EU áp đặt lệnh trừng phạt đối với LNG của Nga khi nguồn cung cấp khí đốt cho châu Âu tăng lên (Ảnh Getty Images)

RBC giải thích lý do và cách thức Liên minh châu Âu lên kế hoạch đánh vào doanh thu của Nga từ nguồn cung khí tự nhiên hóa lỏng (LNG).

Nga vượt Mỹ: Diễn biến thế nào và sẽ kéo dài bao lâu?

Kể từ khi cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine nổ ra vào tháng 2/2022, Moscow đã giảm nguồn cung cấp khí đốt qua đường ống sang châu Âu, đồng thời tăng xuất khẩu LNG.

Đến tháng 9/2022, Mỹ đã trở thành nhà cung cấp hàng đầu, vượt qua Nga. Kể từ năm 2023, Mỹ chiếm khoảng 20% ​​lượng khí đốt nhập khẩu của châu Âu. Tuy nhiên, vào tháng 5/2024, lần đầu tiên sau gần hai năm, Nga đã vượt mặt Mỹ.

Theo nền tảng phân tích và định giá hàng hóa toàn cầu ICIS, tháng trước, khí đốt qua đường ống và LNG từ Nga chiếm 15% tổng nguồn cung khí đốt cho Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh, Thụy Sĩ, Serbia, Bosnia và Herzegovina, và Bắc Macedonia.

Trong khi đó, LNG từ Mỹ chiếm 14%, mức thấp nhất kể từ tháng 8/2022.

Các yếu tố ngẫu nhiên, bao gồm việc đóng cửa một cơ sở xuất khẩu LNG lớn của Mỹ, đã ảnh hưởng đến dòng chảy trong tháng 5. Nga đã tăng cường xuất khẩu khí đốt bằng đường ống qua Thổ Nhĩ Kỳ trước đợt bảo trì theo lịch trình vào tháng 6.

Nhà phân tích khí đốt ICIS Tom Marzec-Manser tin rằng xu hướng này sẽ không kéo dài vì sản lượng LNG của Mỹ sẽ tăng trưởng trở lại. Nga có thể sẽ giảm khối lượng xuất khẩu sang châu Âu và chuyển hướng dòng chảy sang các nước châu Á.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA), vào tháng 5, Liên minh Châu Âu đã trở thành nhà nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch lớn thứ tư của Nga.

Điều đáng chú ý là các biện pháp trừng phạt không áp dụng đối với khí đốt, ngoài các đường ống dẫn qua Thổ Nhĩ Kỳ và Ukraine, còn được cung cấp bởi các tàu chở LNG. Tháng trước, Hungary đã nhập khẩu khí đốt trị giá 122 triệu euro, Slovakia - 117 triệu euro, Cộng hòa Séc - 81 triệu euro, Pháp - 196 triệu euro và Bỉ - 178 triệu euro. Nhập khẩu khí hóa lỏng và nguồn cung từ Nga sang Pháp tăng 14% trong tháng 5 và sang Bỉ tăng 15%.

Điều thú vị là mặc dù nhiều nước EU đang thúc đẩy các lệnh trừng phạt đối với LNG của Nga, tuy nhiên nguồn cung khí đốt vẫn tăng chậm kể từ quý 4 năm 2022. Điều này nhấn mạnh độ phức tạp của việc giảm sự phụ thuộc của châu Âu vào khí đốt Nga.

Mặt khác, hợp đồng quá cảnh qua Ukraine sẽ hết hạn vào cuối năm nay. Chính quyền Ukraine sẽ không tiến hành đàm phán trực tiếp với Nga. Tuy nhiên, theo truyền thông phương Tây, châu Âu hiện đang thảo luận về cách vận hành hệ thống vận chuyển khí đốt của Ukraine bắt đầu từ năm 2025.

Ukraine muốn duy trì tuyến đường: Khí đốt nào sẽ chảy qua hệ thống GTS

Nga bơm khoảng 15 tỷ mét khối khí đốt hàng năm qua Ukraine, chủ yếu tới Slovakia và Áo, nơi Nga vẫn là nhà cung cấp chính. Cụ thể, khí đốt Nga đáp ứng hơn 80% lượng tiêu thụ của Áo trong 5 tháng qua.

