Các chuyên gia sử học và các nhà khoa học hiện vẫn bất đồng ý kiến về nguồn gốc ra đời của đảo pháo đài Por-Bajin. Tuy nhiên, một số chuyên gia tin rằng, khu vực biệt lập này có thể được xây dựng để thu hút mọi người, thay vì cầm tù ai đó. Họ nhận định, đây có thể từng là một cung điện mùa hè, tu viện hay đài quan sát thiên văn.

Cái tên Por-Bajin trong tiếng Tuvan có nghĩa là "nhà đất sét". Hòn đảo này tọa lạc giữa hai dãy núi Sayan và Altai, gần biên giới với Mông Cổ và cách thủ đô Moskva của Nga 3.800km.

Đảo Por-Bajin được phát hiện lần đầu tiên năm 1891 và mục đích xây dựng các cơ sở trên hòn đảo này vẫn còn là bí ẩn chưa được giải đáp hơn một thế kỷ sau đó.

Nhiều nghiên cứu kỹ lưỡng hơn đã được tiến hành vào năm 2007. Trong đó, các nhà khảo cổ học đã khám phá được nhiều phiến đất sét hình bàn chân người, các bức vẽ đã phai màu trên vữa trát tường, những cánh cổng lớn và các mẩu gỗ bị thiêu cháy.

Theo các chuyên gia, hòn đảo được xây dựng dưới thời đế quốc Hồi Hột (từ năm 744 - 840 sau Công nguyên). Tuy nhiên, họ vẫn chưa rõ động cơ xây dựng một pháo đài ở nơi biệt lập đến như vậy, cách rất xa các khu vực dân cư lớn và các tuyến giao thương quan trọng. Bố cục dày cũng như cách sử dụng vật liệu xây dựng thể hiện truyền thống kiến trúc của Trung Quốc.

Các nhà khoa học đã có thể dùng kỹ thuật vẽ bản đồ laser để tạo ra một hình ảnh 3D về mảnh đất có diện tích 3,5 hecta đã được dùng để xây pháo đài.

Mặc công trình được xác định khoảng 1.300 năm tuổi, nhưng nhiều bức tường vẫn còn nguyên vẹn và được bảo quản tốt với một cấu trúc chính chia tách thành 2 phần ở sân trong. Kết cấu chính có 36 cột gỗ chống đỡ trên nền đá, với các lối đi bộ được lát gạch.

Điều còn khó hiểu hơn nguồn gốc ra đời của đảo pháo đài là nguyên nhân tại sao nó lại bị bỏ hoang. Các nhà nghiên cứu đã lưu ý đến việc thiếu các hệ thống đốt nóng trên hòn đảo, ngay cả khi nó phải chống chịu với thời tiết khắc nghiệt của Siberia và tọa lạc ở độ cao 2.300 mét trên mực nước biển.

Tổng thống Nga Vladimir Putin trong chuyến thăm đảo năm 2007 cùng Hoàng tử Albert của xứ Monaco cũng bày tỏ sự bối rối trên. "Tôi đã tới nhiều nơi và thấy nhiều thứ. Nhưng tôi chưa bao giờ được chiêm ngưỡng thứ gì như thế này", ông Putin nói.