Bài 1: Tại sao vàng tăng giá?

Miếng kim loại quý gọi là vàng vô tri, vô giác luôn trở nên "nhạy cảm” đặc biệt trước tất cả thông tin liên quan sức khỏe kinh tế. Vàng đã vọt lên 1.628,05USD/ounce vào ngày 27/7/2011, trước tin cuộc khủng hoảng nợ công tại Mỹ rơi vào tình trạng bế tắc. Giá vàng tăng còn do sự thay đổi chiến lược kinh tế của một số nước. Một số dự báo cho biết vàng thậm chí có thể lên đến 2.000-3.000USD/ounce…

Ai có thể quyết định giá vàng?

Đầu tiên, thử tìm hiểu xem ai có thể định giá vàng? Tất nhiên, không phải bà chủ tiệm vàng niêm yết giá trên tấm bảng thường thấy trong hiệu kim hoàn mỗi sáng hàng ngày! Những người có thể ra quyền sinh sát cho giá vàng chỉ là một nhóm nhỏ tập đoàn tài chính hùng hậu hoạt động tại London (do vậy việc định giá vàng được gọi là “London Gold Fixing”), gồm 5 thành viên thuộc Hiệp hội Vàng London. Theo truyền thống, việc định giá vàng được tiến hành hai lần/ngày, lúc 10 giờ 30 phút (giờ GMT) và 15giờ (giờ GMT). Phiên định giá vàng đầu tiên trong lịch sử Hiệp hội Vàng London được thực hiện vào thứ Sáu ngày 12/9/1919, với các thành viên N.M.Rothschild & Sons Ltd., Mocatta & Goldsmith, Pixley & Abell, Samuel Montagu & Co. và Sharps Wilkins; và giá vàng được ấn định lúc đó là 4,9375 bảng Anh/troy ounce (khoảng 7,5USD thời điểm hiện tại). Chỉ hai lần trong lịch sử, bởi ảnh hưởng chiến tranh, việc định giá vàng từ London mới bị hoãn (năm 1939 và 1954).

Cơn sốt vàng bùng nổ toàn cầu

Tiến trình định giá vàng được thực hiện tại văn phòng thuộc trụ sở N.M.Rothschild & Sons (ở phố St.Swithin’s Lane, London), khi 5 đại diện gặp nhau và cùng thống nhất giá. Đơn vị chuẩn là thỏi vàng khoảng 400 oz (chừng 11,3kg; gọi là Good Delivery Bar). Đầu tiên, vị chủ tịch sẽ nêu giá khởi điểm (căn cứ theo báo cáo cập nhật thị trường được gửi về bởi đại diện từ các đại lý chính). Tiếp đó, vị chủ tịch hỏi ai muốn mua và ai muốn bán; đồng thời lượng vàng thỏi 400 oz có thể được giao dịch thời điểm đó là bao nhiêu. Nếu giá giao dịch không cân bằng với giá khởi điểm, vị chủ tịch đề nghị một giá mới cao hoặc thấp hơn. Nếu trong phiên họp không ai dựng lá cờ Vương quốc Anh lên tại vị trí mình ngồi để ra hiệu cần được thương lượng thêm, vị chủ tịch sẽ tuyên bố giá vàng chính thức được giao dịch toàn cầu thời điểm đó.

Trong lịch sử, phiên họp định giá lâu nhất diễn ra vào ngày 19/10/1987 với hơn 2 tiếng, khi thị trường chứng khoán toàn cầu sụp đổ. Trước đó, ngày 21/1/1980, 5 “đại gia” vàng thế giới cũng lần đầu tiên định giá vàng lên đến 850USD/oz trong bối cảnh khủng hoảng chính trị nghiêm trọng Trung Đông, giá dầu leo thang và lạm phát tăng vù vù. Suốt nhiều thế kỷ, tiến trình định giá vàng diễn ra đều đặn; cho đến ngày 5/5/2004, việc họp định giá bắt đầu được thực hiện qua điện thoại sau khi N.M.Rothschild & Sons tuyên bố rút khỏi Hiệp hội Vàng London và được thay bằng Barclays Bank (cũng từ đó, vị trí chủ tịch – vốn được gia đình Rothschild giữ lâu nay – được thay luân phiên thường niên).

