Theo một kết quả khảo sát gần đây, văn hóa đọc tại Việt Nam vẫn còn rất khiêm tốn. Nếu 4-5 năm trước, trung bình người Việt đọc chưa tới 1 cuốn sách/năm, thì bây giờ, con số ấy được nâng lên... 1 cuốn sách/năm, một con số buồn. Chỉ có 30% người Việt đọc sách thường xuyên; 44% thỉnh thoảng mới đọc sách; 26% hoàn toàn không đọc sách. Người Ấn Độ đọc sách gần 11 giờ/tuần, người Nhật Bản đọc sách 4 giờ/tuần, người Hàn Quốc đọc sách 3 giờ/tuần... trong khi người Việt Nam đọc sách trung bình chưa tới 1 giờ/tuần.

Nhiều hội sách diễn ra nhộn nhịp hằng năm

Vài năm gần đây, chúng ta đã có Ngày Sách Việt Nam (21-4), những phố sách, đường sách được đầu tư quy mô và hoạt động nghiêm túc, hoặc hội sách cấp quốc gia cũng như các hội sách lớn nhỏ ở địa phương rất nhộn nhịp... Tuy nhiên, để tạo thói quen đọc sách, một yếu tố quyết định của văn hóa đọc, có lẽ cần nhiều thêm thời gian.

Văn hóa đọc đang phải đối mặt với những thách thức mới từ Internet và mạng xã hội. Cách đây khoảng 3 thập niên, khi bắt đầu mở cửa, nguồn sách của chúng ta lành mạnh, trong sáng và đơn giản, chủ yếu là các dòng sách văn học, chính trị, xã hội. Còn hôm nay, Internet và mạng xã hội cho phép con người dễ dàng quảng cáo, truyền bá những sản phẩm của mình, đủ “thượng vàng hạ cám”. Giữa biển thông tin đó có không ít những sự phù phiếm và sai lệch. Vì vậy, người đọc phải tự biết lựa chọn loại sách gì phù hợp và mang lại tri thức cho mình.

Tháng trước, cộng đồng mạng xôn xao về 2 cuốn sách dạy cách làm giàu của gã trai có quá khứ bất hảo, nghiện ngập Huấn “hoa hồng”. Những “tác phẩm” như thế sẽ chỉ dừng lại là trò mua vui cho bản thân cá nhân đó chứ không thể trở thành một “đầu sách” ồn ào như thế. Với giá bán gần 800 nghìn đồng, video bán sách của Huấn đã thu hút hàng chục nghìn lượt tương tác và đặt mua trước gần 5.000 bản (sau đó người ta mới phát hiện Huấn bán sách “đểu”, chưa được cấp phép).

Vấn đề ở đây là ngoài trách nhiệm của các cơ quan quản lý thì sự “phản vệ văn hóa”, tức khả năng lựa chọn của mỗi cá nhân, mới là điều đáng lưu tâm. Nhưng làm thế nào để người đọc có được sự lựa chọn hợp lý lại là câu chuyện rất lớn liên quan nhiều đến chính sách, văn hóa, giáo dục.

Song, có một điều dễ thấy rằng, muốn hạn chế cỏ dại hãy trồng thật nhiều hoa! Tương tự, muốn người đọc có lựa chọn tốt thì trước tiên phải có nhiều cuốn sách chất lượng tốt và đủ sức hấp dẫn họ. Bởi theo thống kê, hiện người Việt thụ hưởng chưa tới 2 cuốn sách mới mỗi năm, một tỷ lệ rất thấp. Tại Malaysia, mỗi người dân trung bình được thụ hưởng 12 cuốn sách mới mỗi năm, gấp 6 lần Việt Nam. Rất đáng suy ngẫm.