Mỗi tiếng nổ vang lên trong quá trình hủy nổ, mọi người lại thở phào vì bớt đi một mối nguy hiểm trong đất

Nỗi đau sau chiến tranh

Hơn 50 năm sau chiến tranh đã trôi qua, nhưng thi thoảng trong những ngày yên bình vẫn vang lên những tiếng nổ chói tai và khô khốc, rồi sau đó là những tiếng gọi thảng thốt của người mẹ tìm con, người vợ tìm chồng, hay đứa con tìm cha mẹ giữa mịt mù khói bụi. Có người mất người thân sau tiếng nổ ngay trong khoảnh vườn nhà mình, có người lại mất một phần thân thể ngay khi những nhát cuốc bổ xuống luống rau sau nhà. Họ là những nạn nhân thời hậu chiến, khi bom mìn vẫn rải rác đọng tồn trong từng thớ đất của vành đai lửa Quảng Trị này.

Trong chiến tranh, quân đội Mỹ đã trút xuống Quảng Trị hàng trăm nghìn tấn bom đạn. Theo báo cáo của Bộ Quốc phòng năm 2017, Quảng Trị là tỉnh bị ô nhiễm bom mìn nặng nhất toàn quốc sau chiến tranh với 81,36% diện tích bị ô nhiễm, 141/141 xã, phường thị trấn bị ô nhiễm. Từ năm 1975 đến 2023, bom, mìn và vật liệu nổ đã gây thương vong cho hơn 8.540 người, trong đó có 3.432 người chết, còn lại là bị thương. Riêng giai đoạn 2015-2023, đã phát hiện dấu vết bom đạn chùm trên tổng diện tích hơn 600km2. Việc dọn sạch toàn bộ bom mìn còn lại trên cả nước có thể mất tới 100 năm và tiêu tốn hàng tỉ USD.

Chị Nguyễn Thị Hải Vân phổ biến công việc cụ thể trước khi tiến hành hủy nổ

Sinh ra và lớn lên ở mảnh đất nhiều bom đạn, với vành đai lửa tuyến phòng thủ Macnamara ở giới tuyến 17 từ Cửa Việt - Đông Hà - Đường 9, ông Lê Xuân Tùng, 57 tuổi, một thành viên lão làng trong Đội rà phá bom mìn của Tổ chức NPA-RENEW đặt tại Quảng Trị, đã từng tận mắt chứng kiến nhiều nỗi đau do bom mìn phát nổ sau chiến tranh nơi quê hương. Trong nỗi đau chung của đồng bào, ông chỉ tâm niệm làm sao cho mảnh đất này hết đạn bom, cho những gì còn lại của chiến tranh chỉ là ký ức chứ không phải là những đau thương hiện hữu thời hậu chiến như những gì ông đã phải chứng kiến.

Rắn rỏi và nhiệt tình, nữ đội trưởng Trịnh Thị Hồng Thắm mới 33 tuổi nhưng đã có thời gian hoạt động rà phá bom mìn gần 10 năm. “Tuy chiến tranh đã lùi xa nhưng vật nổ vẫn được tìm thấy ở đồng ruộng, trường học hay khu dân cư. Để mọi người không còn phải chịu những tổn thương do bom đạn chiến tranh còn lại, chúng tôi đang ngày đêm nỗ lực hết sức mình để mảnh đất này được bình yên đúng nghĩa!”, Thắm trả lời với ánh mắt kiên định, cùng nụ cười át đi nắng gió miền Trung.

Một thành viên sử dụng máy dò cầm tay nhỏ để “phát hiện tử thần”

Cũng như Thắm, như ông Tùng, có rất nhiều người khác đang ngày ngày nỗ lực để mảnh đất này được sạch bom đạn, vật liệu nổ. Họ thật nhỏ bé mà cũng thật kiên cường.

