Đó là kết luận của hồ sơ dài 2 trang báo của Le Monde (Pháp) ra ngày 25/12. Sau hơn một thập kỷ hình thành và phát triển, tổ chức IS trở thành một hiện tượng vừa có quy mô toàn cầu vừa có quy mô khu vực. Được thành lập tại Iraq, lực lượng thánh chiến trở thành tổ chức nguy hiểm nhất thế giới hiện nay. Để đi tới kết luận này, Le Monde dành trọn hai trang báo để điểm lại quá trình hình thành và phát triển của IS.

Tổ chức khủng bố này được thành lập vào những năm 2006-2007, chỉ vài tháng sau khi Abou Moussab Al-Zarkaoui bị giết chết. Nhân vật người Jordani gốc Palestine được coi là cha đẻ của tổ chức khủng bố này.

Từ những bước đầu chật vật và mờ nhạt trong những năm 1993, khi quân đội Nga rút khỏi Afghanistan, Zarkaoui quay về Jordani và bị bắt vào năm 1994, trước khi định ra tay thực hiện các âm mưu khủng bố. Chính trong thời gian sống trong tù mà hắn đã trở nên cực đoan hơn. Năm 1999, ngay sau khi được nhà vua trẻ Jordani Abdallah, mới lên ngôi, ân xá, Zarkaoui quay lại Afghanistan và gặp Bin Laden.

Hai kẻ này tỏ ra tâm đầu ý hợp: Bin Laden luôn chỉ nghĩ đến việc tấn công nước Mỹ và thực hiện các dự án khủng bố trên thế giới, còn Zarkaoui thì chỉ muốn tiến hành chiến tranh ngay lập tức tại Trung Đông

Sau loạt khủng bố tại Mỹ ngày 11/9/2001, cũng như phần lớn đầu não của Al Qaida, Zarkaoui cũng “bốc hơi” và chuyển sang hoạt động tại Iran, dưới sự bảo trợ của Gulbuddin Hekmatyar. Vào thời điểm này, kẻ thù chính của Iran là Mỹ và quốc gia Hồi giáo này không ngần ngại chứa chấp kẻ dám đứng ra đối đầu với Mỹ, dù hoàn toàn nắm rõ lý lịch thánh chiến của hắn.

Phải nói rằng, Zarkaoui biết tận dụng triệt để những tính toán vụ lợi và những bất đồng giữa các quốc gia muốn dùng tổ chức khủng bố để chống lại kẻ thù thứ ba. Vì vậy, Zarkaoui thoải mái di chuyển từ Iran, sang Liban hay Syria.

Sau khi ra lệnh sát hại nhà ngoại giao Mỹ Lawrence Foley vào năm 2002 tại Amman (Jordani), Zarkaoui cùng lực lượng tiền thân IS rút lui vào các khu vực hẻo lánh, không luật pháp, trong đó có cả vùng đất Iraq của người Kurdistan. Cuộc tấn công Iraq nhân danh “cuộc chiến chống khủng bố” của quân đội Mỹ là cơ hội tạo tiếng vang cho lực lượng thánh chiến còn mới phôi thai của Abou Moussab Al Zarkaoui.

Trong năm 2003, cha đẻ của tổ chức IS để lại dấu ấn với ba cuộc ám sát khủng bố, lần lượt nhằm vào sứ quán của Jordani, trụ sở đại diện của Liên Hiệp Quốc tại Bagdad buộc tổ chức này rời khỏi Iraq và vụ ám sát Mohamed Bakr Al Hakim, lãnh đạo chính trị và tôn giáo dòng Shia, vừa mới từ Iran trở về. Sau này, chính Tổng thống Syria Bachar Al Assad, cũng cảm thấy có nguy cơ bị quân đội Mỹ tấn công, đã để cho các chiến binh nước ngoài chạy sang Iraq và mật vụ Syria đã “bắt tay” với lực lượng IS cho tới năm 2009.

Sự lớn mạnh của lực lượng thánh chiến tại Iraq do Zarkaoui đứng đầu khiến Bin Laden phải thán phục và chấp nhận coi đó là một chi nhánh của Al Qaida tại Iraq vào tháng 12/2004. Trái ngược với tổ chức Al Qaida tại Afghanistan và Pakistan, tổ chức do Zarkaoui đứng đầu giầu kinh nghiệm quản lý hơn nhờ những cựu sĩ quan của lực lượng tình báo Iraq, đồng thời nhận được sự hậu thuẫn tài chính từ nhiều nhà tài phiệt vùng Vịnh và sự ủng hộ của người dân một số khu vực.

Sau khi cha đẻ của IS bị chết trong một trận oanh kích của Mỹ, một nhân vật khác Abou Ayoub Al Marsi, người Ai Cập, được chỉ định thay thế. Tuy nhiên, lãnh đạo mới này vẫn nằm dưới sự chỉ đạo của một thể chế mới, tổ chức IS Iraq do một người Iraq đứng đầu, Abou Omar Al Baghdadi. Nhân vật này cũng bị hạ sát vào năm 2010.

Cuối năm 2011, người lính Mỹ cuối cùng rút khỏi Iraq. Trong khi đó, Syria lại rơi vào cuộc khủng hoảng chính trị và xung đột giữa các phe phái. Ngay tháng 1/2012, Mặt trận Al Nosra được thành lập để bảo vệ đa số người Sunni bị thiểu số theo hệ phái Alaouite đàn áp.

Vào mùa xuân năm 2013, tổ chức IS tại Iraq và Trung Đông (viết tắt là IS) chính thức được thành lập, dù thủ lĩnh của Mặt trận Al Nosra từ chối gia nhập và tiếp tục trung thành với Al Qaida. Từ thời điểm này, tổ chức tách dần khỏi cái bóng của Al Qaida và “cắm rễ” trong khu vực và không ngừng bành trướng.

IS hiểu rằng muốn tổ chức các cuộc tấn công khủng bố có quy mô lớn như Bin Laden từng mong muốn, thì chỉ có cách tuyển tân binh nước phương Tây gốc Arập để huấn luyện họ tiến hành tấn công những địa điểm tại châu Âu không mấy khó khăn và không tốn kém, như trường học, nhà thờ…

Chính vì vậy, IS đã thành công trong việc chiêu mộ chiến binh thánh chiến là người châu Âu gốc Arập. Trong vụ tấn công thảm sát tại Paris vừa qua, họ là những thanh niên người Bỉ và Pháp, gốc Bắc Phi, lớn lên ở những vùng ngoại ô Paris và Bruxelles, tự cực đoan nhờ internet hay thông qua các mạng lưới bạn bè. Sau đó, họ gia nhập hàng ngũ thánh chiến tại Syria. Tại đây, họ được huấn luyện, được củng cố niềm tin trước khi được đưa trở lại nơi họ từng sinh sống để tiến hành khủng bố.

Nếu như đầu năm 2015, Tổng thống Mỹ Barack Obama vẫn còn xem nhẹ tổ chức IS là “một nhóm thay thế” Al Qaida, thì với những gì tổ chức này làm trong năm qua đã bỏ xa Al Qaida để trở thành một tổ chức toàn cầu.