Khi họp qua điện thoại, truyền thống dựng cờ được thay thế bằng cách nêu chữ “lá cờ”; và chủ tịch kết thúc buổi “làm giá” bằng cách nói “Không có lá cờ nào và chúng ta đã thống nhất định giá”. Hiện thời, 5 thành viên Hiệp hội Vàng London gồm Scotia – Mocatta (“hậu duệ” Mocatta & Goldsmith và là chi nhánh thuộc Ngân hàng Nova Scotia); Barclays; Deutsche Bank (chủ sở hữu Sharps Pixley – tập đoàn được sáp nhập từ Pixley & Abell và Sharps Wilkins); HSBC (chủ sở hữu Samuel Montagu) và Société Générale. Dù thay tên đổi chủ như thế nào, thị trường vàng thế giới ngày nay cũng luôn hành xử theo lời phán hai lần mỗi ngày từ ngũ đại gia trên.

Vàng và sức khỏe kinh tế

Thị trường vàng liên tục tăng giá. Vàng liên tiếp “làm mình làm mẩy”. Vì sao? Năm 2001, giá vàng chỉ ở mức 270USD/oz với chi phí sản xuất chừng 160USD/oz. Năm 2007, chi phí sản xuất vọt lên gần 400USD/oz và giá vàng thẳng tiến qua ngưỡng 800USD/oz. Đó là một trong những lý do khiến vàng tăng giá. Cơn sốt vàng bùng nổ toàn cầu là lý do dễ thấy nhất của việc tăng giá vàng. Không chỉ vàng miếng, vàng nữ trang và thậm chí tiền vàng cũng đang được mua ào ạt. Với giới đầu tư cổ phiếu các công ty khai thác, kinh doanh vàng, tất nhiên, đây là thời điểm mua kỷ lục.

Lý do khiến vàng leo thang là điều nhiều người đã biết: đồng USD mất giá, trong bối cảnh chính sách kích cầu Mỹ mang lại hiệu quả khiêm tốn và thâm thủng ngân sách Mỹ lẫn châu Âu tiếp tục tăng, khiến ngân hàng trung ương nhiều nước tiếp tục bơm hàng ngàn tỉ USD ra thị trường mà một trong những ảnh hưởng tiêu cực của nó là tác động lên khu vực bất động sản, khiến thị trường này có nguy cơ trở thành quả bong bóng vỡ bất cứ lúc nào, khiến suy thoái càng nghiêm trọng và lạm phát phi mã là điều khó tránh.

Trong nhiều yếu tố khiến vàng tăng giá, còn có vài lý do nữa. Việc xóa sổ các thiên đường trốn thuế khắp thế giới cũng như chính sách mới của hệ thống ngân hàng Thụy Sĩ về việc công bố danh tính khách hàng (trước yêu cầu từ Luật Chống rửa tiền) cũng khiến dân giàu có khuynh hướng sắm vàng (để “giữ của” bí mật hơn) thay vì dốc tiền vào két nhà băng. Ngoài ra, cầu vượt cung cũng khiến vàng tăng giá. Hội đồng vàng thế giới cho biết, tổng nguồn cầu vàng thế giới tăng khoảng 7% trong 3 năm từ 2005-2008; trong cùng thời gian, nguồn cung giảm khoảng 4%. Năm 2008, nguồn cầu vàng đã nhỉnh hơn nguồn cung (4.155 tấn so với 3.862 tấn)… Và vàng sẽ còn tăng nếu USD tiếp tục mất giá, cùng với việc các ngân hàng trung ương thế giới tiếp tục mua vàng dự trữ.

