Bệnh nhân ung thư nên tái khám như thế nào trong tình hình dịch Covid-19?

Vắc-xin (còn được gọi là chủng ngừa hoặc tiêm chủng) được sử dụng để giúp hệ thống miễn dịch của một người nhận ra và bảo vệ cơ thể chống lại một số bệnh nhiễm trùng. Hiện đã có vắc-xin để giúp bảo vệ chống lại COVID-19. Ở đây chúng ta sẽ thảo luận về một số câu hỏi mà những người bị ung thư (hoặc có tiền sử ung thư) có thể có về vắc-xin COVID-19.

Nhiều nhóm chuyên gia y tế khuyến cáo rằng hầu hết bệnh nhân bị ung thư hoặc tiền sử ung thư nên tiêm vắc-xin COVID-19. Vì tình trạng của mỗi người là khác nhau, tốt nhất nên thảo luận về những rủi ro và lợi ích của việc chủng ngừa COVID-19 với bác sĩ ung thư của bạn, người có thể tư vấn cho bạn tốt nhất.

Bệnh nhân ung thư có an toàn khi tiêm chủng vắc-xin COVID-19 không?

Những người bị ung thư (hoặc có tiền sử bị ung thư) có thể tiêm vắc-xin, nhưng điều này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại vắc-xin, loại ung thư đã mắc phải, có đang được điều trị ung thư hay không, và hệ thống miễn dịch của họ có hoạt động bình thường hay không. Do đó, tốt nhất bạn nên trao đổi với bác sĩ trước khi tiêm bất kỳ loại vắc-xin nào.

Hình ảnh một số loại vắc-xin COVID-19 được phê duyệt tiêm chủng tại Việt Nam.

Có những loại vắc-xin COVID-19 nào?

Ba loại vắc xin COVID-19 được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chấp thuận bao gồm:

Vắc-xin Pfizer-BioNTech được phép sử dụng cho những người từ 12 đến 15 tuổi trở lên. Vắc-xin này được tiêm 2 liều, cách nhau 3 tuần.

Vắc-xin Moderna được phép sử dụng cho những người từ 18 tuổi trở lên. Vắc-xin này được tiêm 2 liều, cách nhau 4 tuần.

Vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen) được phép sử dụng cho những người từ 18 tuổi trở lên. Vắc-xin này được tiêm một liều duy nhất.

Liều thứ ba của vắc-xin Pfizer-BioNtech và Moderna có thể được tiêm ít nhất 4 tuần sau liều thứ hai, đã được phép sử dụng cho một số người có hệ miễn dịch suy giảm như bệnh nhân ung thư.

Cả ba loại vắc-xin này đều được chứng minh làm giảm đáng kể nguy cơ bị nhiễm COVID-19. Chúng cũng đã được chứng minh là rất hiệu quả trong việc giảm nguy cơ mắc bệnh nặng, phải nhập viện hoặc tử vong do COVID-19 nếu bạn bị nhiễm bệnh.

Vắc-xin Pfizer-BioNTech và Moderna chứa RNA thông tin (mRNA), là một loại vật chất di truyền. Sau khi một người nhận được vắc-xin, mRNA sẽ đi vào các tế bào trong cơ thể và bảo họ tạo ra các bản sao của protein “tăng đột biến” của virus COVID-19 (protein thường giúp virus lây nhiễm sang các tế bào người). Điều này không gây bệnh, nhưng nó giúp dạy hệ thống miễn dịch hoạt động chống lại vi rút nếu cơ thể tiếp xúc với vi rút trong tương lai.

Vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen) chứa adenovirus (một loại virus khác với coronavirus gây ra COVID-19), đã được thay đổi trong phòng thí nghiệm để nó chứa gen (đoạn DNA) cho COVID -19 protein tăng đột biến của virus. Khi adenovirus xâm nhập vào các tế bào trong cơ thể, gen này sẽ ra lệnh cho các tế bào tạo ra các bản sao của protein đột biến. Điều này kích hoạt hệ thống miễn dịch nhận ra và tấn công vi-rút COVID-19 nếu cơ thể tiếp xúc với nó trong tương lai. Vi rút adenovirus trong vắc-xin này không phải là vi rút sống vì nó đã bị thay đổi để không còn khả năng gây bệnh.

Một số vắc-xin COVID-19 khác của hãng Astra Zeneca (Anh) hoặc Sputnik V (Nga) cũng sử dụng adenovirus, còn vắc-xin của hãng Sinopharm (Trung Quốc) có chứa phiên bản vi-rút bất hoạt gây bệnh. Những vi rút bất hoạt này không gây ra vấn đề ở những người có hệ thống miễn dịch bình thường. Nhưng chúng có thể không an toàn cho những người có hệ thống miễn dịch suy yếu, vì vậy vắc-xin vi-rút bất hoạt thường không được khuyến khích cho bệnh nhân ung thư.

