Kích thước to lớn và gần như còn nguyên vẹn của Thạp đồng Kính Hoa 2. Ảnh: Bá Ngọc.

Thạp đồng là di vật quý, độc đáo của văn hóa Đông Sơn, một trong những những đồ sinh hoạt phục vụ đời sống hằng ngày của người xưa, gồm loại đồ dùng sinh hoạt (đồ đựng), phục vụ lễ nghi và đồ minh khí, ẩn chứa nhiều giá trị vật chất và tinh thần trên nhiều phương diện.

Thạp đồng có thể so sánh với những chiếc trống đồng về kích thước, hoa văn trang trí cùng những giá trị về tinh thần, tín ngưỡng của người Đông Sơn xưa giữ lại mãi về sau. Nếu như trống đồng Đông Sơn được phát hiện nhiều ở Việt Nam và nhiều quốc gia khác ở Đông Nam Á, thì những thạp đồng hiện biết, phần lớn phát hiện ở Việt Nam. Thạp thường tập trung ở các lưu vực các sông lớn như sông Hồng, sông Mã và sông Cả.

Căn cứ vào cấu trúc thạp và vành miệng, có thể phân thạp Đông Sơn thành 2 loại cơ bản: thạp không nắp và thạp có nắp. Loại không có nắp thường có hoa văn giản đơn, chủ yếu là các hoa văn hình học. Loại có nắp, hoa văn trang trí cầu kỳ, tỉ mỉ với những hình tả cảnh sinh hoạt, thuyền chiến, động vật... Căn cứ trên những tiêu chí phân loại thạp đồng, Thạp đồng Kính Hoa 2 được xếp vào loại hình thạp Đông Sơn có nắp, và là chiếc thứ 33 thuộc loại hình này.

Thạp đồng Đông Sơn có nắp đã hiếm quý như vậy, nhưng được trang trí đẹp, sắc nét và tinh xảo như Thạp đồng Kính Hoa 2 thì lại càng hiếm hơn. Các họa sĩ, nghệ sĩ đúc đồng thời Đông Son đã "bắt” những hình họa đúc, khắc trên thạp vốn khô cứng, tĩnh tại nhưng luôn chuyển động theo vũ trụ quan của họ. Lấy mặt trời trên nắp làm tâm, thuyền, người, động vật ở dưới thân thạp vận hành theo vòng tròn đồng tâm khép kín và tất cả khối hình cùng chuyển động nhịp nhàng, đều đặn. Đó chính là vũ trụ thiêng liêng của người Đông Sơn mà ngày nay, nghệ thuật đương đại vẫn kế thừa như một hằng số của truyền thống.

Giám định chiếc Thạp đồng Kính Hoa 2, Giáo sư khảo cổ học Trịnh Sinh nhận định: Thạp đồng Kính Hoa 2 còn nguyên vẹn, gồm có hai phần: thân thạp và nắp thạp. Thân có hình gần trụ tròn, có gờ để đậy nắp. Phần nắp thạp cong tròn, thoải dần từ trong ra ngoài.

Hoa văn tuyệt mỹ trên thân Thạp đồng Kính Hoa 2. Ảnh: Bá Ngọc

Thạp có chiều cao 47,6cm; đường kính miệng: 41,1cm; đường kính chân đế: 38,4cm; độ dày: 0,3cm; quai hình chữ U cao: 10,5cm và rộng: 7,3cm; quai hình mui thuyền cao: 2.1cm. Phần nắp thạp có đường kính: 41,4cm; chiều cao: 1,9cm; tượng chim dài: 4,5cm; tượng chim rộng (đo phần cánh): 2,6cm.

Thạp còn tương đối nguyên vẹn, phần đáy thạp bị dập khoảng 20cm ở phần giáp thân, có dấu vết gắn lại. Màu sắc thạp gỉ xanh.

Thạp có 2 quai nằm đối xứng nhau ở 2 bên thân. Quai ngoài hình chữ U có hoa văn xoáy ốc. Quai trong nhỏ và có hình mui thuyền. Trên thân thạp có 2 đường chỉ đúc nằm đối xứng nhau qua trục thân thạp.

Quanh thân thạp có 6 hàng con kê hình vuông, cách đều nhau. Dấu vết của các con kê này còn rõ nét.

