Họ là ai, biểu hiện như thế nào? Xin thưa, họ có mặt ở nhiều cấp, nhiều ngành, ở đâu ta cũng có thể bắt gặp, nhất là đối với những người thường xuyên phải quan hệ, làm việc với các cơ quan, đơn vị để giải quyết công vụ.

Lệ thường, ai có công việc gì, không thể trực tiếp gặp được lãnh đạo mà phải thông qua trợ lý hoặc thư ký giúp việc; có nơi là chánh, phó văn phòng. Từ thời phong kiến, những người này được gọi là nha lại, bản nha (quan thì xa, bản nha thì gần). Nếu có quan hệ thân quen thì mọi việc được giải quyết dễ dàng, người giúp việc sẽ bố trí lịch để gặp gỡ lãnh đạo sớm nhất. Ngược lại, nếu chưa quen biết nhau, người đến liên hệ công tác sẽ gặp ngay thái độ hách dịch, cửa quyền và những lời từ chối khiếm nhã, gây khó khăn cho tiến độ công việc.

Mỗi khi lãnh đạo đi thăm địa phương, cơ sở nào, trợ lý thường báo trước cho cơ sở đó chuẩn bị các nghi lễ đón tiếp; thậm chí đích thân đi kiểm tra, đôn đốc. Những nghi thức bình thường với những điều kiện tối thiểu để phục vụ cho chuyến thăm và làm việc của lãnh đạo thì không nói làm gì. Nhưng thông qua trợ lý, mọi việc trở nên phức tạp bởi những đòi hỏi, hạch sách vô lý khiến cơ sở “vắt chân lên cổ” mà chuẩn bị. Từ phông màn, khẩu hiệu, bàn ghế, thiếu nữ tặng hoa, văn nghệ, pháo giấy đến cỗ bàn và quà biếu lúc ra về. Từ bài phát biểu đến lời đáp, từ phải sửa đi sửa lại nhiều lần mới được duyệt. Và dĩ nhiên, việc ấy cũng phải có khoản thù lao thỏa đáng cho trợ lý.

Địa phương, cơ sở nào xin phê duyệt dự án gì thì phải gặp trợ lý trước. Họ sẽ vạch đường chỉ lối, cần qua những cửa nào, cách thức tiến hành ra sao. Một phương án ăn chia “hoa hồng” cũng được thỏa thuận luôn. Trong đó, phần trăm “lại quả” cho lãnh đạo và tỷ lệ phí “giao dịch” của trợ lý phải được ấn định rõ. Họ còn lợi dụng “oai hùm” để làm nhiều việc tiêu cực khác. Nhiều vị lãnh đạo có tác phong giản dị, say mê công việc, không đòi hỏi những thủ tục rườm rà, không làm phiền hà cho cơ sở. Nhưng chính người giúp việc đã bày đặt ra những điều bất hợp lý.

Thậm chí, họ vượt quyền để chỉ đạo cả những vấn đề mà lãnh đạo không hề hay biết. Mục đích của họ là vừa ra oai, vừa trục lợi cá nhân. Như vậy, họ là một đối tượng tham ô, tham nhũng và cũng là tác nhân mở đường cho tham nhũng phát triển. Điều đó ảnh hưởng đến uy tín của các vị lãnh đạo mà nhiều vị không thể biết được các trò ma giáo của họ.

Có một loại cán bộ khác, không trực tiếp làm trợ lý hay thư ký mà chỉ là nhân viên bình thường nhưng nhờ có mối quan hệ rộng và có tiềm lực kinh tế khá nên cũng thường xuyên lòe thiên hạ. Ngồi đâu, gặp ai, những người này thường sĩ diện khoe khoang quen biết ông nọ, bà kia. Tay chém gió, miệng nói oang oang: “Tôi vừa tháp tùng cụ đi công tác” hoặc: “Hôm qua tôi vừa ngồi với cụ A, cụ B. Có nhiều thông tin quan trọng lắm”. Rồi: “Việc này để tôi nói với cụ một câu là xong ngay”. Để nâng tầm “Mit tơ oai”, họ nghe nhắc đến ai là lấy điện thoại ra gọi, nịnh nọt “sếp” vài câu rồi mặt vênh lên như “bánh đa nướng”.

