Tờ mờ sáng, nhóm thợ săn ong ở xã Tiên Hiệp (huyện Tiên Phước, Quảng Nam) đã lỉnh kỉnh đồ đạc lên đường. Theo chân họ, chúng tôi đến cánh rừng xa tít tắp ở xã Trà Đốc (huyện Bắc Trà My). Hơn một cây số cuốc bộ từ điểm giấu xe máy ở bìa rừng, anh Nguyễn Tấn (30 tuổi, trú ở xã Tiên Hiệp) ra hiệu cả đoàn dừng lại, dõi mắt nhìn về phía rừng cây phía xa, định hình lại đường đi.

Một tổ ong vò vẽ được anh Tấn lấy từ khu vực rừng xã Trà Đốc

Một gốc cây cao, một chóp núi kỳ dị… trở thành chỉ dấu trong trí nhớ để họ có được điểm định vị chính xác khi cắt rừng. Tìm hướng đã khó, tìm tổ ong càng khó gấp bội. Anh Tấn chia sẻ, nhờ nắng sớm, có thể dễ quan sát thấy ong vò vẽ và đường bay về tổ của chúng. “Chỉ có tầm này mới dễ thấy được ong và đường bay của ong cũng ngắn hơn, dễ nhận biết vị trí tổ ong vò vẽ. Trễ hơn chút nữa, nắng lên cao là coi như… mò kim. Loài này, khi về gần tổ, ong tự động xếp cánh và rơi xuống rất nhanh, đồng thời lượng ong vào, ra tổ cũng khá nhiều nên dễ thấy”, anh Tấn nói.

Là thợ săn ong lâu năm, những người như anh Tấn đã sành đến mức chỉ cần nhìn thấy ong vò vẽ là đoán định tương đối chính xác kích cỡ tổ ong nhờ vào kích thước của một con ong bình thường. Loài ong vò vẽ làm tổ bằng phân gia súc và những mảnh nhỏ vỏ cây khô. Ong càng lớn, tổ càng to. Mất chừng mười phút, anh Tấn phát hiện ra được đường bay của một vài con ong vò vẽ, từ đó phán đoán hướng tổ ong. Cả đoàn dùng rựa phát dọn, mở đường đi theo hướng anh Tấn đoán định.

Với kinh nghiệm dạn dày, anh Tấn phát hiện một tổ ong vò vẽ nấp khá khéo dưới lùm cây, to bằng một chiếc mũ bảo hiểm. Sau khi ngó nghiêng địa thế, anh mở balô, lôi ra bộ áo quần chuyên dụng “tự chế” khoác vào người. Đó là một bộ áo ấm khá dày, gia cố thêm nhiều lớp vải, may liền quần, dính ủng và hai lớp găng tay cao su bọc ngoài là lớp găng tay vải chắc chắn. Trên đầu là mũ may liền mặt nạ, bảo vệ mắt bằng kính. “Áo giáp” đặc biệt ấy có nhiệm vụ che chắn kỹ lưỡng từ đầu đến chân, nhằm tránh những mũi chích “sát thủ” của ong vò vẽ.

Tách tổ ong để lấy nhộng

Đôi tay thoăn thoắt dùng rựa phát dọn, anh Tấn chặt nguyên cành cây mà tổ ong đang bám vào, rồi mang ra, mất chưa đầy 2 phút. “Nếu không cẩn thận có thể nguy hiểm đến tính mạng vì nọc ong vò vẽ rất độc. Nhiều người chỉ cần dính một lần tấn công của ong vò vẽ có thể đau đến phát sốt”, anh Tấn nói. Trên “bộ áo giáp” của anh Tấn vẫn còn hàng chục con ong bu bám xung quanh, phải đi một chặng rất xa, những con ong này mới bay đi.

Những người thợ cùng đoàn săn ong cẩn thận cất “chiến lợi phẩm” vào bao, tiếp tục hành trình. Một người trong đoàn cho biết, cách bắt ong vò vẽ trước đây là sử dụng bùi nhùi đốt rồi dùng khói đuổi ong để lấy tổ. Nhưng ong vò vẽ vốn khá hung hãn, lại có tập tính đeo bám để bảo vệ tổ nên cách này khá nguy hiểm. Nhiều con ong nấp kín trong tổ không bị ngạt khói có thể chui ra tấn công người săn ong. Đồng thời, sử dụng lửa có thể gây cháy rừng. Do đó, về sau, người săn ong vò vẽ nghĩ ra cách tự chế ra bộ bảo hộ đặc biệt. Từ khi sử dụng bộ bảo hộ tự chế này, nguy cơ bị ong vò vẽ tấn công cũng giảm thiểu, lại đỡ lo cháy rừng, trong khi đàn ong vẫn sống, có thể nhanh chóng tái tạo một tổ khác.