Đáng chú ý trên thân và nắp thạp được trang trí nhiều hoa văn đẹp. Trên thân thạp được trang trí từ trên xuống dưới cụ thể như sau: Vành 1, 7, 8, 10, 11, 16 là những chấm dải; vành 2, 6, 12, 15 là tam giác nhọn, liền đáy; vành 3, 5, 13, 14 là những vòng tròn chấm giữa tiếp tuyến; vành 4 là hoa văn hình đàn chim bồ nông đang đứng, mỏ dài, một số con được trang trí hình mắt là vòng tròn chấm giữa, có con có hình 2 mắt ở một bên thân là nghệ thuật siêu thực, cách điệu trong đồ họa.

Trong đó, vành 9 là vành hoa văn chủ đạo, rộng nhất miêu tả 4 chiếc thuyền. Đây là những hoa văn đẹp nhất, còn sắc nét. Thuyền cong, trang trí hoa văn gạch ngắn song song và ngôi sao có từ 5 đến 7 tia sáng nhọn. Trên thuyền có 4-5 người hóa trang đang chèo, có người đứng cầm cả cung và tên, người cầm giáo, người ngồi đánh trống da. Ngoài thuyền có hình trang trí con sam đuôi dài, hình chim đứng, chim bay rất đẹp. Đặc biệt có loài chim đứng giống với loài công hơn là loài chim bồ nông. Các hình thuyền lại được trang trí trong các ô gần hình chữ nhật được ngăn cách bởi các cột hoa văn hình học.

Nắp Thạp đồng Kính Hoa 2. Ảnh: Bá Ngọc

Trên nắp thạp được trang trí từ trong ra ngoài như sau: Ở giữa là ngôi sao 16 cánh hơi lồi, giữa các cánh sao còn có hoa văn hình lông công xen giữa các băng hoa văn gạch ngắn và chấm dải; vành 1, 2, 6 là hoa văn chấm dải; vành 3, 5 là tam giác liền đáy; vành 4 là hoa văn dích dắc.

Đặc biệt, trên nắp thạp còn trang trí 6 tượng chim (một con bị gãy chỉ còn dấu vết. Chim có mỏ dài có thể là bồ nông, có mặt nổi có chấm giữa, lông chim được thể hiện là những đường gạch ngắn. Nắp thạp có đôi chỗ bị nứt đã gắn lại.

Các hoa văn trang trí đều là hoa văn hình học của văn hóa Đông Sơn. Đặc biệt, vành hoa văn 9 miêu tả hình 4 chiếc thuyền là hoa văn hiện thực, có hình người chèo thuyền, mái chèo, chim, người cầm cung, giáo trên thuyền.

Doanh nhân Nguyễn Văn Kính, người đầu tiên trong cả nước sở hữu Bảo vật Quốc gia. Ảnh: Trịnh Thông Thiện

Kết quả phân tích thành phần hóa học (lấy mẫu ở vị trí chân thạp) cho thấy đây là hợp kim đồng của văn hóa Đông Sơn cũng là minh chứng cho việc người Đông Sơn đúc. Đây là chiếc thạp đồng thuộc văn hóa Đông Sơn tương đối nguyên vẹn, có niên đại vào khoảng 2.400-2.300 năm.

Giáo sư Trịnh Sinh cho rằng, hiện nay, ngoài hệ thống bảo tàng nhà nước sở hữu những đồ cổ được tiếp quản từ những cơ sở trước đây để lại như Trường Viễn Đông bác cổ, nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam hay những bảo vật mà triều Nguyễn để lại (ấn, kiếm, kim sách, đồ ngự dụng…), các cuộc khai quật khảo cổ của Nhà nước thu thập được, thì còn một số khá lớn cổ vật nằm trong các sưu tập cổ vật tư nhân.

Với chính sách cởi mở của Nhà nước, cho phép tư nhân được thành lập bảo tàng tư nhân hay sở hữu các sưu tập cổ vật tư nhân, đã có một luồng gió mới trong việc làm “sống” lại các cổ vật, đưa cổ vật gần gũi với đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân. Có những cổ vật tuyệt mỹ lại hàm chứa bao câu chuyện lịch sử cha ông, nâng cao lòng tự hào truyền thống dân tộc. Không phải ngẫu nhiên mà qua các đợt xếp hạng Bảo vật quốc gia, chúng ta đã chọn được các bảo vật quốc gia rất xứng đáng của các sưu tập tư nhân.

Công nhận 27 “bảo vật quốc gia” Việt Nam

Công nhận 24 “bảo vật quốc gia” Việt Nam

Thành bậc điện Kính Thiên và 3 bảo vật quốc gia tại Hoàng Thành Thăng Long