Lao động nữ chịu thiệt thòi lớn

Theo Khoản 2, Điều 56 và Khoản 2 Điều 74 của Luật BHXH năm 2014, từ ngày 1-1-2018, số năm đóng BHXH để được hưởng lương hưu tối đa 75% đối với lao động nam là 31 năm vào năm 2018, 32 năm vào năm 2019, 33 năm vào năm 2020, 34 năm vào năm 2021 và 35 năm từ năm 2022 trở đi; lao động nữ là 30 năm từ năm 2018 trở đi.

Trả lương hưu cho lao động nữ

Việc điều chỉnh công thức tính lương hưu có một số ưu điểm là bảo đảm tốt hơn nguyên tắc đóng - hưởng; bảo đảm tốt hơn khả năng bền vững của quỹ hưu trí và tử tuất; tỷ lệ hưởng lương hưu tính thêm cho mỗi năm đóng BHXH sau năm thứ 20 của nam và sau năm thứ 15 của nữ giống nhau (2%) là công bằng hơn so với Luật BHXH năm 2006 (nam là 2%, nữ là 3%).

Tuy nhiên, Luật BHXH năm 2014 đã làm phát sinh sự so sánh giữa lao động nữ với lao động nam, giữa lao động nữ nghỉ sau với lao động nữ nghỉ trước thời điểm 1-1-2018. Cụ thể: Công thức tính lương hưu của nam thay đổi dần trong vòng 5 năm, còn của nữ thay đổi ngay trong năm 2018, dẫn đến một số lao động nữ nghỉ hưu năm 2018 được hưởng lương hưu thấp hơn hẳn so với người có cùng thời gian đóng BHXH nghỉ hưu năm 2017 (giảm 1-10%), đồng thời tạo ra tâm lý so sánh giữa lao động nữ và lao động nam.

Theo dự báo, năm 2018 sẽ có khoảng 60.000 lao động nam nghỉ hưu, trong đó có khoảng 20.000 người có thời gian đóng BHXH dưới 31 năm, hưởng lương hưu thấp hơn so với những người có cùng thời gian đóng BHXH nghỉ hưu năm 2017. Cũng trong năm 2018 có khoảng 50.000 lao động nữ nghỉ hưu, trong đó có trên 21.000 người có thời gian đóng BHXH 15-30 năm, hưởng lương hưu thấp hơn so với những người có cùng thời gian đóng BHXH nghỉ hưu năm 2017. Nhóm bị ảnh hưởng nhiều nhất, khoảng 4.000 trường hợp, hưởng lương hưu thấp hơn 5-10%.

Lao động nữ nghỉ hưu trong giai đoạn 2019-2021 được tính lương hưu tương tự như lao động nữ nghỉ hưu trong năm 2018, tức là cũng thấp hơn 1-10% so với lao động nữ có cùng thời gian đóng BHXH bắt đầu hưởng lương hưu trong năm 2017. Trong khi đó, do không có lộ trình như lao động nam nên lao động nữ nghỉ hưu trong năm 2019 có thể thiệt thòi so với nam giới 1-6%; mức độ chênh lệch (tỷ lệ thiệt) giữa nam và nữ trong các năm tiếp theo lần lượt là 1-4% vào năm 2020; 1-2% vào năm 2021. Theo đó, số lao động nữ bắt đầu hưởng lương hưu trong giai đoạn 2019-2021 (bị thiệt so với lao động nam) lần lượt là 18.690 người vào năm 2019, 13.851 người vào năm 2020 và 5.179 người vào năm 2021. Phải đến năm 2022 mới có sự tương đồng trong cách tính lương hưu của nam và nữ.

“Bù đắp” như thế nào?

Để giải quyết vấn đề này, kỳ họp vừa qua Quốc hội đã giao cho Chính phủ thực hiện bù đắp một phần lương hưu cho những người nghỉ hưu từ 1-1-2018 đến năm 2021.

Cụ thể, lao động nữ giả sử bắt đầu hưởng lương hưu từ năm 2018, có 25 năm đóng BHXH thì tỷ lệ hưởng lương hưu của năm 2018 theo Luật BHXH là 65%; tỷ lệ hưởng lương hưu của người có cùng 25 năm đóng BHXH nhưng nghỉ hưu ở năm 2017 là 75%. Mức giảm 10% trong một năm (năm 2018 so với 2017). Nếu kéo giãn lộ trình giảm tỷ lệ hưởng lương hưu trong 5 năm (từ năm 2018 đến năm 2022) thì mỗi năm, lao động nữ chỉ bị giảm 2% (bằng 1/5 của 10%) so với năm trước. Như vậy, lao động nữ bắt đầu hưởng lương hưu trong năm 2018 giảm 2%; 2019 giảm 4%; 2020 giảm 6%; 2021 giảm 8% và năm 2022 giảm 10%.

Trên cơ sở đó, Chính phủ sẽ điều chỉnh “bù” số tiền tương ứng với chênh lệch lương hưu nếu tính theo Luật BHXH (10%), nhưng sẽ theo lộ trình như cách tính với nam giới, tức là sẽ bù vào tỷ lệ hưởng lương hưu lần lượt cho lao động nữ nghỉ hưu năm 2018 là 8%; năm 2019 là 6%; năm 2020 là 4%; năm 2021 là 2% và từ năm 2022 sẽ không được bù vì kết thúc lộ trình như nam giới.

Tuy nhiên, cách tính trên mới chỉ là bù vào tỷ lệ hưởng lương hưu. Còn nếu điều chỉnh vào lương hưu thì phải tính bù ở một mức cao hơn, tương ứng bằng 12,31% (nếu bắt đầu hưởng lương hưu trong năm 2018). Trường hợp bắt đầu hưởng lương hưu trong giai đoạn tiếp theo, mức điều chỉnh tương ứng là: Năm 2019 là 9,23%; năm 2020 là 6,15% và năm 2021 là 3,08%. Cách tính này cũng tính được mức điều chỉnh cho những trường hợp có thời gian đóng BHXH khác nhau trong khoảng từ 20 đến 29 năm 6 tháng.

Theo tờ trình của Chính phủ, số lao động nữ bắt đầu hưởng lương hưu trong giai đoạn 2018-2021 có từ 19 năm 6 tháng đến 20 năm đóng BHXH khoảng gần 91.600 người (năm 2018: 20.500 người; năm 2019: 22.100 người; năm 2020: 23.700 người…). Như vậy, sẽ phát sinh kinh phí khoảng 80 tỉ đồng (năm 2018: 27,8 tỉ đồng; năm 2019: 23,7 tỉ đồng; năm 2020: 18,1 tỉ đồng; năm 2021: 10,3 tỉ đồng).

Với cách tính để bù đắp như vậy, nữ lao động hưu trí sẽ đỡ thiệt thòi nếu nghỉ hưu từ năm 2018.