Rừng, trảng cát và bóng người lặng lẽ

Trong cánh rừng chắn cát miệt biển Gio Hải (Gio Linh, Quảng Trị) chỉ cách sông Bến Hải và cầu Hiền Lương vài kilômét, nơi từng là giới tuyến một thời, Đội Đa nhiệm của Trịnh Thị Hồng Thắm đang làm nhiệm vụ. Toàn bộ khu vực ô nhiễm bom, mìn được chia thành các ô 50mx50m, sau đó chia nhỏ thành các luống với độ rộng 1,9m, được đánh dấu trên bản đồ, xác định tọa độ để dễ tiến hành làm sạch.

Dưới ánh nắng xuyên khe, từng bóng người lặng lẽ với công việc. Những chiếc máy rà khung lớn nặng hơn 5kg cần 2 người thao tác đi dọc theo mỗi luống. Khi máy phát tiếng kêu, sẽ cắm cờ để định vị chính xác. Một thành viên khác sẽ đến và sử dụng máy dò cầm tay để “phát hiện tử thần”. Nếu xác định được vật nổ, thông tin sẽ trực tiếp được báo về cho đội trưởng để đưa ra những quyết định chính xác nhất.

Những người hồi sinh "Đất lửa"

Thông thường, những vật liệu nổ trong danh mục được phép sẽ được di chuyển đến vị trí đã được xác định trước rồi tiến hành hủy nổ vào cuối ngày làm việc. Với những vật liệu nổ lớn, thuộc danh mục ngoài quyền quyết định, đội trưởng sẽ báo cáo về trung tâm và thông báo tới Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh để phối hợp xử lý. Có những vật nổ phải hủy nổ tại chỗ vì rất nguy hiểm nếu di chuyển.

Đội Đa nhiệm của Hồng Thắm ngoài nhiệm vụ rà phá tại tọa độ được chỉ định, còn kiêm nhiệm vụ tiếp nhận thông tin báo bom mìn từ người dân qua số điện thoại nóng của Trung tâm Hành động bom mìn tỉnh Quảng Trị. Khi tiếp nhận cuộc gọi từ người dân, trung tâm sẽ điều phối cho đội đa nhiệm. Chỉ cần nhận được lệnh từ trung tâm, đội sẽ lên đường, bất kể khoảng cách hay nắng mưa khắc nghiệt.

Nhiệm vụ của đội là rà phá các vật liệu nổ còn sót lại sau chiến tranh bằng máy móc chuyên dụng để trả lại mảnh đất sự bình yên

Cũng như Trịnh Thị Hồng Thắm, Đội trưởng Nguyễn Thị Hải Vân, chỉ huy 15 thành viên trong Đội Đa nhiệm cũng đã từng trải qua rất nhiều gian khó trong quá trình rà phá bom mìn. Giữa trảng cát nắng chang chang của miền đất lửa Quảng Trị, Đội trưởng Hải Vân tập hợp các thành viên để chuẩn bị hủy nổ một vật nổ mới được phát hiện. Các cô gái nhanh chóng chuẩn bị các trang thiết bị, kiểm tra bộ đàm và loa, rồi di chuyển đến gần vị trí hủy nổ, đào cát cho vào 8 bao cỡ nhỏ để lót hố và che chắn mảnh văng khi bom được kích nổ. Đội trưởng Hải Vân kiểm tra lại dây dẫn, bộ kích nổ.

Bốn bề xung quanh cách đó 200m, từng chiếc loa thay phiên nhau vang lên lời cảnh báo: “Hôm nay, được sự cho phép của Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Quảng Trị, chúng tôi tiến hành hủy nổ vật liệu nổ tại khu vực này, đề nghị bà con tránh xa khu vực nguy hiểm được thông báo...!”. Ánh nắng chói chang hắt thẳng vào những khuôn mặt đỏ bừng lấm tấm mồ hôi.

