếm 32%. Ví dụ, nếu điện thương phẩm toàn quốc là 100 tỉ kWh, chỉ cần mỗi lĩnh vực tiết kiệm được 1% thì hiệu quả mang lại rất lớn, tương đương 1 nhà máy công suất 1.000 MW, ông Lâm cho hay.