Theo báo cáo mới nhất của Bộ Tài chính, tính đến ngày 24/11/2023, đã có 60 doanh nghiệp được cấp có thẩm quyền phê duyệt Đề án cơ cấu lại doanh nghiệp theo Quyết định số 360/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Năm 2022, ghi nhận bổ sung một DNNN thực hiện cổ phần hóa với tổng giá trị doanh nghiệp là 309 tỷ đồng, trong đó giá trị thực tế phần vốn nhà nước là 278 tỷ đồng. Trong 11 tháng năm 2023, chưa có doanh nghiệp nào được cấp có thẩm quyền phê duyệt phương án cổ phần hóa.

Về tình hình thoái vốn, tính đến hết ngày 24/11/2023, đã thoái vốn nhà nước tại 04 doanh nghiệp với giá trị 8,8 tỷ đồng, thu về 19 tỷ đồng; các tập đoàn, tổng công ty, DNNN đã thoái vốn tại 07 doanh nghiệp với giá trị là 53,5 tỷ đồng thu về 206,3 tỷ đồng.

Trước tình hình khó đạt được mục tiêu đề ra, Chính phủ đã nhiều lần ra văn bản hối thúc đẩy mạnh công tác sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn và cơ cấu lại DNNN. Bộ Tài chính nhiều lần đề xuất phải phải xử lý nghiêm trường hợp làm chậm, vi phạm quy định về cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Đại biểu Quốc hội cũng từng lên tiếng đề nghị xác định trách nhiệm và xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân, người đứng đầu doanh nghiệp chậm triển khai, vi phạm trong quá trình cổ phẩn hóa, thoái vốn nhà nước. Tuy nhiên, tình hình vẫn không mấy “xoay chuyển.

Phân tích về nguyên nhân chậm trễ, Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính) từng lý giải là do những bất ổn lớn của thị trường tài chính trong nước và quốc tế; ảnh hưởng của dịch Covid-19 nên việc triển khai cổ phần hóa, thoái vốn phụ thuộc vào tình hình thị trường, lựa chọn thời điểm bán cổ phần hợp lý để đem lại hiệu quả, đảm bảo tính khả thi.

Đồng thời, đặc thù của các doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa trong giai đoạn này là các doanh nghiệp lớn, phạm vi hoạt động rộng, đa ngành, đa lĩnh vực, nhiều tài sản chuyên ngành, khó xác định giá trị, một số đơn vị vi phạm quy định về quản lý vốn, tài sản đang thực hiện thanh tra, kiểm tra, điều tra; các doanh nghiệp nhỏ và vừa là các đơn vị cung ứng, sản phẩm dịch vụ công ích, hoạt động gắn liền với các hoạt động của địa phương.

Về nguyên nhân chủ quan, nhận thức và tổ chức thực hiện của một số cơ quan đại diện chủ sở hữu và người đứng đầu doanh nghiệp còn chưa cao, chưa quyết liệt trong tổ chức triển khai, thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn nên còn tư tưởng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm.

Việc rà soát, lập kế hoạch sắp xếp lại doanh nghiệp giai đoạn 2021 - 2025 chưa được các cơ quan, đơn vị quan tâm đúng mức; công tác chuẩn bị cổ phần hóa, thoái vốn chưa tốt. Nhiều doanh nghiệp chưa hoàn thiện đầy đủ thủ tục pháp lý sắp xếp lại, xử lý các cơ sở nhà, đất theo pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công trước khi cổ phần hóa, thoái vốn; còn nhiều vướng mắc, tồn tại về tài chính chưa được xử lý dứt điểm; việc phối hợp giữa các cơ quan đại diện chủ sở hữu với các UBND tỉnh, thành phố, bộ, ngành liên quan trong xử lý vướng mắc phê duyệt phương án sử dụng đất; xử lý tồn tại tài chính còn chưa tốt, kéo dài.

Ông Hoàng Minh Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật Quốc hội cho rằng, hệ thống pháp luật về cổ phần hoá có liên quan đến quá nhiều lĩnh vực pháp luật khác nhau, từ Luật Doanh nghiệp cho đến Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại DN, Luật Đất đai, Luật Đấu giá… khi phạm vi liên quan quá lớn đã tạo ra những điểm sơ hở là không tránh khỏi.