Các tác dụng phụ của vắc-xin là gì?

Các tác dụng phụ thường gặp đã được báo cáo sau khi chủng ngừa bao gồm:

- Đau, đỏ hoặc sưng tại chỗ tiêm.

- Mệt mỏi.

- Đau đầu.

- Sốt.

- Ớn lạnh.

- Đau cơ và khớp.

- Buồn nôn.

Đối với các loại vắc-xin yêu cầu tiêm hai mũi, tác dụng phụ có thể mạnh hơn một chút sau khi tiêm mũi thứ hai so với những gì bạn có thể gặp phải sau khi tiêm mũi đầu tiên. Nói chung, các tác dụng phụ có xu hướng biến mất trong vòng vài ngày.

Sưng đau hạch bạch huyết sau tiêm vắc-xin

Một số người có thể bị sưng hoặc đau các hạch bạch huyết dưới cánh tay mà họ được tiêm. Đây thường là phản ứng bình thường của hệ thống miễn dịch của cơ thể, hệ thống này đang sẵn sàng chống lại việc bị nhiễm COVID-19 trong tương lai.

Một hạch bạch huyết dưới cánh tay bị sưng lên có thể gây lo lắng, vì đây cũng có thể là dấu hiệu của ung thư vú (cũng như một số bệnh ung thư khác). Thời gian để các hạch bạch huyết co lại sau khi tiêm vắc-xin có thể là vài ngày đến vài tuần, mặc dù điều này vẫn đang được nghiên cứu. Nếu bạn nhận thấy các hạch bạch huyết sưng đau không biến mất sau một vài tuần (hoặc nếu chúng tiếp tục to hơn), hãy liên hệ với bác sĩ để thảo luận về hướng xử trí tiếp theo.

Đối với những người đang mắc bệnh ung thư hoặc có tiền sử bị ung thư, nhiều loại ung thư có thể di căn đến các hạch bạch huyết lân cận hoặc một số loại ung thư có thể bắt đầu từ các hạch bạch huyết và có thể làm cho các hạch to lên. Vì vắc-xin COVID-19 cũng có thể khiến sưng đau các hạch bạch huyết, nên bạn cần thông báo với bác sỹ của bạn nếu bạn có lịch tái khám và chỉ định chụp cộng hưởng tử (MRI, cắt lớp vi tính (CT) trong những tuần sau khi tiêm vắc-xin COVID-19. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể khuyên bạn nên trì hoãn các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh nếu có thể, để các hạch bạch huyết to lên do vắc-xin không bị nhầm lẫn với ung thư tiến triển. Nếu bạn thực hiện chẩn đoán hình ảnh ngay sau khi tiêm vắc-xin, điều quan trọng là đảm bảo rằng bác sỹ của bạn biết bạn đã tiêm vắc-xin, vì vậy họ có thể thận trọng hơn khi đánh giá kết quả.

Tác dụng phụ nghiêm trọng và lâu dài của vắc xin COVID-19

Cho đến nay, một số lo ngại về sự an toàn tuy không thường gặp nhưng có thể nghiêm trọng đã được báo cáo sau tiêm vắc-xin COVID-19.

Phản ứng dị ứng với vắc xin

Trong một số trường hợp rất hiếm, đã có thông báo về các phản ứng dị ứng nghiêm trọng sau khi tiêm vắc-xin COVID-19. Tình huống này dường như dễ xảy ra hơn ở những người đã từng có phản ứng dị ứng nghiêm trọng trước đó.

Tình trạng tăng đông máu

Đã có một số báo cáo về tình trạng tăng đông máu và giảm tiểu cầu sau tiêm vắc-xin Astra Zeneca. Tuy nhiên, rất hiếm khi những người đã tiêm vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen) hình thành các cục máu đông nghiêm trọng trong não, phổi, ổ bụng, chi dưới hoặc các bộ phận khác của cơ thể, cùng với số lượng tiểu cầu trong máu thấp (tiểu cầu là tế bào tham gia vào quá trình đông máu.) Hầu hết những tác dụng phụ này đã xảy ra ở phụ nữ trong độ tuổi từ 18 đến 59, và từ 6 đến 15 ngày sau khi chủng ngừa.

Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã xem xét dữ liệu về những biến cố này và xác định rằng những lợi ích và tiềm năng của vắc-xin COVID-19 vượt trội hơn những nguy cơ đã biết và tiềm ẩn ở những người trưởng thành trên 18 tuổi.

FDA và CDC khuyến cáo rằng nếu bạn đã tiêm vắc xin Johnson & Johnson trong vòng ba tuần, bạn nên liên hệ với bác sỹ của mình ngay lập tức nếu bạn có các triệu chứng có thể có của cục máu đông, chẳng hạn như đau đầu dữ dội hoặc liên tục, mờ mắt, co giật, đau bụng, đau hoặc sưng nề chân, đau ngực hoặc khó thở. Bạn cũng nên liên hệ với bác sỹ của mình nếu bạn có các triệu chứng có thể do số lượng tiểu cầu thấp, chẳng hạn như vết bầm tím mới hoặc dễ bị bầm tím, hoặc các đốm nhỏ màu tím hoặc đỏ trên da có thể trông giống như phát ban.

Viêm tim

Một tỷ lệ nhỏ những người được tiêm vắc-xin Pfizer-BioNTech và Moderna bị viêm cơ tim hoặc viêm màng ngoài tim. Trong hầu hết các trường hợp, các triệu chứng bắt đầu vài ngày sau liều vắc-xin thứ hai và khả năng xảy ra chủ yếu ở thanh thiếu niên. Đối với những người đã được chủng ngừa Pfizer-BioNTech, nguy cơ mắc bệnh cao nhất ở trẻ em trai từ 12 đến 17 tuổi và sau đó là ở nam giới dưới 40 tuổi.

Nếu sau tiêm vắc xin Pfizer-BioNTech hoặc Moderna và bạn có biểu hiện đau ngực, khó thở hoặc cảm giác tim đập nhanh, hồi hộp, FDA và CDC khuyên bạn nên đến bác sỹ khám ngay.

Hội chứng Guillain-Barré

Hội chứng Guilai-Barré xảy ra ở một tỷ lệ rất nhỏ những người đã được tiêm vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen). Trong hội chứng này, hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công gây viêm các rễ dây thần kinh dẫn đến yếu cơ, giảm cảm giác ở tứ chi, một số bệnh nhân nặng có thể bị liệt cơ hô hấp gây suy hô hấp. Ở hầu hết các trường hợp, các triệu chứng bắt đầu trong vòng 6 tuần sau khi chủng ngừa.

Các triệu chứng của GBS có thể bao gồm:

Yếu hoặc ngứa ran, đặc biệt là ở chân hoặc tay, tăng dần và/hoặc lan sang các bộ phận khác của cơ thể.

Khó khăn khi đi bộ.

Khó khăn với các cử động trên khuôn mặt, bao gồm nói, nhai hoặc nuốt.

Nhìn đôi hoặc khó cử động mắt.

Rối loạn cơ vòng gây đại tiểu tiện không tự chủ.

FDA khuyên bạn nên đến cơ sở y tế ngay lập tức nếu bạn xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào sau khi tiêm vắc-xin Johnson & Johnson (Janssen).

Tất cả các loại vắc-xin COVID-19 đang được sử dụng vẫn còn khá mới, vì vậy các tác dụng phụ có thể xảy ra lâu dài vẫn đang được nghiên cứu và có thể hướng dẫn về các loại vắc-xin khác nhau có thể thay đổi. Nếu lo lắng về việc tiêm vắc-xin COVID-19, bạn nên trao đổi trực tiếp với bác sĩ của bạn.

Có nên tiêm vắc-xin COVID-19 cho những người bệnh ung thư không?

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) khuyến cáo rằng bất kỳ ai từ 12 tuổi trở lên đều được tiêm vắc-xin, điều này bao gồm cả những người đã và đang bị ung thư. Theo khuyến cáo của Bộ Y tế Việt Nam, người bệnh ung thư thuộc nhóm nguy cơ cao và được ưu tiên tiêm vắc-xin COVID-19.

Mối quan tâm chính về việc chủng ngừa không phải là liệu nó có an toàn cho những người bị ung thư hay không mà là về hiệu quả của nó, đặc biệt là ở những người có hệ miễn dịch suy yếu. Một số phương pháp điều trị ung thư như hóa trị, xạ trị, cấy ghép tế bào gốc hoặc tủy xương hoặc liệu pháp miễn dịch có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch, điều này có thể làm cho vắc-xin kém hiệu quả hơn. Những người mắc một số loại ung thư, như ung thư bạch cầu hoặc u lympho, cũng có thể bị suy yếu hệ thống miễn dịch, điều này có thể làm cho vắc-xin kém hiệu quả hơn.

