Nghi lễ thượng cờ cấp quốc gia được tổ chức tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) sáng 1/9 (Ảnh: Hữu Nghị)

Từ ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập đến nay đã 77 năm. Ngày 2/9/1945 lịch sử ấy tôi chưa ra đời, sau này được nghe bà nội, cha tôi và những người lớn kể lại ngày đó vui như ngày Tết. Tưng bừng và khí thế. Mọi người ai cũng vui mừng và tự hào về nước mình độc lập. Ai cũng cảm thấy lớn lên, tự tin, trách nhiệm và mạnh mẽ hơn. Tinh thần "vì nhân dân quên mình" đã lan ra rộng khắp trong cán bộ và thanh niên.

Một nhà văn và là nhà nghiên cứu văn hóa tài danh có kể cho tôi nghe rằng ngày ấy ở Hội An, Quảng Nam, ông đã nhìn thấy một chị cán bộ mặc quần short (ngắn), đeo súng lục, cưỡi ngựa, trông đẹp và oai lắm. Đó là lần đầu tiên ông thấy Việt Minh. Đi dự nghe những cuộc tranh luận giữa Nhóm Marx-xit với các Nhóm khác, ông thích lắm dù chưa hiểu gì nhiều.

Bà nội là người đầu tiên nói cho tôi nghe đó là ngày Tết độc lập. Khi còn nhỏ tôi chưa hiểu Tết Độc Lập là gì, nhưng nghe nói Tết thì thấy vui rồi. Bà tôi bảo đừng nói lại với ai "Ngày 2/9 là Tết Độc Lập", vì nói vậy sợ chính quyền (Sài Gòn) phạt. Ngày đó tôi sống ở miền Nam với bà nội, cha mẹ lên chiến khu đi kháng chiến vệ quốc và đấu tranh cho thống nhất nước nhà. Sau ngày thống nhất đất nước 1975, năm nào cũng vậy, cứ đến ngày Tết Độc Lập thì cha tôi bảo các con phải về bên ông, cùng ăn với nhau một bữa cơm gia đình. Những lúc đó tôi thấy ông rất vui và hay kể chuyện về ngày 2/9/1945.

Trước khi qua đời, vào lúc hấp hối, bà nội khoát tay bảo mọi người ra ngoài, chỉ giữ lại mình tôi. Bà nắm tay tôi và nói " Tên nước của ta là Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, thủ đô là Hà Nội, lãnh tụ là Hồ Chí Minh. Bà mất rồi con nhớ lên núi tìm ba mẹ của con ở trên đó". Nói xong câu ấy thì bà tắt thở. Đó là lời trăn trối của nội tôi - một bà mẹ Việt Nam anh hùng, liệt sĩ.

Từ đó tôi bắt đầu biết thêm về tên nước là Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Hà Nội là thủ đô, lãnh tụ là Hồ Chí Minh. Về sau tôi cứ suy nghĩ, có một chính thể mà nội tôi trước khi mất còn trăn trở như vậy với con cháu thì chính thể ấy nhất định sẽ chiến thắng. Tôi tin như vậy và từ nhỏ đã bắt đầu tìm hiểu về những chuyện liên quan đến cuộc Cách mạng tháng Tám và ngày Tết độc lập của dân tộc.

Tên nước có chữ dân chủ. Dân chủ Cộng hòa. Lần đầu tiên trong lịch sử, Việt Nam có tên như vậy. Chân phương và dễ hiểu. Đến tháng 7/1976, Quốc hội đã quyết định đặt tên nước ta là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tên nước thay đổi, nhưng bản chất dân chủ thì không thay đổi, tiêu đề gắn với tên nước vẫn giữ lại, đó là: Độc lập, Tự do, Hạnh phúc.

Độc lập dân tộc là mong ước nghìn đời của các thế hệ người Việt Nam từ thủa Hùng Vương, Bà Trưng, Bà Triệu. Vì nền độc lập của nước nhà mà các anh hùng dân tộc đã đứng lên cứu nước như Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… Chiến đấu kiên cường, anh dũng để giành và giữ nền độc lập cho dân tộc là nhiệm vụ thiêng liêng của các thế hệ người Việt Nam.

Nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nói rằng, nếu nước độc lập mà dân không hưởng tự do và hạnh phúc, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì. Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày ấy đã khẳng định quyền tự do dân chủ và mưu cầu hạnh phúc của nhân dân. Đó là tư tưởng tiến bộ từ phương Tây và cũng là tư tưởng Hồ Chí Minh. Chân lý ấy sẽ trường tồn.