Tiếng loa được phát đi cảnh báo cho người dân về việc hủy nổ vật liệu nổ trong khu vực

Vượt lên mọi nỗi sợ

Tiếng bộ đàm vang lên: “3… 2… 1…, nổ!”, hiệu lệnh phát ra, Đội trưởng Hải Vân bấm kích nổ. Một tiếng “uỳnh” vang lên phá tan không gian yên lặng với cột khói màu đen bốc lên cao cùng một khoảng đất lớn bắn trên không trung. Chưa đầy một tích tắc, âm thanh đinh tai cách đó vài trăm mét cũng có thể nghe thấy. Đứng nhìn bụi cát lắng xuống, giọng nói của người chỉ huy vang lên trong bộ đàm tới tất cả các thành viên: “Đã hủy nổ thành công!”. Sau đó, chỉ huy Hải Vân bước tới điểm hủy nổ để kiểm tra, nếu còn vật liệu chưa nổ sẽ tiến hành hủy nổ lần hai.

“Làm công việc này, chỉ cần sai một chi tiết nhỏ là có thể trả giá bằng cả sinh mạng. Chúng tôi không có quyền làm sai hay có cơ hội để sửa chữa bất cứ một lỗi lầm nào! Chỉ đến khi nghe thấy tiếng nổ, chúng tôi mới có thể thở phào. Bởi chúng tôi biết đã thêm một mối nguy hiểm trong lòng đất đã được xử lý!”, chỉ huy Hải Vân chia sẻ.

Đội trưởng Nguyễn Thị Hải Vân có thâm niên gần 15 năm rà phá bom mìn

Trong nỗi niềm của những người làm công việc rà phá bom mìn, cũng có những khoảng lặng khi phải chứng kiến đồng đội gặp nạn. Chỉ huy Hải Vân bộc bạch, cho tới tận bây giờ, các thành viên của các đội vẫn không thể quên được một ngày đáng buồn của tháng 5-2016, Đội trưởng Ngô Thiện Khiết của Đội Khảo sát dấu vết bom chùm đã gặp nạn tại cánh đồng xã Hải Ba (huyện Hải Lăng, Quảng Trị). Một đồng đội khác là ông Nguyễn Văn Hảo cũng bị trọng thương và phải cấp cứu tại Bệnh viện Trung ương Huế. Đội trưởng Khiết là người giàu kinh nghiệm, đã tham gia rà phá, xử lý bom mìn, vật nổ từ năm 2008, từng dẫn đầu đội lưu động trực tiếp hủy nổ nhiều vật liệu nguy hiểm. Con trai anh cũng là một thành viên của Trung tâm Hành động bom mìn Quảng Trị như cha mình.

Các thành viên đội rà phá bom trò chuyện sau mỗi giờ nghỉ giải lao

Nhiều năm qua, những đội rà phá bom mìn ở Quảng Trị đã từng giờ đối mặt với tử thần, gỡ từng quả mìn, từng quả bom để từng tất đất của Tổ quốc được hồi sinh, cho đất nở hoa, cho mùa xuân xanh lại trên chiến địa năm nào. Và điều đặc biệt, trong biệt đội rà phá bom mìn ấy có tới 1/3 là nữ. Ông Lê Xuân Tùng cho biết, trong đó có 2 đội tất cả các thành viên đều là nữ, gồm: Đội Rà phá hiện trường đa nhiệm với 15 thành viên và Đội Xử lý bom mìn lưu động có 6 thành viên. Với 100% thành viên là nữ, tất cả công việc từ lái xe, chăm sóc y tế, rà phá hủy nổ bom mìn... tại đội đa nhiệm của Đội trưởng Hải Vân đều do các thành viên nữ đảm nhận.

Những người phụ nữ ấy, người nhiều tuổi và làm công việc này đã mười mấy năm, người trẻ tuổi cũng đã đôi năm đối diện với hiểm nguy nhưng họ không hề xem việc mình đang làm là đặc biệt. Nói là vậy, nhưng có tận mắt chứng kiến mới thấy những nỗ lực đến phi thường của những người đi rà phá bom mìn, mà đặc biệt lại là nữ. Và ở đó, “nữ tướng” Hải Vân đã làm công việc này gần 15 năm.

