Công ty Xuất nhập khẩu Thiết bị toàn bộ và Kỹ thuật (Technoimport), thuộc Bộ Thương mại, nhận nhập khẩu ủy thác hàng hóa cho Dự án Nhà máy Xi-măng Tam Điệp (Công ty Xi-măng Ninh Bình) và đã nhập được một số vật tư với tổng số thuế và phụ thu phải nộp là 6,8 tỉ đồng. Technoimport có Công văn 438/TTTV gửi Tổng cục Hải quan, Cục Hải quan Hải Phòng đề nghị miễn cưỡng chế hải quan do việc chậm nộp khoản thuế này.

Trong văn bản của Công ty Xi-măng Ninh Bình, UBND tỉnh Ninh Bình gửi Thủ tướng Chính phủ, các cơ quan có liên quan đều trình bày hoàn cảnh khó khăn cho việc chậm nộp thuế. Đó là chủ dự án, một doanh nghiệp Nhà nước mới thành lập, không có vốn tự có, Nhà nước cũng không cấp vốn đối ứng; Ninh Bình là tỉnh nghèo, ngân sách rất eo hẹp, nguồn thu hằng năm thấp nên không đủ khả năng cấp kinh phí cho Công ty Xi-măng Ninh Bình để nộp thuế; không thể vay vốn ngân hàng để nộp thuế… trong khi nhập khẩu vật tư thiết bị phải thường xuyên, liên tục để đảm bảo tiến độ thi công nhà máy…

Với cả một series lý do để rồi cuối cùng là… xin được miễn thuế, miễn thu chênh lệch giá cho Dự án xi-măng Tam Điệp và giải tỏa quyết cưỡng chế hoạt động nhập khẩu của Technoimport, đặt hải quan vào tình thế khó xử. Nhưng Hải quan Hải Phòng vẫn phải cưỡng chế Technoimport dù biết họ không cố ý chậm trễ nộp thuế, nhưng nếu không cưỡng chế người nhập khẩu thì biết cưỡng chế ai đây?

Tuy nhiên, Cục Hải quan Hải Phòng cũng cho rằng, nếu đã là dự án của Nhà nước thì nên cho miễn thuế luôn và doanh nghiệp phải có trách nhiệm thực hiện đầy đủ các thủ tục xin miễn thuế trước khi nhập hàng, chứ để xảy ra tình trạng như trên thì khó cho cả doanh nghiệp lẫn hải quan. Hơn nữa, nếu lấy tiền từ ngân sách Nhà nước của tỉnh Ninh Bình để nộp thuế thì khác nào "đánh bùn sang ao” và nguy hiểm hơn, điều đó còn gây nên hiện tượng "tăng thu ngân sách giả tạo”.

Song cuối cùng, để tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư sản xuất kinh doanh, Phòng Quản lý Thuế xuất nhập khẩu đã đề nghị Cục Hải quan Hải Phòng tạm thời không áp dụng cưỡng chế để Technoimport được làm thủ tục nhập khẩu hàng hóa.

 Nhưng đây là doanh nghiệp Nhà nước, chứ doanh nghiệp tư nhân thì khó kêu lắm. Một doanh nghiệp có nhập 40 ôtô loại 4-7 chỗ ngồi. Xe về đến cảng, công ty thực hiện nộp đủ thuế và bán ra thị trường. Hơn một năm sau,  hải quan bắt đầu phát lệnh truy thu với số thuế trên 3,79 tỉ đồng. "Mức thuế này là quá cao mà bất cứ doanh nghiệp nào nộp đều bị lỗ cả. Dù vậy, chúng tôi vẫn chấp nhận và nộp đủ số thuế trên”, vì còn làm ăn lâu dài doanh nghiệp này vẫn ngậm ngùi nộp đủ. Không lâu sau, hải quan lại phát lệnh truy thu thuế lần 2 với số tiền cao hơn rất nhiều.

Lần này thì công ty này  không chấp thuận và có văn bản gửi các cơ quan chức năng để "kêu cứu”. Công ty này đã có nhiều văn bản báo cáo Thủ tướng, Bộ Tài chính và có nhiều lần làm việc với hải quan để đề nghị gỡ bỏ "án treo” cưỡng chế doanh nghiệp kéo dài suốt 7 năm qua.

Các "nạn nhân” này kêu rằng, việc cưỡng chế đã đẩy doanh nghiệp vào tình cảnh rất khó khăn, hàng trăm công nhân không có việc làm, khách hàng cũng mất dần do không có sản phẩm cung cấp ra thị trường. Trong số 12 doanh nghiệp bị cưỡng chế, điều đáng nói là trong số doanh nghiệp bị cưỡng chế không được làm thủ tục hải quan trên phạm vi toàn quốc có doanh nghiệp nợ  thuế trên 486 triệu đồng đã giải thể và chấm dứt mọi hoạt động kinh doanh. Hồ sơ liên quan phải chuyển sang Cơ quan Công an điều tra xử lý.

Theo Tổng cục Hải quan thì nguyên nhân bị truy thu thuế là do khi triển khai việc tính giá theo GATT – doanh nghiệp tự khai tự chịu trách nhiệm dẫn đến việc có doanh nghiệp gian lận, trốn thuế. Phía hải quan đang phối hợp với Cơ quan Công an tiếp tục điều tra và xử lý dứt điểm. Kể cũng phải. Nộp thuế là nghĩa vụ của doanh nghiệp. Nhưng cách ứng xử của hải quan vẫn có phần cửa quyền, nhất bên trọng nhất bên khinh, nghĩ cũng cần điều chỉnh sao cho có lý có tình. Duy tình hay duy lý đều bất lợi!