“Cùng một hệ thống pháp luật nhưng có những trường hợp thực hiện kết quả tốt, có trường hợp kết quả không được như mong đợi. Vì vậy, khi đánh giá hệ thống pháp luật, cần phải cân nhắc và tránh đổ lỗi cho cả hệ thống; ngược lại, cũng không nên cho rằng hệ thống pháp luật không có lỗi, chỉ là do việc thực hiện pháp luật chưa tốt”, ông Hiếu nhận định.

Để đẩy nhanh tiến độ và chất lượng cổ phần hoá, ngăn ngừa thất thoát tài sản nhà nước, nhiều chuyên gia kinh tế đề nghị Chính phủ đánh giá cụ thể các vướng mắc về pháp luật trong thực hiện cơ cấu lại DNNN; tiếp tục quyết liệt thực hiện các biện pháp nhằm tránh thất thoát vốn nhà nước, nhất là các biện pháp liên quan đến xác định giá trị quyền sử dụng đất, tài sản cố định, thương hiệu và giá trị truyền thống của DN thực hiện cổ phần hoá.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc

Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn của Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khoá XV, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc thừa nhận cổ phần hóa trong nhiệm kỳ này chậm do nhiều nguyên nhân, trong đó có 3 nguyên nhân cơ bản nhất.

Thứ nhất, khi các doanh nghiệp muốn mua doanh nghiệp cổ phần hóa thì sẽ nhìn vào các khu "đất vàng". Bây giờ Nghị quyết 60 của Quốc hội và Nghị định của Chính phủ quy định không cho phép chuyển mục đích sử dụng đất từ đất thuê sang đất ở. Vì vậy rõ ràng sẽ không còn địa tô chênh lệch, thì doanh nghiệp người ta không mua các công ty.

Thứ hai là phương án sử dụng đất, gần như các chính quyền địa phương không phê chuẩn. Bởi vì việc chuyển mục đích sử dụng từ đất thuê sang đất ở đã bị nghiêm cấm.

Thứ ba là tính quyền sử dụng đất vào trong giá trị doanh nghiệp các giá trị tài sản khác cần thẩm định giá... Điều này tạo nên các rủi ro trong phương án cổ phần hóa. Các Bộ ngành, doanh nghiệp vì đó chưa trình các phương án cổ phần hóa nên gây ra chậm trễ trong vấn đề cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước.

Về việc chậm cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái đánh giá: "Giai đoạn trước chúng ta chỉ thực hiện được 30%, còn 10 tháng năm nay chúng ta thực hiện được kết quả khiêm tốn".

Phó Thủ tướng nêu một số nguyên nhân. Bất ổn của thị trường tài chính trong nước, đặc biệt là tác động của dịch Covid-19, làm công tác cổ phần hóa cũng như nhu cầu đầu tư của các nhà đầu tư bị hạn chế. Đặc biệt, đặc thù của các doanh nghiệp cổ phần hóa hiện nay là các doanh nghiệp còn lại rất khó khăn và những doanh nghiệp quy mô lớn.

Trong thời gian vừa qua, có những doanh nghiệp, tổng công ty khi cổ phần hóa thì sự tham gia của xã hội không nhiều. Thậm chí những doanh nghiệp xã hội hóa cũng chỉ được 1% ví dụ Cienco 1, Cienco 2, Cienco 3. Hiện nay các doanh nghiệp vừa và nhỏ hiện tham gia cung ứng dịch vụ công ích do đó việc cổ phần hóa cũng rất khó khăn. Đặc biệt, trình tự thủ tục các quy định liên quan vấn đề này rất phức tạp.

Cổ phần hoá được chuyên gia ví như một bức tranh nhiều màu sắc, sắc thái. Bên cạnh điểm yếu vẫn có một số trường hợp rất thành công. Chúng ta cũng không nên chỉ xét về giai đoạn, mà cần nhìn rộng hơn bức tranh với nhiều màu sắc tương phản, có DN hoạt động tốt, một số DN không như mong muốn để thấy rằng câu chuyện cổ phần hóa rất khó, từ lý thuyết cho đến kế hoạch đơn thuần.