Cần chú ý, việc các ngân hàng trung ương trở thành người mua thay vì là người bán là một khuynh hướng xảy ra lần đầu tiên trong 21 năm qua. Liên tục từ quý III/2009 đến nay, nhiều ngân hàng trung ương thế giới tiếp tục mua vàng. Chỉ từ đầu năm 2011 đến nay, Trung Quốc đã nhập khẩu 200 tấn vàng, so với 260 tấn của cả năm 2010. Nói cho đúng hơn, việc một số ngân hàng trung ương rục rịch mua vàng thật ra không là hiện tượng hoàn toàn mới mà là sự trở lại của khuynh hướng cất vàng từng phổ biến trong quá khứ. Sau giai đoạn đỉnh điểm với dự trữ khoảng 38.000 tấn giữa thập niên 60 của thế kỷ trước, nguồn dự trữ vàng của các ngân hàng trung ương thế giới bắt đầu giảm, từ khi Mỹ ngưng định giá USD bằng vàng vào đầu thập niên 70.

Ngoài ra, nguyên nhân khiến giá vàng thăng thiên nữa là ảnh hưởng từ công nghiệp khai thác vàng. Đầu năm 2002, Newmont Mining (Mỹ) mua Normandy Mining (Australia) với giá 4,56 tỉ USD (tiền mặt lẫn cổ phiếu), trở thành nhà sản xuất vàng lớn nhất thế giới. Ngày 5/8/2003, nhà sản xuất lớn thứ hai thế giới AngloGold (tại Nam Phi) mua Ashanti Goldfields (tại Ghana) với giá 1,09 tỉ USD. Trước đó, năm 2001, Barrick Gold (Canada) mua Homestake Mining (Mỹ) để trở thành công ty khai thác vàng lớn thứ ba thế giới; rồi vào ngày 20-1-2006, Barrick lại mua phần lớn cổ đông trong Placer Dome (Canada; vốn là nhà sản xuất lớn thứ năm thế giới). Loạt thương vụ trên dẫn đến việc hình thành những quyết định sản xuất có trật tự hơn và từ đó dễ khống chế giá hơn, đặc biệt trong thời điểm tâm lý thị trường dễ hoang mang khi mà nền kinh tế Mỹ sụt giảm và USD mất giá dẫn theo nhiều biến động toàn cầu.

Đầu tư vàng lợi hay hại?

Với dân đầu tư vàng chuyên nghiệp, họ xét đến các yếu tố kinh tế vĩ mô để quyết định gom vào hay nhả ra. Đó là các chỉ số kinh tế như tỉ lệ tăng trưởng GDP, lạm phát, tỉ lệ lãi suất, thang giá năng lượng… Họ cũng săm soi các số liệu liên quan nguồn cung và nguồn cầu của vàng. Đó là những thông số hữu ích giúp dự báo khí tượng của thời tiết thị trường vàng. Năm 2005, Hội đồng vàng thế giới dự báo tổng nguồn cung vàng toàn cầu là 3.859 tấn/năm trong khi nguồn cầu là 3.754 tấn (có nghĩa dôi ra được 105 tấn). Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác lại cho rằng, tổng sản lượng khai thác vàng thế giới đạt khoảng 2.500 tấn/năm; thị trường bị hụt 1.300 tấn và phần này được bù vào bởi lượng vàng bán ra từ các ngân hàng trung ương cũng như tư nhân.