Do khối lượng này khó có thể thay thế trong thời gian ngắn nên EU vẫn muốn duy trì tuyến đường qua Ukraine. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa khí đốt của Nga sẽ tiếp tục được cung cấp vào năm 2025.

Theo Bloomberg, các cuộc đàm phán đang được tiến hành với Ukraine để đảm bảo nguồn cung vào năm tới. Một lựa chọn là mua khí đốt từ Azerbaijan, lượng khí đốt này sẽ được vận chuyển qua đường ống của Nga và hệ thống vận chuyển khí đốt của Ukraine (GTS).

Ý tưởng này đang thu hút nhiều sự chú ý vì nếu không được thực hiện, Ukraine có thể mất một nguồn doanh thu quan trọng. Năm 2021, Ukraine ước tính kiếm được khoảng 1 tỷ USD từ việc quá cảnh. Vì vậy, phía Ukraine cho rằng nguồn cung từ Azerbaijan sẽ có nhiều tiềm năng.

Bloomberg viết rằng công ty Socar của Azerbaijan đã không trả lời yêu cầu bình luận. Gazprom của Nga, tập đoàn có liên quan đến kế hoạch tiềm năng này, cũng từ chối yêu cầu bình luận. Về mặt lý thuyết, thỏa thuận này cũng có thể mang lại lợi ích cho Nga nếu được tổ chức trên cơ sở hoán đổi - tức là khí đốt của Azerbaijan trên giấy tờ nhưng thực tế là khí đốt của Nga.

Hoán đổi là điều không còn xa lạ trên thị trường khí đốt và được sử dụng khi việc cung cấp nhiên liệu từ nơi này đến nơi khác là không thể thực hiện. Bên cạnh đó, Azerbaijan đã sử dụng hết công suất hệ thống đường ống dẫn dầu tới châu Âu và việc tăng cường xuất khẩu hơn nữa sẽ đòi hỏi quá trình nâng cấp cơ sở hạ tầng tốn kém.

Các cuộc đàm phán vẫn đang ở giai đoạn đầu và quyết định có thể được đưa ra vào cuối năm nay. Tuy nhiên, cơ quan này lưu ý rằng vẫn chưa rõ liệu thỏa thuận có đạt được hay không vì nó có thể bị ảnh hưởng bởi các sự kiện trong cuộc chiến Nga-Ukraine.

Một phương án khác có thể là một liên doanh gồm các công ty hoặc quốc gia châu Âu hoặc một bên thứ ba được chỉ định để tiếp quản nguồn cung khí đốt từ Gazprom tại biên giới Nga-Ukraine. Ủy ban Châu Âu tuyên bố khối này vẫn có thể đứng vững khi Nga ngừng quá cảnh qua Ukraine mà không gặp rủi ro đối với an ninh năng lượng.

Theo Armida van Rij, Nghiên cứu viên cấp cao và Trưởng chương trình Châu Âu tại Viện Quan hệ Quốc tế Hoàng gia Chatham House, sự phụ thuộc của EU vào khí đốt Nga cho thấy nguy cơ bị phụ thuộc quá mức vào một nhà cung cấp duy nhất.

Vì vậy, việc tìm kiếm nhà cung cấp khác là lựa chọn duy nhất cho chính sách an ninh năng lượng thực tế và bền vững. Khi Brussels đang áp đặt các lệnh trừng phạt đối với LNG từ Nga, van Renssen lưu ý, cần phải hành động ngay bây giờ.

"Nếu EU có động thái cấm nhập khẩu LNG của Nga, họ cũng phải xem xét cẩn thận nguồn gốc xuất xứ của đường ống dẫn khí hoặc LNG thay thế. Việc nhập khẩu khí đốt đã được “rửa” của Nga sẽ không giúp EU đạt được các mục tiêu chính sách đối ngoại của mình. Trên thực tế, điều đó có thể làm họ trở nên suy yếu”, bà nói thêm.

EU có kế hoạch tấn công LNG Nga như thế nào?

Các biện pháp trừng phạt "lịch sử" đối với khí đốt của Nga đã được thống nhất vào tuần trước. Gói trừng phạt thứ 14 dự kiến ​​sẽ cấm các công ty Nga sử dụng các cảng của EU để trung chuyển LNG từ tàu chở dầu lớn sang tàu nhỏ hơn cho nước thứ ba. Mặc dù đây không phải là lệnh cấm vận hoàn toàn nhưng nó vẫn là một đòn giáng mạnh vào Nga.