Những đối tượng “yếu bóng vía” hoặc ít thông tin thì kính nể họ và sẵn sàng móc hầu bao nhờ vả, chạy chọt. Loại cán bộ này cũng nhờ cách hù dọa ấy mà giàu lên từ nguồn bổng lộc hối lộ của những người muốn mua quan, bán chức, chạy dự án. Tất nhiên, nhiều khi họ cũng phải dùng một khoản tài chính khá lớn để mua danh hão. Tiền đút lót trợ lý của lãnh đạo; tiền lo những bữa nhậu sang trọng để thầy trò lãnh đạo tiếp khách mà bản thân họ là khổ chủ trở thành người ăn theo, nói leo. Và hôm sau họ lại khoe với bạn bè rằng: “Hôm qua tôi vừa ngồi nhậu với ông A, ông B”.

Rồi khi đã quen biết thì họ tìm đủ mọi cách để được tham dự những sự kiện mà có mặt các vị lãnh đạo. Chen chân vào để bắt tay một cái là thấy vinh dự lắm. Trong cả bữa ăn, họ cũng cố lượn lờ, mang ly rượu đến chạm chén với lãnh đạo, làm cho các vị khó chịu. Gia đình, họ hàng các vị lãnh đạo có việc vui buồn gì, họ đều hăng hái đến giúp đỡ bằng cả công sức lẫn tiền của. Khi đã gây thiện cảm với một số vị lãnh đạo, họ cũng cố mời bằng được các vị đến dự nhân gia đình họ có việc đại sự. Họ ra đón rước tận đầu đường. Các loại khách khứa khác đều bị quên lãng bởi họ mải hầu quan lớn. Không thiếu những người trong số ấy đã nhờ thợ ảnh chụp lấy tấm hình chung với lãnh đạo, phóng thật to treo ở phòng khách để hù thiên hạ. Vị lãnh đạo này nghỉ hoặc bị mất chức thì họ lại săn đón chụp với vị khác để thay thế. Và từ đó, không bao giờ họ đến thăm hoặc nhắc tới những vị đã hết thời.

Từ việc làm quen để lấy oai, họ dần dà nảy sinh ý đồ chạy chọt lên cấp, lên chức. Có người tốn kém quá nhiều nhưng chỉ nhận được lời hứa suông và chờ đợi mãi nên đành ngậm bồ hòn làm ngọt. Đã có trường hợp một vị cán bộ mất gần chục năm trời chạy lên chức cao hơn không được, than thở với bạn bè: “Vừa rồi mình đến thăm lại nhà mấy vị lãnh đạo, nhìn những món quà giá trị lớn mình biếu trước đây mà thấy tiếc quá”.

Còn một loại cán bộ, nhân viên là con cháu lãnh đạo cũng gây ra bao điều phiền toái, nhức nhối trong xã hội. Họ coi mình như “con trời”, ngông nghênh lộng hành khắp thiên hạ, nhìn mọi người bằng nửa con mắt. Xài đồ đắt tiền, sang trọng; ăn chơi thác loạn, thậm chí mang theo vũ khí nóng. Khi vi phạm pháp luật, họ còn trơ tráo lớn tiếng đe dọa cả người thi hành công vụ; lấy bố mẹ, chú bác là quan to ra để chạy tội. Nhiều người, kể cả quan và dân đều ngại “dứt dây động rừng”, thôi thì “tránh voi chẳng xấu mặt nào”.

Với những cán bộ nói trên, một số thất thế, hết thời, trở thành nhân viên làng nhàng, vô tích sự khi sếp của họ nghỉ hưu hoặc mất chức. Bởi trong số ấy, có người không có năng lực, trình độ chuyên môn gì cụ thể ngoài năng lực nịnh và bệnh sĩ tiềm ẩn. Lúc ấy, trong ánh mắt mọi người, họ trở thành nhân vật vừa đáng thương vừa đáng trách. Thương họ một thời hầu hạ, nịnh bợ quan trên mà bây giờ không còn oai phong, hét ra lửa trong thiên hạ; trách họ mượn “oai hùm” để gây không ít phiền hà, lỡ dở công việc của nhiều người, thậm chí gây hậu quả nghiêm trọng.

Từ thực trạng ấy, một vấn đề đặt ra là các vị lãnh đạo dù bận trăm công nghìn việc thì cũng cần dành chút thời gian để lắng nghe ý kiến phản hồi, góp ý từ cấp dưới và từ nhân dân về ưu khuyết điểm của những người giúp việc và con cháu của mình. Nếu không có sự quan tâm, giám sát, để họ mượn “oai hùm” và sĩ diễn rởm như thế thì nhiều hậu họa sẽ còn tiếp diễn.

Đức Toàn