Các nghiên cứu ban đầu thử nghiệm vắc-xin COVID-19 không bao gồm những người được điều trị bằng thuốc ức chế hệ thống miễn dịch, như hóa trị hoặc những người bị suy yếu hệ thống miễn dịch vì các lý do khác. Điều này là do các nghiên cứu cần thiết để xem liệu vắc-xin có hoạt động ở những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh hay không. Do đó, vẫn chưa rõ hiệu quả của vắc-xin đối với những nhóm người này.

Mặc dù chúng tôi chưa có thông tin cụ thể về mức độ hiệu quả của vắc-xin đối với những người đang được điều trị ung thư, nhưng có thể vắc-xin có thể không hiệu quả ở những người có hệ thống miễn dịch suy yếu so với những người có hệ thống miễn dịch khỏe mạnh. Mặc dù vậy, các chuyên gia vẫn khuyến cáo rằng hầu hết bệnh nhân ung thư nên tiêm vắc-xin vì những người có hệ miễn dịch suy giảm có nguy cơ mắc bệnh COVID-19 nghiêm trọng, do đó, thậm chí nhận được một số biện pháp bảo vệ từ vắc-xin vẫn tốt hơn là không có bất kỳ biện pháp bảo vệ nào.

Do tình trạng sức khỏe của mỗi người là khác nhau, tốt nhất bạn nên thảo luận về những rủi ro và lợi ích của việc tiêm vắc-xin COVID-19 với bác sĩ ung thư của mình. Họ có thể tư vấn cho bạn và cho bạn biết khi nào bạn nên tiêm vắc-xin an toàn và hiệu quả.

Người bị ung thư có nên lựa chọn loại vắc-xin COVID-19 không?

Như đã đề cập ở trên, vắc-xin Pfizer-BioNTech và Moderna là vắc xin mRNA, trong khi các loại vắc-xin khác sử dụng adenovirus hoặc virus bất hoạt. Các loại vắc xin này đã được nghiên cứu ở những nơi khác nhau và vào những thời điểm khác nhau, và chưa có bất kỳ nghiên cứu nào so sánh trực tiếp các loại vắc xin khác nhau. Do đó, không rõ liệu có bất kỳ loại vắc xin nào an toàn hơn hoặc hiệu quả hơn bất kỳ loại vắc xin nào khác hay không. Cũng chưa rõ liệu có bất kỳ loại vắc xin nào sẽ hiệu quả hơn (hoặc ít hơn) đối với một số biến thể mới của COVID-19 đã xuất hiện trong những tháng gần đây hay không. Điều này hiện đang được nghiên cứu, cũng như khả năng cần tiêm bổ sung trong tương lai để giúp bảo vệ chống lại các biến thể này.

Các loại vắc-xin nói trên đều được chứng minh là có hiệu quả trong cả việc giảm nguy cơ nhiễm COVID-19, cũng như nguy cơ mắc bệnh nặng nếu bạn bị nhiễm bệnh. Hiện nay, hầu hết các tổ chức y tế lớn đều không khuyến khích tiêm kết hợp loại vắc-xin COVID-19 này với loại vắc xin COVID-19 khác cho bệnh nhân ung thư hoặc cho người khỏe mạnh. Nhiều chuyên gia y tế tin rằng việc chủng ngừa loại vắc-xin có sẵn, cho dù là loại nào, là quan trọng nhất, thay vì chờ đợi để có được một loại vắc xin cụ thể.

Khi có thông tin mới về các loại vắc-xin COVID-19 khác nhau, có thể hướng dẫn về việc sử dụng các loại vắc-xin khác nhau có thể thay đổi. Vì lý do này, điều quan trọng là phải nói chuyện với bác sĩ ung thư của bạn về việc tiêm phòng vắc-xin.

Tôi có nên tiêm nhắc lại vắc-xin COVID-19 không?

Các nghiên cứu hiện tại đã chỉ ra rằng hầu hết những người được tiêm chủng đầy đủ (ít nhất hai tuần sau liều vắc-xin cuối cùng của họ) được bảo vệ khỏi bệnh nặng và tử vong do COVID-19, bao gồm cả các biến thể hiện đã có ở Mỹ. Do đó, FDA và CDC đã tuyên bố rằng hầu hết những người đã được tiêm chủng đầy đủ không cần tiêm nhắc lại vào thời điểm này.

