Nông nghiệp đang đối mặt với nhiều khó khăn từ biến đổi khí hậu, cần thay đổi phương thức sản xuất theo hướng giảm phát thải

Lỡ nhịp thúc đẩy đầu tư sản xuất phân bón, người nông dân gánh nỗi đau lớn

Câu chuyện căn cơ của đề xuất đưa phân bón quay lại chịu thuế GTGT 5% không chỉ ở chuyện giá bán mà còn nhằm tạo động lực để đáp ứng các đổi mới thời cuộc và toàn cầu của ngành nông nghiệp.

Chủ trương của Chính phủ trong đề xuất đưa phân bón chịu thuế GTGT 5% là khuyến khích đầu tư phát triển sản xuất phân bón trong nước, chủ động nguồn phân bón phục vụ sản xuất, giảm dần phân bón nhập khẩu, bảo đảm an ninh lương thực, hỗ trợ thúc đẩy, xanh hóa nền sản xuất nông nghiệp.

Căn cứ chủ trương này, số liệu của Hiệp hội Phân bón Việt Nam chỉ ra, trước năm 2014, có 6 dự án phân bón đi vào sản xuất, gồm:

Đạm Phú Mỹ sản lượng 900.000 tấn/năm, khánh thành tháng 12/2004; Đạm Cà Mau công suất 900.000 tấn/năm, khánh thành tháng 10/2012; Nhà máy Đạm Hà Bắc nâng công suất lên 500.000 tấn/năm, khánh thành tháng 6/2015 (xây dựng từ trước 2014); Nhà máy Đạm Ninh Bình công suất 560.000 tấn/năm, chính thức đi vào hoạt động từ tháng 9/2012; Nhà máy DAP Hải Phòng công suất 330.000 tấn/năm, khánh thành tháng 4/2009; Nhà máy DAP Lào Cai công suất 330.000 tấn/năm đi vào sản xuất từ tháng 7/2015 (xây dựng từ trước 2014). Tổng công suất giai đoạn này hơn 3,5 triệu tấn/năm.

Tuy nhiên, sau năm 2014, số dự án giảm sút hơn một nửa, tổng công suất giảm hơn 9 lần, chỉ còn: Nhà máy NPK Hàn Việt của Tập đoàn Taekwang (đã trở thành công ty con của Công ty CP Phân bón Dầu khí Cà Mau từ tháng 4/2024) công suất 360.000 tấn/năm đi vào hoạt động 12/2017; Nhà máy NPK công nghệ hóa học của Tổng công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí công suất 250.000 tấn/năm đi vào hoạt động từ năm 2018 (được xây dựng từ trước năm 2014); Nhà máy SOP Phú Mỹ khởi công xây dựng năm 2015 công suất SOP 20.000 tấn/năm. Tổng công suất giai đoạn này 380.000 tấn/năm.

Hiệp hội Phân bón Việt Nam nhìn nhận, thực tế này nói lên Luật 71/2014/QH13 quy định phân bón, máy móc thiết bị chuyên dùng cho sản xuất nông nghiệp không chịu thuế GTGT chưa thực sự khuyến khích đầu tư sản xuất phân bón trong nước.

Việc giảm sút đầu tư mới ở ngành phân bón trong nước có một phần lý do từ tâm lý “ngần ngại” của doanh nghiệp từ khi phân bón không phải là mặt hàng chịu thuế GTGT. Bởi máy móc thiết bị hình thành tài sản cố định và mua nguyên vật liệu phục vụ sản xuất nhưng không được khấu trừ thuế GTGT đầu vào dẫn đến tăng tổng mức đầu tư, giảm hiệu quả.

“Đáng chú ý, trước yêu cầu giảm thiểu khí phát thải nhà kính, góp phần vào mục tiêu đạt Net Zero vào năm 2050 như cam kết của Chính phủ tại COP26, các loại phân bón hiệu quả cao (Enhanced-Efficiency Fertilizers EEF) như phân đạm giải phóng chậm, có kiểm soát… là những sản phẩm được khuyến khích sử dụng. Tuy nhiên, nước ta hoàn toàn thiếu các mặt hàng này, lý do khi mặt hàng phân bón không bị áp thuế dẫn đến các doanh nghiệp phân bón nội địa không mặn mà đầu tư thêm dây chuyền, công nghệ mới”, TS. Phùng Hà, Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam bày tỏ sự nuối tiếc.

