Thuế GTGT phân bón là câu chuyện gây nhiều tranh cãi trong thời gian qua, khi các bất cập của chính sách hiện hành đã gây ra nhiều hệ lụy cho đối tượng thụ hưởng cuối cùng là người nông dân.

Để tháo gỡ nút thắt gần 10 năm qua, Chính phủ đã đề xuất đưa phân bón trở lại diện chịu thuế GTGT như trước đây. Mục tiêu của Chính phủ trước quy định này nhằm tăng thu ngân sách Nhà nước, đảm bảo sự công bằng trong hệ thống thuế, đem lại lợi ích cho cả doanh nghiệp sản xuất phân bón và bà con nông dân.

Đề xuất quy định áp thuế GTGT 5% đối với mặt hàng phân bón từ phía Chính phủ nhận được nhiều sự tán thành, hưởng ứng của các Hiệp hội/Hội đứng về phía người nông dân, điển hình là: Hiệp hội Phân bón Việt Nam, Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam và Trung ương Hội Nông dân Việt Nam.

Các hiệp hội/hội đứng về phía người nông dân đều cho rằng: Áp thuế GTGT phân bón 5% là cơ sở tìm kiếm cơ hội giảm giá bán mặt hàng này, giúp nông dân tiết kiệm chi phí sản xuất (Ảnh: Phương Thảo)

Tìm kiếm cơ hội bình ổn giá phân bón cho người nông dân

Trước đây khi phân bón chịu thuế GTGT đầu vào 10% và đầu ra 5%, các doanh nghiệp sản xuất phân bón có thể khấu trừ và hoàn thuế GTGT đầu vào. Tuy nhiên, với quy định mới, doanh nghiệp không được khấu trừ thuế GTGT đầu vào, mà phải hạch toán vào chi phí, dẫn đến khả năng tăng chi phí sản xuất và giá bán cuối cùng cho nông dân.

Nếu chi phí sản xuất tăng, giá bán giữ nguyên, doanh nghiệp sẽ phải chịu thiệt hại. Để giữ nguyên lợi nhuận, doanh nghiệp có thể phải tăng giá bán, gây thiệt hại cho nông dân. Trường hợp chia sẻ chi phí, cả doanh nghiệp và nông dân đều sẽ chịu thiệt. Ngược lại, hàng nhập khẩu có thể được lợi vì không bị ảnh hưởng bởi chi phí sản xuất tăng.

Do đó, để góp phần tháo gỡ những bất cập, thúc đẩy bền vững của ngành sản xuất phân bón trong nước, từ đó giúp doanh nghiệp có điều kiện bình ổn giá bán phân bón cho người nông dân, Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam vừa có công văn gửi Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội; Cục Quản lý, giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí về việc kiến nghị áp dụng thuế suất thuế GTGT 5% đối với mặt hàng phân bón.

Kiến nghị chuyển phân bón sang mặt hàng chịu thuế VAT 5% được đưa ra dựa trên kết quả phân tích định lượng giữa Tổng hội với các chuyên gia đầu ngành của Hiệp hội Phân bón Việt Nam, Dự án Tăng cường năng lực cạnh tranh khu vực tư nhân Việt Nam (USAID IPSC) của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), Hội Tư vấn thuế Việt Nam.

Căn cứ từ nghiên cứu các doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước đại diện của các chủng loại phân bón (đạm urê, DAP, lân, NPK) như phân tích định lượng cho thấy: Phân bón Cà Mau, phân bón Phú Mỹ, Đạm Hà Bắc, DAP Hải Phòng, Phân bón Bình Điền, Supe Lâm Thao, Phân lân Văn Điển, Phân lân Ninh Bình, Phân bón miền Nam) là nhóm doanh nghiệp sản xuất phân bón chiếm thị gần 60% tổng sản lượng tiêu thụ trong nước.

Theo phân tích này, đối với người nông dân sử dụng chủ yếu phân bón trong nước, giá bán các loại phân bón giữ nguyên hoặc giảm, sẽ giúp chi phí sử dụng phân bón trong nước ước giảm 453 tỷ đồng.

Phân tích cũng cho thấy, đối với doanh nghiệp sản xuất ure, định lượng tác động của việc áp thuế GTGT 5% sẽ có dư địa giảm 2% do các doanh nghiệp sản xuất phân ure vì được khấu trừ thuế GTGT đầu vào lên tới 9,3%; đối với doanh nghiệp sản xuất phân DAP, giá bán thành phẩm có dư địa giảm 1,13% do được khấu trừ thuế GTGT đầu vào ở mức 8,1%.