Tuy nhiên, các nghiên cứu ban đầu đã chỉ ra rằng ngay cả sau khi tiêm vắc-xin, những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như một số bệnh nhân ung thư, có thể không được bảo vệ tốt trước COVID-19. Ở những người này, tiêm thêm một liều vắc-xin có thể giúp họ có phản ứng miễn dịch mạnh hơn nếu tiếp xúc với vi-rút gây ra COVID-19.

FDA hiện đã cho phép tiêm liều thứ ba của vắc-xin mRNA (Pfizer-BioNTech và Moderna) cho một số người có hệ miễn dịch suy yếu và CDC hiện khuyến nghị tiêm liều thứ ba của hai loại vắc-xin này cho những người có hệ miễn dịch suy yếu từ mức độ trung bình đến nghiêm trọng. Những người có hệ miễn dịch suy giảm bao gồm:

Bệnh nhân đang được điều trị ung thư tích cực (u đặc hoặc ung thư hệ tạo máu).

Bệnh nhân được ghép tế bào gốc trong vòng 2 năm hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.

Bệnh nhân đang được điều trị tích cực bằng corticosteroid liều cao hoặc các loại thuốc khác có thể ức chế phản ứng miễn dịch.

Liều vắc-xin thứ ba nên được tiêm sau liều thứ hai ít nhất 4 tuần. Theo CDC, bất cứ khi nào có thể, nên sử dụng cùng một loại vắc-xin mRNA cho liều thứ ba. Nếu không có loại vắc-xin tương tự (hoặc nếu không biết một người đã tiêm loại vắc-xin mRNA nào) thì có thể tiêm vắc-xin mRNA khác cho liều thứ ba.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, Bộ Y tế chưa khuyến cáo tiêm vắc-xin COVID-19 liều thứ 3 cho bệnh nhân ung thư hoặc bệnh nhân có suy giảm miễn dịch.

Tôi có cần phải chú ý gì khi tiêm vắc-xin COVID-19 không?

Vắc-xin COVID-19 vẫn đang được nghiên cứu, vì có những điều chúng ta chưa biết về chúng. Ví dụ, các nhà nghiên cứu vẫn đang cố gắng xác định vắc-xin COVID-19 sẽ giúp bảo vệ chống lại vi-rút trong bao lâu. Và mặc dù rõ ràng vắc-xin có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng do COVID, nhưng vẫn chưa rõ liệu chúng có thể ngăn ngừa sự lây lan của vi-rút sang người khác không.

Nếu tôi bị ung thư vú hoặc có tiền sử ung thư vú thì sao?

Một số người tiêm vắc-xin COVID-19 có thể bị sưng nề hạch bạch huyết vùng nách khi tiêm. Do hạch bạch huyết vùng nách to ra cũng có thể là dấu hiệu của của ung thư vú, nên hầu hết các bác sĩ đều khuyên những người bị ung thư vú hoặc có tiền sử ung thư vú nên tiêm vắc-xin ở cánh tay bên đối diện với bên vú bị ung thư. Ví dụ, nếu bạn bị ung thư vú trái thì bạn nên tiêm ở cánh tay phải. Nếu bạn đã phẫu thuật cả hai bên vú, tốt nhất nên trao đổi với bác sĩ về vị trí tốt nhất trên cơ thể bạn để tiêm. Các hạch bạch huyết bị sưng nề sau khi tiêm vắc-xin cũng có thể ảnh hưởng đến kết quả chụp X-quang tuyến vú của bạn.

Vắc xin có thể gây ra vấn đề nếu tôi đi chụp quang tuyến vú không?

Tiêm vắc-xin COVID-19 có thể dẫn đến sưng hạch bạch huyết dưới cánh tay nơi tiêm. Các hạch bạch huyết bị sưng dưới cánh tay có thể xuất hiện trên phim chụp X quang tuyến vú được thực hiện để tầm soát ung thư vú, điều này có thể gây lo ngại và có thể dẫn đến việc cần phải xét nghiệm thêm.

Nếu bạn được lên lịch chụp X-quang tuyến vú ngay sau khi tiêm vắc-xin COVID-19, điều quan trọng là phải cho bác sĩ biết thời điểm và vị trí bạn đã tiêm. Dựa trên tình hình của bạn, bác sỹ có thể thảo luận với bạn xem bạn có nên thay đổi cuộc hẹn chụp X-quang tuyến vú hay không. Đừng trì hoãn việc chụp X-quang tuyến vú của bạn mà không trao đổi với bác sĩ của bạn trước.

TS. Phạm Quang Trung

Khoa Xạ trị - Xạ phẫu, Viện Ung thư, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108

(Bài viết trên website Bệnh viện Trung ương Quân đội 108)