Mấu chốt vấn đề là Nga vận chuyển khí hóa lỏng từ nhà máy lớn nhất của họ, Yamal LNG, ở cực bắc đến các cảng châu Âu, dựa vào các tàu phá băng ở Bắc Cực. Theo nghiên cứu của các tổ chức phi chính phủ, hoạt động trung chuyển này đã mang lại cho Nga doanh thu khoảng 3,4 tỷ euro.

Lệnh trừng phạt bao gồm các biện pháp chống lại "hạm đội bóng đen" gồm các tàu chở dầu và các tổ chức tài chính giúp Moscow lách lệnh cấm xuất khẩu các công nghệ quan trọng để sản xuất vũ khí.

Quyết định ngày 20/6 đánh dấu một bước tiến quan trọng trong chiến lược châu Âu. Như Chủ tịch EU Bỉ đã tuyên bố, đây sẽ là những biện pháp trừng phạt chưa từng có đối với ngành khí đốt sinh lợi của Nga. Politico viết: Đây là một thời điểm quan trọng, nhưng các lệnh trừng phạt sẽ không ảnh hưởng đến phần lớn hoạt động xuất khẩu LNG sang châu Âu.

Các hạn chế đối với LNG không giống như lệnh cấm hoàn toàn đối với nhập khẩu than và dầu mỏ bằng đường biển. Các công ty EU vẫn được phép mua khí hóa lỏng, chỉ cấm tái xuất LNG của Nga sang các nước khác.

Kể từ khi chiến sự nổ ra tại Ukraine, EU đã giảm khoảng 2/3 sự phụ thuộc vào khí đốt của Nga. Tuy nhiên, việc nhập khẩu và bán lại LNG vẫn tiếp tục.

Theo CREA, vào năm 2023, các nước EU đã chuyển hướng khoảng 22% LNG của Nga trên toàn thế giới. Những con số này phản ánh vai trò dẫn đầu của phương Tây trong việc bảo hiểm hàng hóa và dịch vụ vận tải. Năm ngoái, lĩnh vực hàng hải của các nước G7 cung cấp 93% lượng xuất khẩu LNG của Nga, với chi phí vận chuyển lên tới 15,5 tỷ euro, Euronews lưu ý.

Các biện pháp trừng phạt mới của EU nhằm mục đích hạn chế hoạt động kinh doanh sinh lợi của Nga và khả năng tạo ra doanh thu để viện trợ cho cuộc chiến chống lại Ukraine.

“Mặc dù lệnh cấm trung chuyển khiến việc xuất khẩu khí đốt của Nga trở nên khó khăn hơn, nhưng chỉ có lệnh cấm nhập khẩu hoàn toàn mới thực sự gây áp lực cho hoạt động kinh doanh khí đốt của Nga tại Bắc Cực. Nếu không có các cảng EU gần đó, việc vận chuyển khí đốt trên các tàu chở dầu LNG phá băng sẽ khó mang lại hiệu quả về kinh tế", Petras Katinas, nhà phân tích năng lượng tại CREA cho biết.

Năm ngoái, hoạt động xuất khẩu LNG của Nga sang châu Âu đã mang về cho Moscow hơn 8 tỷ euro lợi nhuận. Vì gói trừng phạt thứ 14 không cấm các chuyến giao hàng trực tiếp, theo Politico, các lệnh trừng phạt này có thể chỉ ảnh hưởng đến khoảng 2 tỷ euro.

Trong mọi trường hợp, sẽ mất vài tháng để đánh giá nguồn cung khí đốt của Nga đã bị ảnh hưởng như thế nào do các lệnh trừng phạt. Hiện tại, các nước EU vẫn đang trong quá trình phê duyệt. Các hạn chế dự kiến ​​​​sẽ có hiệu lực vào đầu tuần sau, khi chúng được đăng tải trên Công báo chính thức của EU.

Châu Âu có duy trì được dòng chảy trong đường ống khí đốt Nga-Ukraine

Rosneft tiết lộ cái giá EU phải trả khi từ chối khí đốt Nga

EU áp trừng phạt mới lên Nga, khí đốt châu Á bị ảnh hưởng gì?