Tất cả cho thấy sản lượng vàng có thể xê dịch không đáng kể, ít nhất tương lai gần, trong khi lượng cung/cầu phụ thuộc tỉ lệ sở hữu, nhà nước lẫn tư nhân, lại rất không ổn định. Nó cho thấy vàng là loại hàng hóa không giống hầu hết các loại hàng hóa thông thường. Chẳng có hàng hóa nào thích õng ẹo theo tâm lý thị trường bằng vàng. Nhắm vào yếu tố tâm lý bất thường khi thận trọng đầu tư vàng trong bối cảnh nhiễu loạn để có thể kiếm chút tiền lãi là một chuyện nhưng liều lĩnh chọn giải pháp mạnh tay, chẳng hạn cầm nhà (với những người vốn chẳng có tài lực dồi dào nhưng muốn kiếm quả đậm) để dốc toàn lực chơi vàng xem chừng mất trắng là khả năng không phải không xảy ra. Trong thực tế, một khi kinh tế vốn đang chứa đầy yếu tố bất trắc, tính bất trắc đã nằm ngay trong gần như mọi hoạt động đầu tư, trong đó có đầu tư vàng!

Ky cóp thủ vàng (tâm lý chung của mọi thời đại khi tình hình kinh tế trở nên khó khăn) chưa hẳn là giải pháp dành dụm tốt; và chơi vàng (đầu tư trục lợi) càng cho thấy rõ hơn… bộ mặt “đểu” của vàng! Một hũ vàng chắt mót được chôn ở gốc chuối sau vườn từ thời điểm giá vàng 850USD/oz vào thập niên 80 trong thực tế gần như chẳng mang lại đồng lời nào ở thời điểm hiện nay! Tại sao? Nếu xét đến yếu tố lạm phát và trượt giá, hũ vàng trên thật ra đã mất giá trị trong cùng thời gian. Trong khi đó, một vụ đầu tư vào cổ phiếu các công ty trong danh sách Standard & Poor’s 500 có thể tăng hơn 12%/năm trong cùng thời gian; tức 100USD nay đã biến thành 1.800USD – như phân tích từ Chuyên san Kinh tế “Forbes”. “Tôi không nghĩ vàng là thứ mua cất giữ tốt khi xét đến yếu tố đầu tư lâu dài” – nhận xét của Franklin Allen, Giáo sư Tài chính Trường Kinh Thương Wharton thuộc Viện đại học Pennsylvania.

Trong quyển “Stocks for the Long Run”, Giáo sư Jeremy Siegel (Trường Wharton) cho biết, 1USD đầu tư vào vàng năm 1801 chỉ tăng lên 1,95USD vào cuối năm 2006, trong khi 1USD bỏ vào rổ chứng khoán có thể tăng đến hơn 755.000USD; và 1USD đầu tư vào trái phiếu dài hạn cũng đã có thể tăng hơn 1.000USD! “Ở thời xảy ra khủng hoảng tài chính, căng thẳng lạm phát, khi xuất hiện nỗi sợ đồng tiền mất giá, vàng là một giải pháp; tuy nhiên, khi nỗi sợ qua đi, vàng luôn đi xuống” – Siegel nói thêm. Trên “New Yorker”, tác giả James Surowiecki cũng nói rằng, vàng là một chọn lựa không tốt đối với đầu tư. Thậm chí với cú sốc tăng giá hiện tại, giá vàng thật ra tăng gần như… 0% kể từ năm 1988 (khi xét kèm yếu tố trượt giá). Surowiecki viết: “Nếu đầu tư vào một công ty, bạn đang đầu tư vào máy móc, kỹ thuật và con người. Nếu mua thép, bạn đang đầu tư vào thứ gì đó mà người ta chắc chắn cần. Nhưng nếu đầu tư vàng, bạn – một cách cơ bản – đang đánh cược rằng, ngày nào đó có kẻ nào đó khờ hơn mình xuất hiện và nghĩ rằng vàng có giá hơn bạn nghĩ. Nói cách khác, đầu tư vàng chẳng khác gì bạn mua cho mình lọ thuốc ảo giác tổng hợp, theo cách giống hệt những nhà đầu tư dotcom (Công ty Internet) từng làm như thế cuối thập niên 90. Người ta có thể nói vàng là quả bong bóng to nhất và dai nhất lịch sử. Một ngày nào đó, quả bong bóng này cũng vỡ”.