Đội trưởng Đội Đa nhiệm Trịnh Thị Hồng Thắm

Đội trưởng Hải Vân chia sẻ, nhiều năm trước khi mới bắt đầu công việc, chị từng phải mặc những bộ áo giáp chống mảnh nổ nặng hơn 30kg. Lúc trời nắng, mồ hôi túa ra như tắm. Còn khi trời mưa thì cả người ướt như dội nước vì không thể mặc áo mưa để làm việc. Thời gian công tác tại khu vực rừng núi huyện Đakrông, khi những cơn mưa đổ xuống là vắt rừng bu kín người, nhưng chỉ đến giờ nghỉ giải lao mới phát hiện và gỡ ra từng con vắt đã căng mọng.

Đội trưởng Hồng Thắm chia sẻ, là phụ nữ, ai cũng có những nỗi sợ không tên, thậm chí rất thường tình như sợ rắn rết, bọ cạp, chuột, vắt, ong, sâu... Nhưng tất cả các thành viên nữ của đội đều phải rèn cho mình một tinh thần thép. Có thời điểm khi đang tập trung đưa máy rà ở tọa độ, một thành viên phát hiện rắn độc đang cuộn tròn trong thảm lá dưới chân. Trong khi xung quanh là vô vàn nguy hiểm bởi vật nổ còn nằm trong đất, chỉ cần sợ hãi bước nhầm một bước là tai họa sẽ giáng xuống. Chính vì thế, các chị em phải vượt qua mọi nỗi sợ, vượt qua chính mình để hoàn thành thật tốt nhiệm vụ.

Nhiều thành viên của đội còn gặp phải vấn đề về chuyện tình cảm. Nhưng rồi, bằng ý chí kiên định và niềm tin mãnh liệt vào công việc hồi sinh cho đất, họ cũng đã vượt qua với nhiều cái kết đẹp. Như Đội trưởng Hồng Thắm đã kết hôn cùng một cán bộ của Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Quảng Trị. Họ hiểu và đồng cảm với công việc của nhau để cùng xây đắp nên hạnh phúc, không chỉ cho mình, mà cả cho những người khác. Đội trưởng Hải Vân cũng được sự động viên của chồng và các con để hoàn thành tốt công việc. Cũng như thế, nhiều thành viên trong những đội rà phá bom mìn đã nên duyên với nhau. Họ cùng động viên, chia sẻ và thấu hiểu những vất vả của công việc này, cùng hướng tới một niềm tin về vùng đất sạch “tử thần”, cho những người dân cấy trồng, canh tác không còn phải chịu thêm những thương tổn từ bom mìn sót lại.

Nụ cười của nữ nhân viên đội rà phá bom mìn thực hiện nhiệm vụ ở Gio Hải, Gio Linh, Quảng Trị

Trên mảnh đất hồi sinh

Với sự hợp tác chặt chẽ giữa quân đội, chính quyền địa phương, các tổ chức quốc tế, đến cuối năm 2023 ở Quảng Trị đã có hơn 690 ngôi làng được rà soát, hơn 21 triệu m2 đất được làm sạch bom, mìn và gần 900.000 người đã được hỗ trợ trực tiếp. Điều quan trọng hơn, cùng với việc rà phá bom mìn, những thành viên của các đội cũng là tuyên truyền viên tích cực hướng dẫn người dân biết tới nguy hiểm của bom mìn, từ đó nâng cao ý thức tự bảo vệ của người dân.

Mỗi ngày, trên mảnh đất Quảng Trị, vẫn có những người âm thầm rà phá bom mìn, vật nổ. Mỗi bước chân của họ đi qua, nơi đó lại cựa mình nảy lên mầm sống, như lộc xanh đâm chồi trong mùa xuân mới. Nhìn những nụ cười của họ, tôi hiểu rằng niềm hạnh phúc đã được nhân lên khi những hiểm họa trên mảnh đất quê hương được đẩy lui, để sự sống được sinh sôi trên mảnh đất một thời lửa đạn.