Quốc kỳ tung bay trong gió mùa thu trên quảng trường Ba Đình, trước Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, sáng 1/9 (Ảnh: Hữu Nghị)

Ngày Quốc khánh và Tuyên ngôn Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc tại Quảng trường Ba Đình 77 năm trước đã để lại thông điệp cho hậu thế về Dân chủ, Cộng hòa, Độc lập, Tự do và Hạnh phúc.

Đây là mục tiêu phấn đấu của cả dân tộc đã được nêu ra từ ngày lập nước. Không ai và không lúc nào được lãng quên. Tới nay dù đã có những bước tiến lịch sử, nhưng các mục tiêu ấy vẫn còn nguyên tính thời sự, đòi hỏi phải nỗ lực phấn đấu rất nhiều nữa. Chúng ta điểm lại các vấn đề có tính mục tiêu đã đặt ra từ Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh của mùa thu năm 1945 để không quên, không xa rời mục tiêu chiến đấu của cả dân tộc.

Cần tập trung khắc phục những nguyên nhân gây chậm trễ việc thực hiện các mục tiêu này, như sự tha hóa quyền lực, thiếu cơ chế kiểm soát quyền lực và thực thi dân chủ; khuyết điểm của nhiều nhiệm kỳ trong công tác cán bộ; khoa học chưa được làm nền tảng cho các quyết sách; chậm đổi mới và cải cách giáo dục.

Các vấn đề về dân chủ, đổi mới, chống tha hóa và giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ là những mệnh lệnh của Nhân dân và Tổ quốc. Trong các nội dung nói trên, theo tôi, dân chủ là vấn đề căn bản và cốt lõi nhất, sẽ tạo nên sự thành công bền vững trên tất cả các lĩnh vực.

Nước ta là nước dân chủ. Nhân dân là người chủ của đất nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói thế. Mọi quyền lực thuộc về nhân dân. Nhà nước là của dân, có trách nhiệm bảo vệ và phục vụ nhân dân. Dân ủy quyền cho nhà nước và cán bộ nhà nước đứng ra quản lý đất nước và xã hội. Dân ủy quyền và không mất quyền. Khi mất lòng tin thì thu quyền lại và chọn người khác để ủy quyền. Lý thuyết là vậy. Thực tế cũng phải là vậy. Chưa được vậy thì phải quyết làm cho được vậy. Phải thủy chung son sắt với tinh thần bất diệt của cuộc cách mạng mà cha ông ta đã ngã xuống. Đó là lời thề thiêng liêng với non sông và các anh hùng liệt sĩ.

Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng. Mất dân chủ là sự bội ước với lời thề thiêng liêng của cuộc cách mạng và phản lại bản chất của nhà nước mà Tuyên ngôn Độc lập đã khẳng định. Mất dân chủ thực chất cũng là thúc đẩy sự bất bình của dân chúng và tạo cơ hội cho lực lượng chống đối cực đoan. Để thực thi dân chủ thì các cơ quan nhà nước phải có trách nhiệm giải trình và bảo đảm sự minh bạch về thông tin.

Quyền lực bao giờ cũng có hai mặt. Đó là công cụ rất hữu hiệu để giúp dân, giúp nước, nếu như nó được trao cho những người có đủ nhân cách văn hóa. Mặt khác, nó sẽ làm tha hóa những con người sử dụng nó nếu như họ không có đủ nhân cách văn hóa, đặc biệt khi nhà nước và xã hội thiếu cơ chế kiểm soát quyền lực. Thậm chí có người lúc đầu chưa có quyền lực thì không xấu, nhưng sau đó không lâu, khi đã có quyền lực thì hư hỏng, thậm chí rất nhanh. Sự tha hóa ấy, do quyền lực gây ra, người ta gọi là tha hóa quyền lực. Khi bị tha hóa quyền lực thì con người ta không cần chân lý, dễ quên đi đạo lý, quên cả những người đã cưu mang giúp đỡ và trao quyền lực cho mình.

Và khi thiếu cơ chế kiểm soát quyền lực, cộng với những cán bộ được lựa chọn không đúng, thiếu độ chín về nhân cách văn hóa thì dễ quên đi lời thề nước non, quên mục tiêu lý tưởng cần phấn đấu.

Dân chủ, Cộng hòa, Độc lập, Tự do và Hạnh phúc, chúng ta còn phải phấn đấu rất nhiều nữa để thực hiện các mục tiêu chiến lược này, cho hôm nay và cho mai sau.

Tác giả: TS Vũ Ngọc Hoàng là Ủy viên Trung ương Đảng khóa X, XI; nguyên Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam, nguyên Phó trưởng Ban thường trực Ban Tuyên giáo Trung ương. Hiện ông Vũ Ngọc Hoàng là Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam.

Theo Dân trí