Ảnh: OP

Mục tiêu trung hòa carbon, hay Net Zero để ứng phó với biến đổi khí hậu không thể không nói đến một loại nguyên liệu chiến lược: Đất hiếm - nhóm nguyên tố có hàm lượng khá ít ỏi và khó tách ra khỏi vỏ trái đất.

Trong thập kỷ qua, nguồn cung đất hiếm hàng năm đã tăng gấp ba lần, lập kỷ lục khai thác toàn cầu hầu như mỗi năm - từ 142.000 tấn năm 2013 lên 359.000 tấn tương đương oxit đất hiếm được khai thác vào năm ngoái.

Thị trường đất hiếm đang trong tình trạng thay đổi liên tục, đứng ở ngã tư giữa đổi mới công nghệ và căng thẳng địa chính trị. Sự thống trị lâu dài của Trung Quốc vẫn mạnh mẽ, nhưng đang dần suy yếu với thị phần toàn cầu giảm từ 98% năm 2010 xuống 78% năm 2015 và xuống còn 67% vào năm ngoái khi các nhà khai thác ở Úc và Mỹ, được hỗ trợ bởi sự hỗ trợ đáng kể của Chính phủ, tăng mạnh hoạt động.

Đất hiếm đang hỗ trợ việc áp dụng các sáng kiến tiết kiệm năng lượng thông qua các đặc tính vật lý và hóa học độc đáo, cho phép bảo vệ môi trường (bằng cách giảm mức tiêu thụ năng lượng) và cải thiện lối sống (thông qua các giải pháp thay thế tiết kiệm năng lượng giúp tiết kiệm tiền mà không phải hy sinh sự thoải mái và độ tin cậy).

Đất hiếm đang đóng một vai trò then chốt trong việc giảm khí nhà kính thông qua ứng dụng của chúng trong bộ chuyển đổi xúc tác ô tô, xe hybrid, tua bin gió và bóng đèn tiết kiệm năng lượng.

Trung Quốc vẫn chiếm ưu thế dù thị phần đang sụt giảm

Bất chấp sự sụt giảm thị phần của Trung Quốc trong lĩnh vực khai thác thượng nguồn, sản lượng cung tuyệt đối của nước này vẫn tăng. Quan trọng hơn, quyền kiểm soát của nó xuyên suốt các giai đoạn chế biến và khai thác phức tạp từ trung nguồn đến hạ nguồn đang tỏ ra khó bị lung lay hơn.

Mặc dù tương đối phong phú về mặt địa chất nhưng đất hiếm được coi là hiếm, vì việc chiết xuất và tách quặng thành các oxit riêng lẻ cần thiết để sử dụng trong khai thác là rất khó khăn. Thị trường hợp nhất do nhà nước Trung Quốc kiểm soát đang đi đầu trong các hoạt động đòi hỏi công nghiệp và công nghệ liên quan đến chế biến đất hiếm. Tháng 12 năm ngoái, Trung Quốc đã áp đặt kiểm soát xuất khẩu các công nghệ khai thác, tách, tinh chế và sản xuất nam châm đất hiếm, có khả năng làm chậm sự phát triển mới bên ngoài nước này.

Các Chính phủ phương Tây sẽ cần tiếp tục hỗ trợ tài chính để nới lỏng sự kiểm soát của Trung Quốc và tăng thị phần trong chuỗi giá trị chế biến đất hiếm.

Chính sách khu vực nhằm thúc đẩy nguồn cung đất hiếm trong nước

Mỹ đang thúc đẩy phát triển chuỗi giá trị đất hiếm trong nước thông qua tài trợ nghiên cứu và tài trợ dự án thông qua Đạo luật Giảm phát. Úc từ lâu đã hỗ trợ các dự án đất hiếm thông qua các ưu đãi thuế, trong khi đó, Châu Âu đặt mục tiêu tăng cường nguồn cung thông qua các mục tiêu trong nước về hạn ngạch cung cấp thông qua Đạo luật Nguyên liệu thô Quan trọng.

Vào tháng 5 năm nay, cả Mỹ và Úc đều công bố chính sách chống cạnh tranh từ Trung Quốc. Úc tuyên bố gia hạn các ưu đãi trong kế hoạch ngân sách 2024-2025 thông qua khoản tín dụng thuế sản xuất 10% và tài trợ dự án tiền khả thi cho tất cả các khoáng sản quan trọng, bao gồm cả đất hiếm. Đồng thời, chính quyền Biden ở Mỹ áp thuế nhập khẩu 25% đối với nam châm đất hiếm từ Trung Quốc, có hiệu lực từ năm 2026.

Có một số quốc gia có trữ lượng quặng đất hiếm dồi dào và với trữ lượng toàn cầu khoảng 115 triệu tấn, thế giới có đủ nguồn cung cấp cho hơn 300 năm, dựa trên khối lượng sản xuất năm ngoái. Với nhiều trữ lượng hơn có khả năng được phát hiện, tình trạng thiếu tài nguyên không phải là mối lo ngại thực tế.

Mặc dù có khối lượng nhỏ so với hơn 3 tỷ tấn kim loại được khai thác hàng năm, nhưng các nguyên tố đất hiếm rất quan trọng đối với xã hội và những đặc tính độc đáo của chúng tỏ ra cực kỳ khó thay thế.

Nhu cầu về loại đất gồm 17 nguyên tố hóa học đã tăng lên gần đây do vai trò thiết yếu của chúng trong các lĩnh vực liên quan đến chuyển đổi năng lượng cũng như trong các thiết bị công nghệ cao trong quốc phòng, trí tuệ nhân tạo và điện tử tiêu dùng.

Nam châm vĩnh cửu, cần thiết cho bất kỳ thiết bị nào liên quan đến chuyển động điện như turbine gió và động cơ xe điện (EV), là ứng dụng lớn nhất đối với đất hiếm, làm cho đất hiếm từ tính neodymium, praseodymium, dysprosium và samarium trở thành một trong những loại có nhu cầu cao nhất và đất hiếm có giá trị cao.

Chúng tôi hy vọng đất hiếm từ tính vẫn giữ vai trò chủ yếu, được thúc đẩy bởi những tiến bộ công nghệ và điện khí hóa xã hội.

Cuộc đua giữa Trung Quốc và phương Tây sẽ tiếp tục

Nguồn cung tăng mạnh đã vượt qua nhu cầu trong vài năm qua, dẫn đến tình trạng dư cung các sản phẩm đất hiếm. Điều này đã tạo ra một môi trường giá thấp thất thường, nơi nhiều nhà sản xuất đang thua lỗ.

Giá đất hiếm nổi tiếng là dễ biến động và khó dự đoán, một phần do tính nhạy cảm cao với rủi ro địa chính trị và tranh chấp thương mại toàn cầu đang diễn ra. Môi trường giá cả không ổn định đang thách thức các sáng kiến ​​giai đoạn đầu được đưa ra bởi bối cảnh nhà cung cấp đang mở rộng, nhằm tận dụng chuỗi cung ứng toàn cầu hóa đang nổi lên.

Đất hiếm đã trở thành chiến trường quan trọng trong cuộc cạnh tranh kinh tế và công nghệ đang diễn ra giữa Trung Quốc và phương Tây, khi cuộc đua giành quyền kiểm soát nhằm đảm bảo nguồn cung đáng tin cậy vẫn tiếp tục.