PV: Ông có thể cho biết một cách khái quát những thuận lợi, khó khăn của VCGM đến thời điểm này?

Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực Nguyễn Anh Tuấn

Ông Nguyễn Anh Tuấn: Qua hơn 5 năm vận hành, đến nay VCGM đã thu được những thành công cơ bản. Hệ thống điện tiếp tục được vận hành an toàn tin cậy, cung cấp đủ điện cho phát triển kinh tế - xã hội, không có sự cố có nguyên nhân từ việc vận hành thị trường điện, bảo đảm cung cấp điện cho hệ thống điện quốc gia. Các thông tin vận hành thị trường điện được công bố đầy đủ trên trang thông tin điện tử thị trường điện góp phần nâng cao tính minh bạch, công bằng trong việc huy động nguồn điện. Các đơn vị phát điện đã nhận thức được tầm quan trọng, chủ động hơn trong công tác vận hành, rút ngắn thời gian sửa chữa bảo dưỡng, cắt giảm chi phí, chủ động trong chào giá nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của đơn vị, góp phần nâng cao hiệu quả chung của toàn hệ thống.

Tuy nhiên, việc vận hành VCGM cũng gặp một số khó khăn. Trước hết, tỷ lệ các nhà máy trực tiếp tham gia thị trường điện tăng nhanh, tuy nhiên thị phần các nhà máy điện gián tiếp tham gia VCGM vẫn còn cao, cụ thể là khoảng 51% công suất lắp đặt tham gia VCGM theo hình thức gián tiếp và không tham gia xác định giá thị trường. Do vậy, giá thị trường chưa phản ánh chính xác chi phí biên của toàn hệ thống điện.

Hai là, mặc dù có nhiều cố gắng nhưng hạ tầng công nghệ thông tin hiện nay mới ở mức đáp ứng yêu cầu cơ bản, hệ thống SCADA (hệ thống quản lý tự động hóa trong công nghiệp với chức năng điều khiển giám sát và thu thập dữ liệu - PV) chưa đầy đủ, gây khó khăn trong công tác điều độ, giám sát vận hành VCGM.

Ba là, việc chào giá, lập lịch huy động các tổ máy thủy điện theo giá chào cạnh tranh trong khi vẫn phải bảo đảm các yêu cầu trong các quy trình điều tiết liên hồ đòi hỏi phải có cơ chế chào giá linh hoạt hơn, sát với thời gian vận hành cho các nhà máy thủy điện.

PV: Bộ Công Thương có biện pháp gì để khắc phục những bất cập nêu trên, thưa ông?

Ông Nguyễn Anh Tuấn: Các bất cập đó đã đặt ra yêu cầu phải có các giải pháp phù hợp để xử lý trong thời gian tới. Cụ thể:

Để tăng thêm các nhà máy tham gia VCGM, Cục Điều tiết điện lực thường xuyên chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Trung tâm Điều độ hệ thống điện Quốc gia (NLDC) tích cực đôn đốc, kiểm tra các đơn vị phát điện mới chuẩn bị các điều kiện để tham gia VCGM; đồng thời nghiên cứu cơ chế đưa các nhà máy thủy điện chiến lược đa mục tiêu (hiện đang hạch toán phụ thuộc EVN) tham gia VCGM.

Về công tác đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng phục vụ vận hành VCGM, cần tiếp tục nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin theo kế hoạch, hoàn thành việc nâng cấp và kết nối các trạm biến áp vào hệ thống SCADA phục vụ công tác giám sát vận hành hệ thống điện.

Về việc vận hành các nhà máy thủy điện, các nhà máy cần bám sát tình hình thủy văn, các yêu cầu cung cấp nước cho hạ du và các ràng buộc trong quy trình vận hành liên hồ chứa để lập lịch huy động các nhà máy. Đồng thời xem xét xây dựng cơ chế để các nhà máy thủy điện được phép cập nhật lại bản chào giá trong ngày vận hành để kịp thời xử lý các biến động bất thường về thủy văn .

Thủy điện Đồng Nai 3

PV: Vậy vì sao phải tạm dừng VCGM?

Ông Nguyễn Anh Tuấn: Ngày 26-9-2017, Bộ Công Thương đã yêu cầu tạm dừng vận hành VCGM do phát sinh các yếu tố khách quan làm ảnh hưởng đến hiệu quả vận hành trong các tháng cuối năm 2017. Nguyên nhân của việc tạm ngừng VCGM xuất phát từ cả phía cung và phía cầu.

Về phía cầu, trong 8 tháng năm 2017, phụ tải điện chỉ tăng khoảng 8,5%, thấp hơn 3% so với kế hoạch được lập đầu năm. Nguyên nhân chủ yếu là do thời tiết năm nay có nhiều diễn biến bất thường. Mùa khô trong miền Nam năm nay rất ngắn và không có các đợt nắng nóng dài ngày dẫn đến nhu cầu điện cho sinh hoạt tăng thấp (chỉ khoảng hơn 3%).

