Nợ bay theo chủ doanh nghiệp

Thực tế nhiều năm qua, cứ mỗi khi doanh nghiệp (DN) gặp khó khăn, phá sản, chủ DN 100% vốn nước ngoài lại bỏ về nước, bỏ lại hàng trăm, hàng nghìn lao động khốn khổ khi bị nợ lương, nợ BHXH và mất việc làm. Theo thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến nay cả nước có hàng trăm chủ DN FDI bỏ trốn, để lại những khoản nợ thuế, nợ BHXH, lương công nhân và nợ ngân hàng lên đến hàng trăm tỉ đồng. Đơn cử một vài vụ việc.

Công nhân ngồi trước trụ sở Công ty KL Texwell Vina sau khi chủ bỏ trốn

Đầu năm 2017, Công ty CP Thép Quatron 100% làm ăn thua lỗ, giám đốc đã bỏ trốn để lại khoản nợ lên đến 100 tỉ đồng và hàng trăm công nhân mất việc.

Chủ Công ty TNHH Ado Vina trước khi bỏ trốn đã nợ 4 tháng lương công nhân, 3 năm đóng BHXH với số tiền lên đến 1,4 tỉ đồng, nợ một số ngân hàng nước ngoài hơn 1 triệu USD, nợ một hãng bảo hiểm tài chính gần 90 tỉ đồng.

Trước đó, tháng 2-2016, Công ty Công nghiệp bảo trì dịch vụ tổng hợp ngoài khơi Amanda cũng bị phá sản, để lại một khoản nợ hơn 100 tỉ đồng bao gồm lương công nhân, BHXH, nợ ngân hàng và các công ty tài chính…

Hầu hết những trường hợp DN làm ăn thua lỗ, chủ DN bỏ trốn đều không được cơ quan chức năng phát hiện kịp thời, chỉ khi thời hạn nộp thuế, báo cáo thường kỳ, nợ BHXH quá lâu, bị nhắc nhở bằng văn bản nhưng không có phản hồi, cơ quan chức năng xuống kiểm tra mới phát hiện DN đã dừng hoạt động và chủ DN đã bỏ trốn.

Hệ lụy chủ các DN FDI bỏ trốn để lại ảnh hưởng lớn đến vấn đề an sinh xã hội. Hầu hết các DN này vẫn còn nợ lương, chiếm dụng tiền BHXH của người lao động trong một thời gian dài nên khi chấm dứt hoạt động, người lao động không được thanh toán BHXH, không có thu nhập trong thời gian tìm việc khác, chưa kể làm xấu môi trường đầu tư của Việt Nam.

Giải pháp nào hữu hiệu?

Hiện nay, với những trường hợp chủ DN bỏ trốn về nước, cơ quan thuế chỉ có cách gửi thông báo cho Đại sứ quán tại Việt Nam tại nước sở tại yêu cầu chủ DN phải thực hiện trách nhiệm nộp thuế. Tuy nhiên, việc này vô cùng khó khăn, để đòi được tiền thuế cũng như buộc chủ DN phải thực hiện đầy đủ trách nhiệm của mình với người lao động. Bên cạnh đó, khi chủ DN bỏ trốn, tài sản của những DN này để lại hầu như không còn giá trị nhiều, những tài sản có giá trị đã được bán để thu vốn.

Một công nhân của Công ty KL Texwell Vina đã rơi nước mắt khi lâm vào cảnh khốn khó sau khi chủ doanh nghiệp bỏ trốn

Để giải quyết vấn nạn này, UBND các tỉnh có chủ DN bỏ trốn đã chủ động liên hệ với Tổng lãnh sự quán các nước có chủ DN bỏ trốn tại Việt Nam để hỗ trợ yêu cầu chủ DN sớm quay trở lại giải quyết hậu quả. Thậm chí, đã có ý kiến đề nghị Interpol hỗ trợ để buộc các ông chủ nợ này trở lại Việt Nam. Tuy nhiên, việc các DN nợ BHXH, nợ lương của người lao động là quan hệ dân sự. Hiệp định tương trợ tư pháp giữa Việt Nam với hầu hết các quốc gia chỉ áp dụng cho các tội phạm hình sự, vì vậy không thể dẫn độ chủ DN bỏ trốn về Việt Nam để xử lý.

Thực tế cho thấy, biện pháp thuyết phục rồi kêu gọi chủ DN trở lại hoàn toàn không có kết quả. Xuất phát từ thực trạng đó, tại dự thảo Nghị định quy định về quản lý thu nợ BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) và bảo đảm quyền lợi của người lao động đang được các cơ quan chức năng trình Chính phủ đã đưa ra các quy định nhằm bảo đảm quyền lợi cho người lao động tại các DN có chủ bỏ trốn: Cơ quan BHXH xác nhận thời gian đóng BHXH, BHTN trên sổ BHXH của người lao động đến thời điểm DN đã đóng BHXH, BHTN để giải quyết quyền lợi cho người lao động. Trường hợp thu hồi được khoản nợ khi thực hiện thanh lý tài sản của DN thì cơ quan BHXH xác nhận bổ sung thời gian đóng BHXH, BHTN trên sổ BHXH để giải quyết chế độ cho người lao động. Như vậy, nếu với quy định tại dự thảo này, trong trường hợp tài sản của Công ty Texwell Vina không còn đủ để trả nợ BHXH, người lao động sẽ bị mất 6 tháng đóng BHXH do công ty nợ BHXH từ tháng 8-2017 đến nay.

Trong hai vụ chủ DN bỏ trốn tại Đồng Nai và TP HCM mới đây, cách xử lý hậu quả được cải thiện nhờ hỗ trợ của Chính phủ tạm ứng ngân sách trả nợ, sau đó sẽ thanh lý tài sản của DN để thu hồi lại. Nói là vậy nhưng ai cũng hiểu, DN làm gì có tài sản mà thu hồi. Như thế đồng nghĩa với việc tiền thuế của dân được mang ra gánh nợ cho những nhà đầu tư “chụp giật”. Giải pháp này chỉ là xử lý tình huống và về lâu dài sẽ không thể thực hiện khi danh sách các chủ DN bỏ trốn ngày càng dài với số nợ ngày càng lớn. Hơn thế, việc làm này sẽ tạo ra tiền lệ xấu trong xử lý sai phạm, bất bình đẳng đối với DN trong nước khi gặp khó khăn.

Về lâu dài, cần phải giám sát chặt chẽ việc thực hiện pháp luật tại các DN FDI trong quá trình hoạt động, nhất là thực hiện pháp luật về lao động. Khi có sai phạm, các DN này phải bị xử lý nghiêm theo pháp luật. Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý cần sớm có chính sách, chế tài cụ thể để kiểm soát các DN FDI, nhất là năng lực tài chính của nhà đầu tư. Các địa phương khi tiếp nhận đầu tư, việc xác minh về nhà đầu tư phải được thực hiện kỹ càng, bởi lẽ chúng ta kêu gọi đầu tư để giải quyết việc làm, phát triển kinh tế - xã hội chứ không phải để ôm lại một mớ nợ hỗn độn, ngổn ngang mà nhà đầu tư để lại, nguy hại hơn là tình trạng mất an ninh lao động, làm xấu đi hình ảnh môi trường đầu tư của Việt Nam.