Cứ theo 10 dẫn chứng trên đây thì “viện sĩ” (académicien) và “thông tín viên” là hai khái niệm riêng biệt , không thể trộn lẫn trong ngôn từ và cơ cấu của AIBL. “Membre”, hiểu theo nghĩa hẹp, chỉ dùng khi nói về viện sĩ (académicien). AIBL đã quy định rõ như sau:

“Quant aux correspondants, ils assurent un rôle de relais de l’information scientifique auprès de l’Académie et participent à sa vie et à ses travaux; choisis par les académiciens, ils constituent un vivier de personnalités de premier plan parmi lesquelles l’Académie a pris l’habitude de recruter souvent ses nouveaux membres”. Nghĩa là:

“Còn về các thông tín viên, họ bảo đảm một vai trò chuyển tiếp thông tin khoa học bên cạnh Viện Hàn lâm và tham dự sinh hoạt và các công việc của nó; được các viện sĩ lựa chọn, họ làm thành một nguồn cung cấp các nhân vật hàng đầu trong đó Viện Hàn lâm thường có thói quen tuyển trạch những thành viên (= viện sĩ) mới cho Viện”.

Quy định trên đây cho thấy khoảng cách cụ thể và rõ ràng giữa viện sĩ và thông tín viên của AIBL, không thể lẫn lộn được. Lời cước chú trên kia của Xưa & Nay, với mấy chữ “membre correspondant étranger de l’Académie” khiến chúng tôi thắc mắc vì thư thông báo đề ngày 27-5-2011 của ông Jean Laclant gửi GS Phan Huy Lê chỉ có mấy chữ “correspondant étranger” chứ không có chữ “membre” đằng trước. Sau đây là đoạn hữu quan:

“J’ai l’honneur de porter à votre connaissance que l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres dans sa séance de vendredi 27 mai 2011 vous a nommé Correspondant étranger au fauteuil précédemment occupé par Francisco Rico.” (Tôi hân hạnh báo để ông được biết là trong phiên họp ngày 27-5-2011, Viện Hàn lâm Minh văn và Văn chương đã bổ nhiệm ông làm Thông tín viên người nước ngoài vào vị trí trước đây do Francisco Rico nắm giữ).

“Membre correspondant étranger” (thành viên thông tấn người nước ngoài) có thể có ở những viện khác, chẳng hạn như Académie de Médecine (của Pháp), để phân biệt với “membre correspondant national” (thành viên thông tấn người trong nước), chứ với AIBL thì không thấy. Với Viện Hàn lâm này, chỉ có “correspondant étranger” và đây dứt khoát không phải chỉ là chuyện từ ngữ thuần túy.

Không chỉ có Ban Biên tập Xưa & Nay mới thêm từ “membre” trước hai từ “correspondant étranger”, mà một văn bản của EFEO (Ecole française d’Extrême-Orient) cũng làm như vậy. Đó là trang Imagerie populaire du Vietnam - Triptyque / Tranh dân gian Việt Nam - Tranh bộ ba với bài “Petite histoire d’un manuscrit enluminé - Câu chuyện nhỏ về một bản thảo được tô màu (//tuvietfr.com/wp-content/uploads/2015/01/Luc-Van-Tien-Extrait-expo-2_13-14.pdf). Sau đây là câu hữu quan: “C’est à l’occasion de l’allocution du professeur Phan Huy Lê, élu membre correspondant étranger (Chúng tôi nhấn mạnh - AC) à l’AIBL, que l’œuvre est redécouverte le 30 septembre 2011”.

EFEO là một cơ quan văn hóa có uy tín từ hơn 100 năm nay, không chỉ tại Việt Nam. Việc cơ quan này sử dụng danh ngữ “membre correspondant étranger” để nói về nhân sự của AIBL mâu thuẫn với cách dùng từ để chỉ các chức danh của chính cơ quan này. Tình trạng này thực sự bất lợi cho việc giao lưu văn hóa đa phương (giữa EFEO với AIBL, giữa EFEO [có văn phòng ở Hà Nội và TP HCM] và AIBL với Việt Nam), nhất là trong việc khẳng định vai trò của một vị sử gia, giáo sư và nhà giáo nhân dân của Việt Nam, xem ông có đích thực là Viện sĩ của AIBL hay chỉ là Thông tín viên của viện này mà thôi.