Về phía cung, các nhà máy thủy điện đều đã được huy động tối đa (do lưu lượng nước về hồ đều khá cao, thậm chí nhiều hồ phải thực hiện xả nước để bảo đảm an toàn đập). Riêng trong giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 10-2017, nhiều nhà máy thủy điện đã phải thực hiện xả nước do lưu lượng nước về hồ quá lớn, nhằm bảo đảm an toàn công trình đập. Theo số liệu thống kê, số lượng các nhà máy thủy điện phải xả nước là 21 nhà máy trong tháng 7; 55 nhà máy trong tháng 8; 54 nhà máy trong tháng 9 và trong đầu tháng 10 đã có 54 nhà máy thủy điện phải xả nước. Với việc bảo đảm ưu tiên phát điện cho các hồ thủy điện phục vụ công tác điều tiết nước để phòng, chống lũ, cần thiết phải có sự can thiệp thường xuyên, liên tục vào công tác vận hành của nhà máy thủy điện để kịp thời đối phó với các diễn biến bất thường về thủy văn.

Trong bối cảnh cung và cầu nêu trên, kết hợp với việc phải khai thác thêm các nguồn điện chạy khí nhằm khai thác hết sản lượng khí bao tiêu và hạn chế quá tải trên đường dây 500kV, nên Bộ Công Thương đã quyết định tạm dừng vận hành VCGM.

PV: Khi dừng VCGM thì việc huy động các nhà máy điện sẽ được thực hiện như thế nào, thưa ông?

Ông Nguyễn Anh Tuấn: Thông tư 30/2014/TT-BCT của Bộ Công Thương đã quy định rõ về các trường hợp được phép can thiệp, tạm dừng vận hành thị trường điện, nguyên tắc huy động các nhà máy điện trong giai đoạn này, cũng như việc khôi phục vận hành thị trường phát điện cạnh tranh sau khi đã xử lý khắc phục được các nguyên nhân.

Trong giai đoạn tạm ngừng VCGM lần này thì việc huy động các nhà máy điện vẫn được thực hiện theo nguyên tắc điều độ kinh tế, ưu tiên huy động các nhà máy thủy điện đang xả nước hoặc có nguy cơ xả nước; khai thác tối đa các nguồn nhiệt điện khí, còn lại sẽ ưu tiên huy động các nhà máy nhiệt điện than theo giá hợp đồng từ thấp đến cao, có xét đến các yếu tố ràng buộc kỹ thuật của các thiết bị và hệ thống điện.

PV: Việc tạm dừng VCGM có ảnh hưởng gì đến lộ trình phát triển thị trường điện tại Việt Nam hay không?

Ông Nguyễn Anh Tuấn: Quyết định 63/2013/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã quy định rõ về các cấp độ hình thành và các điều kiện tiên quyết để xây dựng và phát triển thị trường điện lực tại Việt Nam. Theo Quyết định này, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công Thương ban hành các quy định vận hành thị trường điện, cũng như giám sát, đánh giá việc thực hiện và phát triển thị trường điện.

Trước hết, cần khẳng định là Bộ Công Thương đã, đang và sẽ tiếp tục thực hiện xây dựng và phát triển thị trường điện cạnh tranh theo các cấp độ (phát điện, bán buôn điện và bán lẻ điện) theo đúng lộ trình đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

VCGM đã và đang tạo ra một môi trường cạnh tranh tích cực cho các nhà máy điện trong công tác tối ưu vận hành kinh tế dựa trên bảng chào giá của các đơn vị phát điện. Tuy nhiên, việc vận hành VCGM cũng phải đáp ứng yêu cầu là không ảnh hưởng đến quá trình cung cấp điện an toàn, liên tục và tin cậy cho khách hàng; cũng như việc thực hiện các mục tiêu an sinh, xã hội khác (phòng và chống lũ, đảm bảo nước tưới tiêu…). Trong một số trường hợp khẩn cấp, để ưu tiên cho an ninh cung cấp điện, cũng như các mục tiêu an sinh xã hội, việc can thiệp vào thị trường điện là không thể tránh khỏi. Việc tạm dừng VCGM trong các tháng cuối năm 2017 chỉ là giải pháp tạm thời do các các nguyên nhân khách quan phát sinh trong quá trình vận hành.

PV: Khi nào Bộ Công Thương cho vận hành lại thị trường điện, thưa ông?

Ông Nguyễn Anh Tuấn: VCGM sẽ vận hành trở lại từ ngày 1-1-2018 hoặc có thể sớm hơn vào cuối năm 2017 ngay khi khắc phục được những nguyên nhân dẫn đến dừng thị trường đã nêu ở trên. Bộ Công Thương đã chỉ đạo EVN, NLDC, các đơn vị phát điện và các đơn vị liên quan bám sát tình hình thủy văn các nhà máy thủy điện, nhu cầu phụ tải, công suất truyền tải trên đường dây 500kV Bắc Nam, tình hình huy động các nhà máy turbine khí... để có quyết định kịp thời khôi phục sớm nhất có thể VCGM.

PV: Xin cảm ơn ông!