Sau tổ ong đã bắt được, đội thợ săn ong tiếp tục di chuyển, lần theo vết những tổ ong đã được đánh dấu từ trước, hoặc tìm kiếm đàn ong mới. Kinh nghiệm trong nghề là một phần, nhưng vận may cũng đáng kể. Có ngày, thợ săn ong bắt được hàng chục tổ, nhưng có ngày chỉ được vài tổ ong bé xíu.

Anh Võ Tấn Ngôn (21 tuổi, trú ở xã Tiên Hiệp, huyện Tiên Phước, Quảng Nam) kể, mùa ong làm tổ thường từ tháng 5 đến tháng 9. Cứ thế, họ đi khắp các cánh rừng, lần theo những cánh ong. Thợ săn ong vò vẽ chỉ chọn những tổ có kích thước lớn, tổ nhỏ để lại, chờ ong lớn rồi mới bắt. Do ong vò vẽ sinh trưởng khá nhanh, nhiều khi chỉ cần hơn 1 tháng sau khi bắt đã có một tổ ong mới ngay gần vị trí tổ cũ hoặc ngay ở tổ cũ.

Nghề nhiều hiểm nguy

Nghề bắt tổ ong vò vẽ mang lại thu nhập khá cao đối với những người săn ong như anh Ngôn, anh Tấn. Tuy nhiên, gắn bó với nghề này, họ cũng đối mặt với khá nhiều hiểm nguy trên hành trình rong ruổi giữa rừng thiêng nước độc.

Người thợ săn ong với bộ đồ bảo hộ tự chế

Anh Tấn kể, nhiều chuyến đi, họ gặp phải rắn, rết, nhiều khi sơ suất ong lọt được vào bên trong bộ đồ bảo hộ, thợ bị ong đốt nhiều mũi nhưng phải cố gắng chịu đau để lấy tổ. Anh rể của anh Tấn, người từng theo anh làm nghề săn ong vò vẽ, cách đây 3 năm bị cành cây kéo rách áo bảo hộ, ong vò vẽ đốt hàng chục mũi phải đưa đi cấp cứu, suýt mất mạng.

“Nguy hiểm luôn đe dọa khó lường trước được. Nhưng, cuộc mưu sinh nào cũng có vất vả riêng, chúng tôi chấp nhận và tự dặn mình phải cẩn thận khi vào rừng. Dẫu sao, nghề này cũng giúp chúng tôi có được thu nhập khá”, anh Tấn tâm sự.

Thợ săn ong rong ruổi khắp nơi, chuyến đi này nối tiếp chuyến đi khác. Cứ tờ mờ sáng họ đã lên đường, chỉ trở về nhà khi vừa chiều để kịp tách tổ, lấy nhộng và ong non giao cho thương lái. Không đơn giản như lúc lấy tổ, việc tách tổ mất thời gian hơn nhiều. Tổ ong gồm nhiều tầng, trong đó tầng nhộng ong, ong non và ong già được để riêng ra từng loại. Họ xé lớp vỏ bọc ngoài tổ, sau đó khéo léo giũ để ong rơi xuống, nhưng vẫn có nhiều con ong mắc sâu lại, phải cẩn thận kéo ra để nhộng, ong non không bị vỡ.

Mất hơn 1 giờ đồng hồ, nhóm thợ của anh Tấn mới gỡ xong gần chục tổ ong vò vẽ, thành quả của một ngày săn ong. Những con nhộng ong, ong non nung núc trắng, được rửa sạch, loại bỏ những mảnh vụn của tổ ong và để khô. Tổng cộng có hơn 5 ký nhộng ong, giá bán trung bình 250 nghìn đồng/ký, các thương lái đến tận nơi mua để cung cấp cho các nhà hàng.

“Món này vừa ngon, vừa bổ dưỡng, được nhiều người ưa chuộng nên bán rất chạy. Cách chế biến cũng đủ kiểu, chiên, xào, nấu cháo… Riêng ong non có cánh được đặt mua riêng để ngâm rượu, trở thành một loại rượu đặc sản ở vùng này”, anh Ngôn chia sẻ.

Hạ Nguyên

Sương gió nghề ong