Trong khi đó, yêu cầu xanh hóa, các tiêu chuẩn về Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU, giảm phát thải khí nhà kính của thế giới ngày càng cao đối với các mặt hàng nông sản. Vì vậy, Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho rằng không thể chậm trễ trong việc sửa đổi chính sách thuế GTGT, lỡ một nhịp sẽ khiến các nông sản Việt Nam chịu thiệt thòi trên trường quốc tế, người nông dân chịu hậu quả nặng nề.

Nước ta hoàn toàn thiếu các sản phẩm phân bón thế hệ mới do các doanh nghiệp phân bón nội địa không mặn mà đầu tư thêm công nghệ mới (Ảnh: Phương Thảo)

Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cũng có lo ngại tương tự nếu không thúc đẩy đầu tư các sản phẩm phân bón mới, chất lượng cao. Xét về yếu tố khoa học, tự nhiên và môi trường, phần lớn phân bón đang lưu hành trên thị trường hiện nay là phân hóa học, nhập khẩu nguyên vật liệu đầu vào, chiếm tỷ trọng trong thành phẩm lớn. Phân hóa học tác động đến sức khỏe của đất, ảnh hưởng đến hệ sinh thái nông nghiệp, môi trường, xã hội và con người.

Do đó, thúc đẩy đầu tư phân bón thế hệ mới là giải pháp hỗ trợ người nông dân thông qua tăng trưởng xanh, khuyến khích sử dụng phân bón hữu cơ chất lượng cao. Điều này đặc biệt cần thiết khi Chiến lược Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đặt ra mục tiêu đến năm 2050 có 50% diện tích nông nghiệp bón phân hữu cơ.

Đồng thời, mục tiêu này còn giúp người nông dân thực hiện chống phát thải nhà kính, tín chỉ carbon, đẩy mạnh các chương trình cải tạo đất, tạo tác động lan tỏa xã hội, đảm bảo phát triển nông nghiệp bền vững, xanh hóa và giảm phát thải, trong đó Đề án "Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng Sông Cửu Long” là một điển hình.

Phân bón chịu thuế GTGT 5% vì tương lai lâu dài ngành nông nghiệp

Theo kiến nghị của Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, chính sách áp dụng thuế GTGT đối với phân bón cần dựa trên tầm nhìn dài hạn, hướng đến sự phát triển bền vững ngành sản xuất phân bón trong nước, sự phát triển của ngành nông nghiệp, tạo môi trường thuế bình đẳng giữa nhà sản xuất phân bón trong nước và nhà nhập khẩu phân bón, loại trừ cạnh tranh bất lợi cho sản xuất nội địa. Do đó, yêu cầu chuyển đổi phân bón sang chịu thuế GTGT 5% là thật sự cần thiết để tạo động lực đầu tư cho doanh nghiệp.

Các doanh nghiệp sản xuất phân bón Việt Nam cần có những đầu tư mới để đáp ứng yêu cầu giảm phát thải, xanh hoá hoạt động sản xuất, nâng cao hiệu suất của nhà máy, giúp sản phẩm phân bón có chứng chỉ xanh, góp phần nâng cao giá trị của nông sản Việt Nam xuất khẩu. Đây chính là mong mỏi lớn nhất cho người nông dân từ hiệu quả chính sách thuế GTGT phân bón có thể đạt được.

Đại diện tiếng nói của chính những người nông dân, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam nhìn nhận nếu được hoàn thuế GTGT 5% thì chi phí sản xuất phân bón giảm vì không phải hạch toán thuế vào chi phí nên doanh nghiệp có dư địa để gia tăng đầu tư, tái đầu tư, nâng cấp, sửa chữa máy móc thiết bị, mở rộng quy mô sản xuất, tăng sức cạnh tranh, giảm giá bán cho bà con.

Khi doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước được hoàn thuế sẽ có điều kiện để tăng đầu tư, tái đầu tư cho sản xuất, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh, từ đó góp công sức kiến tạo các mục tiêu xa hơn cho tương lai ngành nông nghiệp.

“Đưa ra quan điểm về góp ý xây dựng chính sách, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam cho rằng dù ở góc độ nào cũng cần đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người nông dân, trong đó cần quan tâm nhiều đến người nông dân, bởi lẽ bà con là lực lượng đông đảo, là lao động chủ yếu của quá trình sản xuất nông nghiệp, đối tượng trực tiếp tiêu dùng phân bón”, ông Lương Quốc Đoàn, Chủ tịch BCH Trung ương Hội Nông dân Việt Nam nhấn mạnh.