Với doanh nghiệp sản xuất phân lân, giá bán thành phẩm có dư địa giảm 0,87%, do được khấu trừ thuế GTGT đầu vào 7,7%; duy chỉ có giá bán sản phẩm NPK có thể tăng không đáng kể 0,09% hoặc giữ nguyên.

Giá phân urê, DAP, NPK, SA và Kali nhập khẩu tăng. Theo cấu trúc thị trường phân bón hiện tại (tiêu thụ phân bón sản xuất trong nước chiếm 69,2%, tiêu thụ phân bón nhập khẩu chiếm 30,8%), cho phép doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước dẫn dắt điều chỉnh mặt bằng giá thị trường phân bón.

Nhờ có điều chỉnh áp dụng thuế suất thuế GTGT 5% đối với phân bón, giá thành phân bón sản xuất trong nước giảm dẫn đến giá bán trong nước có dư địa giảm, sẽ tạo tác động dẫn đến các nhà nhập khẩu phân bón cũng sẽ phải giảm giá bán phân bón nhập khẩu theo mặt bằng giá thị trường, đem lại lợi ích lớn cho bà con nông dân.

Như vậy, nếu áp thuế GTGT 5% phân bón, đối với nông dân, giá urê, DAP và lân sản xuất trong nước có thể giảm, giá NPK có thể tăng không đáng kể, hoặc giữ nguyên. Từ đó, bà con có cơ hội giảm chi phí sản xuất, giá mua nguyên liệu nông nghiệp.

Ước tính thay đổi của giá bán sau khi áp thuế GTGT đầu ra 5%. Nguồn: Dự án Tăng cường năng lực cạnh tranh khu vực tư nhân Việt Nam (USAID IPSC)

Mở ra cơ hội giảm chi phí sản xuất cho bà con

Mong muốn đưa phân bón quay trở lại diện chịu thuế GTGT 5% cũng là kiến nghị của Hiệp hội Phân bón Việt Nam về sửa đổi áp dụng mức thuế suất GTGT 5% thay cho quy định hiện nay. Đây là kiến nghị đã được Hiệp hội Phân bón Việt Nam nêu ra tại nhiều văn bản trong nhiều năm qua.

Trước đây khi ban hành Luật số 71/2014/QH13 sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật về thuế (bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1/1/2015) quy định các mặt hàng phân bón, máy móc, thiết bị chuyên dùng phục vụ cho sản xuất nông nghiệp không phải chịu thuế GTGT. Mục tiêu nhằm tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy ngành nông nghiệp phát triển.

Tuy nhiên, lãnh đạo Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho rằng mục tiêu giảm giá thành phân bón sau khi áp dụng Luật số 71 không có bất cứ thống kê nào chứng minh, việc hỗ trợ người nông dân, hay sản xuất nông nghiệp cũng không được đánh giá cụ thể nên không thể có đánh giá định lượng.

Trong khi đó, thực tế cho thấy thời gian qua giá phân bón tăng, nạn phân bón giả hoành hành và sự đổi mới chất lượng không được đầu tư nhiều vì doanh nghiệp ngần ngại chi phí do không được hoàn thuế GTGT đầu vào.

Lợi ích lớn nhất của đề xuất đưa phân bón trở lại diện chịu thuế GTGT 5% là bà con nông dân sẽ được hưởng lợi lâu dài khi doanh nghiệp phân bón trong nước sản xuất ổn định, có hiệu quả, từ đó có điều kiện hạ giá thành, giảm giá bán tới tay bà con nông dân.

Về vấn đề này, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam cũng cho rằng nếu không được khấu trừ thuế GTGT thì các hoạt động sản xuất phân bón phải tính vào chi phí sản phẩm, tức là tính vào giá thành sản phẩm, tác động đẩy tăng giá phân bón. Nhìn nhận lợi ích cho người nông dân, việc áp thuế GTGT 5% sẽ có lợi hơn cho bà con.

Việc đưa mặt hàng phân bón vào diện chịu thuế GTGT 5% là phù hợp với bản chất của thuế GTGT trên cơ sở kiểm soát chặt chẽ giữa thuế GTGT đầu vào và thuế GTGT đầu ra. Việt Nam áp dụng thuế GTGT 5% với mặt hàng phân bón sẽ phù hợp với xu hướng quốc tế và thấp hơn thuế suất thuế GTGT của các nước đang áp dụng trên thế giới.